Romani “15 ditë prilli”, me autore Anisa Markarian, sapo ka parë dritën e botimit. Me një stil origjinal – një autore e tillë, kaq e dashur dhe mirënjohur për shqiptarët, më herët, aktore e spikatur në të gjithë gamën e roleve në kinema – romani dallohet për gjuhën e pasur, mprehtësinë dhe finesën artistike. “Stili i mprehtë i autores, me shqipen aq të pasur e karakteristike të saj, të fut në një botë e cila të shfaqet përpara syve sikur një film.”, deklarohet nga botimet “Çabej”. Ndërkohë, vetë autorja na rrëfen më poshtë, një fragment të vogël, shkëputur nga “15 ditë prilli”.
– Mund të bëj një pyetje? – u dëgjua një zë i hojmë femëror, i fortë dhe i vendosur.
Kuptohej haptas që brenda lutjes ishte përfshirë edhe e drejta e patjetërsueshme e fjalës. E vërtetonte ai zë burrëror. Kishte kërkuar leje veç për mirësjellje.
– Ju lutem! – tha ai, i lumtur që më në fund akulli ishte thyer. – S’po ju shoh. Ku jeni?
Në një cep të sallës, një vajzë flokëverdhë e ngritur në këmbë po i bënte shenjë me dorë. Ishte aq trupimët e gjymtyrëhollë, saqë ngjante e parritur. E thërrmueshme, madje. Me një lëkurë të tejdukshme si cipë veze, dy gjinj të porsashpërthyer e një qafë qumështore si kërcell barishtor. Flokët e gjatë, të hollë e të papeshë, i kishin ngecur në ajër si cerga merimangash të elektrizuara në kushedi ç’fërkim vetëtimash. Sytë i kishte strehuar nën balluket e mëndafshta, të bëra gërshet me qerpikët.
– Ufff, ja kjo! S’i rrihet pa folur! – u ankua Vanda, bibliotekarja e dytë.
– Po si ka mundur të hyjë në sallë?! – u shqetësua Agata.
– E njihni? – pyeti Vladi, kureshtar të kuptonte arsyen përse prania e vajzës ishte e aq e padëshirueshme.
– E njohin të gjithë. Është “prishësja e festave”, – i shpjegoi ajo.
– I mungojnë ca vidha, – plotësoi Vanda duke rrotulluar gishtin tregues në tëmthin e vet për t’i dhënë të kuptonte se në ç’pjesë të trupthit të vajzës kishte bërë fole e keqja.
– Mos ki frikë, nuk kafshon. Thotë vetëm gjepura, se ka maninë e të dukurit. Po më dëgjove mua, mos ia zgjat shumë, – e këshilloi Irisi, ndërsa i bënte shenjë vajzës të fliste.
– Emri im është Ida Raez, – u prezantua ajo. – Ju ndjek rregullisht nëpërmjet artikujve që botoni te revista «Etja», qoftë nën emrin tuaj, qoftë me pseudonimin «Grethi».
– Ah?! Mendoja se s’do të më pikaste kush, – replikoi Vladi, hokatar.
– Ju tradhton pena juaj e pashkëmbyeshme me asnjë tjetër.
– Ju falemnderit! Cila është pyetja juaj?
Vajza shthuri balluket me një lëvizje të shpejtë koke. Flokët bredharakë iu shpërndanë në njërën e në tjetrën anë të ballit pa as më të voglën rregullsi duke nxjerrë në dritë dy sy viganë, të papërputhshëm me hajthmërinë trupore. I zinin pothuajse të gjithë fytyrën. Nuk ishin sy, por flakadanë.
– Ja nga i buron forca e pazakontë e zërit, – mendoi Vladi.
Sytë e saj dukeshin si të stisur nga trillet e një piktori që ia kishte skicuar portretin nën dritën e hënës. Tymthi, marramenthi! Tamam si nëpër ëndërr. Me një pluhurizë tiparesh mbetur në atelie nga tablo të shkuara. Vladi përfytyroi procesin krijues si të kishte qenë i pranishëm dhe u rrëqeth i zilisur. Ballë për ballë kryeveprës së mjeshtrit e ndieu veten banor të një bote çudirash ku frymëzimi kalëronte lëndinave i pafre.
