E dimë prej dekadash tanimë që vendet laike priren të jenë më të pasura sesa ato fetare. Gjetja e arsyes se pse ndodh kjo gjë përfshin zgjidhjen e një nyjeje komplekse faktorësh njohës dhe socialë – një detyrë e vështirë. Pra, një pyetje më e drejtpërdrejtë: a ishte pula laike që erdhi e para apo veza ekonomike?
Dokumenti i fundit në Përparimet Shkencore tregon se, në shekullin e 20-të, laicizmi ndodhi përpara zhvillimit ekonomik dhe jo anasjelltas. Megjithëse kjo nuk provon se laicizmi e bën një vend më të pasur, ai përjashton të kundërtën. Shigjeta e kohës tregon në një drejtim, kështu që performanca ekonomike nuk mund të pretendohet të ndikojë në opinionet e njerëzve në të kaluarën.
Sondazhet e Gallup Global na japin një pamje të qartë të marrëdhënieve ndërmjet laicizmit dhe zhvillimit ekonomik – se vendet më të varfra në botë janë gjithashtu më fetare. Por para kohës së studimeve moderne, studiuesit e shekullit të 20-të kishin vërejtur tashmë se shoqëritë e industrializuara kanë tendencë të jenë më pak fetare sesa ato agrare; edhe pse mund të mos pajtohemi me interpretimin.
Në fillim të shekullit të 20-të, sociologu francez Emile Durkheim besonte se zhvillimi ekonomik erdhi i pari. Ai e pa besimin si funksion praktik të shoqërisë, siç është arsimi dhe mirëqenia. Por, kur shoqëritë e begata filluan t’i përmbushnin këto funksione të gjitha me vete, feja u shty në margjina. Nga ana tjetër, disa dekada më vonë, sociologu gjerman Max Weber argumentoi se ndryshimi fetar erdhi i pari. Ai shkroi se Reformimi Protestant prodhoi rrënim të produktivitetit dhe përmirësimit ekonomik për shkak të “etikës së punës protestante”.
Vetëm një prej tyre mund të jetë i saktë. Për dekada me radhë, ekonomistët dhe shkencëtarët politikë, të pajisur me kompjuterë modernë dhe statistika të avancuara, janë përpjekur të kuptojnë se cili prej të dyve, Durkheim apo Weber, kishte të drejtë. Disa studime zbuluan se laicizmi erdhi i pari, disa gjetën se zhvillimi erdhi i pari, dhe të tjerë kanë gjetur se ndodhën në të njëjtën kohë.
Zhytje më e thellë në histori
Besimet dhe opinionet e njerëzve formohen dhe forcohen gjatë dekadave të para të jetës së tyre.
Prandaj, pavarësisht një jete me ulje e ngritje, besimi fetar i një personi gjithmonë do të pasqyrohet në vitet e tyre formuese. Nëse doni të dini se sa fetare ishte bota në vitet 1950, atëherë shikoni se sa fetarë kanë qenë njerëzit e moshuar që kanë qenë të rinj gjatë viteve 1950.
Janë mbledhur përgjigje nga Vrojtimi i Vlerave Evropiane dhe Vrojtimi i Vlerave Botërore, të cilat kanë pyetur njerëzit rreth botës për besimin e tyre që nga viti 1990, të dhëna për mosha të ndryshme në dekada të ndryshme të shekullit të 20-të, për të krijuar një linjë kohore të re të laicizmit.
Ne e krahasuam këtë me 100 vjet të të dhënave ekonomike. Imazhi më poshtë tregon se, në Britaninë e Madhe, Nigeri, Kili dhe Filipine të paktën, linja e laicizmit ,e të kuqe kryeson linjën e zhvillimit ekonomik blu. Dhe analizat statistikore tregojnë se ky është rasti në të gjitha 109 shtetet që janë matur.
Të drejtat individuale i ndajnë vendet
Mesazhi është i qartë: laicizmi ndodh përpara zhvillimit ekonomik dhe jo pas tij. Kjo do të thotë që ne mund të përjashtojmë modelin funksional të Durkheim, por nuk mund të shpallim fitore për Weber. Çdo shoqëri njerëzore është një kakofoni shkaqesh, efektesh dhe dukurish dinamike emergjente.
Nëse lëvizim në rajone të ndryshme të botës, shohim disa vende të pasura që janë fetare dhe disa të varfra që janë laike. Vende si SHBA-ja dhe vendet katolike të Evropës janë bërë ekonomikisht të begata, megjithatë feja mbetet e rëndësishme. Anasjelltas, ish-vendet komuniste të Evropës Lindore janë disa nga më laikët në Tokë, por kanë performancë të mirë ekonomike. Megjithëse nuk duhet të injorojmë rolin e fesë.
Është e lehtë të kuptohet se pse të drejtat individuale lulëzojnë pasi ndikimi i besimit fetar zbehet. Thënë kjo, nuk ka asnjë arsye pse të drejtat individuale të mos ekzistojnë në një botë fetare. Nëse institucionet fetare bëhen më pak fuqi konservatore dhe të përqafojnë vlerat kulturore moderne, atëherë ato mund të japin udhëzime morale për shoqëritë ekonomikisht të begatshme të së ardhmes.
Burimi: World Economic Forum
