323 pes – Vdiq Aleksandri i Madh – disa kanë argmentuar se vdiq më 13 qershor, të tjerë japin datën 11 ose 10 qershor – në shënimet e bashkëkohësve thuhet se Aleksandri vdiq nga ethet; pija e tepruar; nga helmi; dyshimin e hedhin edhe mbi Aristotelin, për të cilin thonë se përgatiti helmin dhe ia dërgoi Aleksandrit si të ishte ilaç – pak kohë më parë, në gjak-nxehtësi e sipër, Aleksandri kishte vrarë Kalistenin, nipin e Aristotelit dhe filozofi ndoshta ‘morri gjakun’. Aleksandri lindi në Pella, Maqedoni më 20 korrik, 356 pes, nga mbreti Filip II dhe mbretëresha Olimpia, që ishte bija e mbretit të Epirit, Neoptolem.
Mësimet e herëshme Alekandri i mori nga Leonidha, që i mësoi atij matematikë, kalërim dhe përdorimin e harkut. Mësuesi tjetër ishte Lisimaku, i cili përdorte improvizime prej aktori për të kapur vëmendjen e princit, të cilit i pëlqente kur ai imitonte Akilin. Në vitin 343 pes, mbreti Filip punësoi filozofin Aristotel.
Gjatë tre viteve, Aristoteli, jo grek, jo maqedonas (një traditë thotë se ishte ilir), i mësoi Aleksandrit filozofi, poezi, dramë, shkencë e politikë. Duke lexuar Iliadën e Homerit, Aleksandri filloi të ëndërrojë luftra – për këtë arsye Aristoteli krijoi një version të shkurtuar të Iliadës, të cilën Aleksandri e mbajti me vete në fushatat e tij ushtarake.
Gjatë kohës si mbret i Maqedonisë (336-323 pes), Aleksandri bashkoi qytet-shtetet greke, rikrijoi Lidhjen e Korintit, u bë mbret i Persisë, Babilonisë dhe Azisë, krijoi koloni në Iran. Ndërsa bënte plane për pushtimin e Kartagjenës dhe Romës, Aleksandri vdiq në Babiloni, Persi.
Vdekja e tij trishtoi maqedonasit, hidhëroi ilirët, hodhi grekët në rebelim; territoret e pushtuara prej tij u ndanë mes gjeneralëve – secili mbajti në zotërim zonat që kishte nën kontroll, siç ndodhi me Ptolemeun, i cili themeloi dinastinë e tij 350 vjeçare në Egjipt.
Aleksandri lindi në Pella, Maqedoni më 20 korrik, 356 pes, nga mbreti Filip II dhe mbretëresha Olimpia, që ishte bija e mbretit të Epirit, Neoptolem. Mësimet e hershme Aleksandri i mori nga Leonidha, që i mësoi atij matematikë, kalërim dhe përdorimin e harkut. Mësuesi tjetër ishte Lisimaku, i cili përdorte improvizime prej aktori për të kapur vëmendjen e princit, të cilit i pëlqente kur ai imitonte Akilin. Në vitin 343 pes, mbreti Filip punësoi filozofin Aristotel. Gjatë tre viteve, Aristoteli, jo grek, jo maqedonas (një traditë thotë se ishte ilir), i mësoi Aleksandrit filozofi, poezi, dramë, shkencë e politikë. Duke lexuar Iliadën e Homerit, Aleksandri filloi të ëndërrojë luftra – për këtë arsye Aristoteli krijoi një version të shkurtuar të Iliadës, të cilën Aleksandri e mbajti me vete në fushatat e tij ushtarake. Gjatë kohës si mbret i Maqedonisë (336-323 pes), Aleksandri bashkoi qytet-shtetet greke, rikrijoi Lidhjen e Korintit, u bë mbret i Persisë, Babilonisë dhe Azisë, krijoi koloni në Iran. Ndërsa bënte plane për pushtimin e Kartagjenës dhe Romës, Aleksandri vdiq në Babiloni, Persi. Vdekja e tij trishtoi maqedonasit, hidhëroi ilirët, hodhi grekët në rebelim; territoret e pushtuara prej tij u ndanë mes gjeneralëve – secili mbajti në zotërim zonat që kishte nën kontroll, siç ndodhi me Ptolemeun, i cili themeloi dinastinë e tij 350-vjeçare në Egjipt.
Aleksandri i Madh është përgjegjës për lindjen e një periudhe të tërë historike, i njohur gjerësisht si periudha helenistike. Gjatë kësaj kohe, ndikimi grek kulturor dhe pushteti ishte në kulmin e saj në Evropë, Afrikë dhe Azi. Kultura greke bëri progres në eksplorim, letërsi, teatër, arkitekturë, muzikë, matematikë, filozofi, dhe shkencë.