– Në librin tuaj, ngjarjet zhvillohen në një qytet ku “nëpër parqe nuk ka lule por bunkerë, që qytetarët i mbjellin me punë vullnetare çdo të dielë”, – citoi vajza një nga përshkrimet e tij. – A mund të më thoni ku ndodhet ky qytet i kobshëm?
– Askund! Është fryt i fantazisë së autorit, – iu përgjigj Irisi, tak-fak.
– Është një lloj qyteti butaforik i sajuar për të vënë në skenë ngjarjet e romanit, – i shpjegoi Vladi, buzagaz. – Shkrimtarët nuk janë të detyruar të tregojnë histori që shtjellohen domosdoshmërisht në mjedise të vërteta apo të njohura.
– Jam dakord me ju. Le të pranojmë që është një qytet paksa… i-ma-gji-nar, – tha Ida duke rrokjezuar qartas fjalën e fundit.
– Kryekëput imagjinar! – ritheksoi tjetra.
– Vazhdoni, ju lutem, – e ftoi Vladi, ndërsa me mend i jepte zemër: mos u tut, brishtësi!
Por përthyeshmëria fizike e vajzës s’ishte veçse një mbresë kalimtare, e përftuar nga një vlerësim sipërfaqësor. Kur nxirrte në mejdan sytë jataganë, gjithkujt i bëhej e qartë që boshtin kërcellor e kishte prej çeliku dhe cipën guaskore të fortë si diamant. Meqenëse hamendas nuk i jepte më shumë se 16 a 17 vjeç, do të kishte qenë më e saktë ta emërtonte “vogëlushe”. I kishte hyrë tashmë shtegut të një moshe kur fëmijët dhe adoleshentët ishin të përligjur ta thërrisnin “xhaxhi”. Po u afrohej të dyzetave.
– Gjatë leximit të romanit tuaj, faqe pas faqeje, presim me padurim që mes Marës dhe Tonit të lindë dashuria, – vuri në dukje Ida. – Por, fatkeqësisht, nuk ndodh. Sado ta shpresojmë apo ta dëshirojmë ne, lexuesit. Përse?
– Pritja është gjithnjë më joshëse se shijimi i së kryerës, – buzëqeshi Vladi.
– Prandaj jeni përpjekur me të gjitha forcat t’i mbani larg njëri-tjetrit?!
– Nuk ju kuptova.
– Desha të them, kundër rrjedhës së natyrshme që mund të kishte marrë jeta e tyre pa ndërhyrjen tuaj.
– Çfarë ju shtyn të mendoni kështu? – pyeti ai, pa kuptuar se ku qëllonte.
– Kam përshtypjen se në kapitujt e fundit, Mara e Toni ju “kanë shpëtuar nga duart”. Veprimet e tyre nuk janë në përputhje me personazhet që keni krijuar, – shtoi ajo.
– Dokrra me xhufkë! – komentoi Agata.
– Sipas jush, personazhet letrare kanë një… ekzistencë më vete, të pavarur nga mendja e lapsi i krijuesit?! – dyzoi Vladi për një çast.
– Po. Mendoj se vjen një çast kur dialektika e krijesave e kapërcen vullnetin e krijuesit.
U dëgjua kollitja lehëse e Irisit – sinjal i kodifikuar për të ftuarin, që të kuptonte se ishte zgjatur tepër.
– Ju siguroj që s’ndodh asgjë pa dëshirën dhe miratimin e autorit. Por… dhe këtu ju jap të drejtë, gjatë shkrimit të një libri ndodh shpesh që ngjarjet nuk shtjellohen sipas idesë fillestare, – shpjegoi Vladi. – Dhe aq më mirë! Tregon që shkrimtari ka hyrë plotësisht në petkat e personazheve që ka krijuar.
– Pyetja ime është: përse i penguat Marën e Tonin të dashurohen? – këmbënguli Ida.
– E thënë kështu, ngjan sikur “pengesa” është një tekë e autorit, – buzëqeshi Vladi. – Mos harroni që jetojnë në një qytet ku, në emër të një ideali absurd, banorëve u është mohuar çdo e drejtë. Mendimi dhe fjala e lirë janë të ndaluar me ligj.
– Por jo dashuria… Nuk e keni shkruar askund që është e ndaluar.
– Ishte e nevojshme?!