Këto janë 35 fakte të pazakonta, në lidhje me Aleksandrin e Madh; shpjegimi i qartë se, pse trashëgimia e tij vazhdon të jetojë:
1 – Aleksandri i III i Maqedonisë, i njohur më mirë si Aleksandri i Madh, ishte mbreti i mbretërisë së lashtë greke të Maqedonisë dhe anëtar i dinastisë Argead, një shtëpi e lashtë greke mbretërore nga Peloponezi.
2 – Emri i tij vjen nga gjuha greke, Alexo “të mbrojtur”, dhe Andr, “njeriu”, kështu emri i tij do të thotë “mbrojtës i njerëzve.”
3 – Është stërvitur në filozofi nga Aristoteli. Sa prej liderëve të historisë pohojnë se kanë pasur tutor një prej filozofëve më të mëdhenj? Prej të gjithë intelektualëve prestigjiozë të Akademisë së Athinës, babai i Aleksandrit, zgjodhi Aristotelin, 384-322 para Krishtit, si instruktorin e djalit 13-vjeçar. Aristotelit, i cili kishte qenë student i Platonit, iu ofrua një shumë e mirë për të lëvizur në qytetin e Miezas, thellë në Maqedoni. Në tempullin e Nimfit, ai mësoi gjeografi, zoologji, politikë dhe mjekësi.
4 – Nëna e Aleksandrit, Olympias, ishte e bija e Neoptolemus I, mbretit të Molosëve, një fisi të lashtë në Epir.
5 – Ka disa polemika në lidhje me seksualitetin e Aleksandrit të Madh së. Megjithatë, Aleksandri i Madh kishte tri gra: Roxane, Statiera dhe Parysatis.
6 – Besohet se Aleksandri kishte dy fëmijë: Herakles, një bir me të dashurën e tij Barsine dhe Alexander IV, birin e tij nga Roxane. Për fat të keq, pas vdekjes së tij, dy fëmijët u vranë para se të mund të arrinin moshën madhore.
7 – Themeloi Aleksandrinë. Përveç ngritjes së qyteteve, Aleksandri themeloi 20 të reja, duke i vënë emrin e tij. Më jetëgjata është Aleksandria, në bregun e deltës së Nilit.
8 – Ai ishte një nga figurat më të admiruara të huaja historike në Romë edhe shumë vjet pas vdekjes së tij. Ndoshta, kjo është arsyeja pse Jul Cezari, Mark Antoni dhe Augusti bënë pelegrinazh në varrin e Aleksandrit, në Aleksandri.
9 – Ç’kishin të përbashkët Aleksandri, Xhingis Khani dhe Napoleoni? Ata vuanin nga ailurofobia, frika nga macet.
10 – Taktikat dhe strategjitë e Aleksandrit të Madh, studiohen ende në akademitë e sotme. Nga fitorja e parë, në moshën 18-vjeçare, deri në vdekje, ai nuk humbi asnjë betejë.
11 – Keni dëgjuar ndonjëherë për greko-budizmin? Ky term i referohet sinkretizmit kulturor midis kulturës helene dhe budizmit, që zhvillohet në mes të shekullit të 4-5 në Bactria dhe nënkontinentin indian, që korrespondon me territorin e ditëve të sotme në Afganistan, Indi dhe Pakistan.
12 – Zgjodhi nyjën Gordione. Sipas legjendës, Phrygian-ët, që jetonin në Turqinë qendrore të sotme, ishin thënë nga orakulli të bënin mbret njeriun e parë që do të shkonte në qytet me një qerre. Siç e donte fati, ky burrë ishte Gordius, një fshatar i varfër. Pas kurorëzimit, Gordiusi ia dedikoi qerren Zeusit dhe e lidhi në një shtyllë jashtë tempullit me lëvore thane që forcohej me kohën. Thuhej që kushdo që zgjidhte nyjën do të pushtonte Azinë. Aleksandrit nuk e la t’i shpëtonte një mundësi e tillë, por në pamundësi ta zgjidhte, e preu me shpatë nga inati. Që prej asaj dite, nyja Gordon është sinonim i një problemi të vështirë që kërkon një zgjidhje origjinale.
13 – Republika e Maqedonisë, një vend modern që ndodhet në Gadishullin e Ballkanit qendror në Evropën Juglindore, nuk është e lidhur historikisht me mbretërinë e lashtë greke të Maqedonisë. Emri i tij, megjithatë, vjen nga Maqedonia, kryeqyteti i mbretërisë së lashtë të Aleksandrit.
14 – Tre nga djemtë e Fidel Kastros, janë emëruar sipas Aleksandrit të Madh: Alexis, Alejandro dhe Alexander.
15 – Aleksandri, një herë zhvilloi një garë me pije, mes ushtarëve të tij. Kur ajo mbaroi, 42 ushtarë vdiqën nga helmimi me alkool.
16 – Aleksandri i Madh ishte mbret i mbretërisë greke të Maqedonisë, faraon i Egjiptit, mbret i Persisë dhe mbret i Azisë, në të njëjtën kohë.