– Sigurisht! Përndryshe, nuk mund të shpjegohet që…
– Monopolizimi i diskutimeve s’është aspak demokratik! – ia preu fjalën Irisi. – U duhet lënë radhë edhe të tjerëve, Vlad, – iu drejtua ish-shokut të fakultetit.
– Cilët “të tjerë”?! E ke fjalën për mumiet?! – deshi t’i përgjigjej, por u përmbajt.
Nuk ia vlente të hynte në rragatë me të. Do të qe humbje kohe. Për më keq, do t’i shthurej filli i debatit me syviganen. Nuk e dëshironte kurrsesi! Ishte personi i vetëm në sallë që meritonte të quhej bashkëbiseduese. “Të tjerët” nuk ishin veçse figurantë.
– Pamundësia e dy të rinjve për të rënë në dashuri me njëri-tjetrin simbolizon përçudnimin shpirtëror të njeriut në një shoqëri besëshkalë, – vazhdoi Vladi. – Heronjtë e mi jetojnë në një qytet ku tradhtia rri në pritë pas çdo qoshe muri. Mbijeton vetëm ai që ia bën gropën tjetrit sa më shpejt e më të thellë. S’mund të dashurohet në pabesi.
– Një minutë! Mara e Toni ndodhen në të njëjtën anë të barrikadës. Pra, në mirëbesim. Kurthngrehësit janë në krahun tjetër, keni shkruar në libër.
E kotë t’i hynte polemikës. Analiza e saj ishte e saktë dhe logjike. Por letërsia ndjek të tjera shtigje arsyetimesh. Në morinë e pamundësive mbytëse të jetës në bunker, pamundësia e lidhjes dashurore mes personazheve kryesore u jepte ngjarjeve një trysni edhe më dramatike. E shndërronte romanin në një tenxhere me presion pa valvul shkarkuese.
– Tharmi i intrigës nuk është pamundësia e dy të rinjve për t’u dashuruar, por dashuria e tyre e pamundur, – tha Ida, sikur t’i kishte lexuar mendimet.
– A nuk është e njëjta gjë?!
– Jo. Dashuria funksionon në bazë të një vetërregullimi të brendshëm, pa kompromise rrethanore, – shtjelloi ajo. – Njerëzit bien në dashuri pavarësisht kushteve historike, socialo-politike, ekonomike, apo kulturore.
– Ky lloj arsyetimi quhet idealizëm objektiv: dashuria si vlerë absolute, e pandikueshme nga faktorë subjektivë. Është, thjesht, utopi, – argumentoi Vladi.
– E megjithatë…
– Stop, stop! – urdhëroi Vanda dhe u ngrit në këmbë.
Me qëllim që t’u zinte pamjen e drejtpërdrejtë e t’u ndërpriste shkëmbimet gojore, zuri vend si shtyllë mes Idës e Vladit, por ata e shmangën duke u brinjuar. U anua edhe ajo. Së pari djathtas. Pastaj, hop, majtas. Më pas, fup, përsëri djathtas. E pak më tej, sërithi majtas. Hop-hup, fap-fup! Hop majtas, fup djathtas… Rihop majtas, rifup djathtas, si lavjerrës. Së fundmi, si të shpaloste një perde mishtore, hapi edhe krahët e këmbët, por pa dobi. Për sytë e Idës e të Vladit ishte bërë ndërkaq e tejdukshme.
– Dashuri të mëdha kanë lindur kudo e kurdoherë, – vazhdoi Ida. – Në periudha luftrash e epidemish vdekjeprurëse, në bunkerët e ngujimit e në kampet e shfarosjes, në pavijonet e të marrëve e të kancerozëve… Fatkeqësisht, shumica janë histori tragjike. Dashuri pa të ardhme. Pra, të pamundura.
– E qartë, – pohoi Irisi dhe i bëri shenjë me dorë të ulej. – Kush tjetër e do fjalën?
– E keni kuptuar, besoj, që tema qendrore e librit tim është pamundësia në të gjitha format dhe shprehjet e saj, – iu drejtua Vladi të pranishmëve, për t’i përmendur nga dremitja.
– Keni shkruar romanin e Pamundësisë e të Pabesisë së Madhe, – shtoi Ida.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Kinemaja shqiptare në fokus