17 – Pasi mundi persianët, Aleksandri filloi të vishej si mbret persian dhe kishte dy gra persiane, në mënyrë që njerëzit sapo të pushtoheshin, do të ndiheshin më rehat me liderin e tyre të ri.
18- Kalit i vuri emrin Bucefalus. Filipi bleu një kalë me emrin Bucefalus, për 13 talenta (1 talent=27 kg ar), por kafsha e inatosur kishte frikë dhe nga hija e vet. Aleksandri vuri bast me të atin, se do të hipte mbi kalin e rrezikshëm. Ai e ktheu Bucefalusin drejt diellit, në mënyrë që hija t’i binte prapa dhe u ngjit mbi të. Atëherë, babai i tha: “Biri im, duhet të gjesh një mbretëri po aq të madhe sa ambiciet e tua. Maqedonia është e vogël për ty”. Kali i mbeti besnik deri në vdekje, në Pakistanin e tanishëm.
19 – “Iliada” dhe “Odisea” ishin librat e tij të preferuar. Që nga fëmijëria, ai ishte i frymëzuar nga heronjtë e Homerit dhe e zinte gjumi me “Iliadën” nën jastëk.
20 – Megjithatë, idhulli më i madh i Aleksandrit ishte një dhe i vetëm, Herkuli. Admirimi i tij për figurën më të famshme të mitologjisë greke të gjitha kohërave, ishte aq e thellë sa ai e quajti veten “biri i Zeusit”.
21 – Pavarësisht se njihet si një nga gjeneralët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, Aleksandri e donte filozofinë aq shumë sa që gjatë pushtimit të Indisë, ai heshti gjatë fushatës së tij ushtarake, për të pasur diskutime të gjata me filozofët hindu.
22 – Aleksandri i Madh i lante flokët me shafran. për t’i mbajtur të shkëlqyeshme dhe portokalli. Kini parasysh se shafrani ishte i rrallë në atë kohë dhe pak më i shtrenjtë se ari.
23 – Programi britanik “Great Greeks në BBC” e ka titulluar Aleksandrin e Madh, si grekun më të madh të të gjitha kohërave.
24 – Historiani grek Plutarku, raporton në librin e tij “Jeta me fisnikët grekë”, se Aleksandri mbante erë shumë të mirë dhe gjithashtu, u hidhte parfum edhe rrobave.
25 – Aleksandri i madh kishte “heterochromia iridum”, njërin sy blu, tjetrin kafe.
26- E mori fronin e babait pa mëshirë. Babai i Aleksandrit u godit me thikë nga truprojat në vitin 336 para Krishtit, gjatë banketit të një dasme. Disa mendojnë se Aleksandri fshihej pas vrasjes, madje detyroi Olimpian të vrasë beben e Filipit nga gruaja e fundit. Aleksandri shiti si skllevër 30 mijë banorë.
27- Perfeksionoi stilin ushtarak maqedonas, falangën. I zhvilluar nga Filipi, falanga ishte një formacion i ngushtë ushtarësh, që me taktikën e tyre ishin të pathyeshëm.
28- Kaloi ngushticën Hellespont. Pasi stabilizoi sundimin në Maqedoni dhe Greqi, Aleksandri hodhi vështrimin nga Azia dhe Perandoria Perse, që drejtohej nga Darius III. Me 60 anije, ai kali Hellespont-in, një ngushticë që ndan Evropën me Azinë, që tani quhet Dadanelles, në vitin 334 para Krishtit. Kur zbriti në breg, nguli shpatën në rërë dhe i deklaroi ato toka të tijat. Vizita e parë ishte për turizëm, në Trojë, pasi mbante nën jastëk Iliadën e Homerit.
29- Thjesht hyjnor, biri i deklaruar i perëndive. Pasi mundi persianët në betejën e Isusit, Aleksandri vendosi të hyjë në Egjipt, që ishte nën sundimin pers prej 200 vitesh. Egjiptianët i urrenin persianët për taksat e rënda dhe mungesën e telarancës fetare. Ata e vajosën me kënaqësi Aleksandrin si faraon, duke nxitur një shkëmbim kulturor mes Greqisë dhe Egjiptit, që zgjati treqind vjet. Në tempullin e Zeusit në Egjipt, priftërinjtë i thanë se ishte djali i Zeusit, gjë të cilën pavarësisht nëse e besonte apo jo, e përdori për avantazhin e tij.
30- Mposhti persianët. Prej më pak se një viti në Egjipt, Aleksandri vendosi të ndjekë perandorin pers, Darius III. Me një ushtri prej 47 mijë forcash përballë 200 mijë ushtarëve të Dariusit, Aleksandri ndau forcat perse. Dariusi shpëtoi me kalë, por u vra më vonë nga një prej burrave të tij.
31- E zgjeroi perandorinë në Indi. Vizioni i tij në Azi përfundoi në pjesën tjetër të Indisë. Duke dashur të pushtojë kontinentin, ai i bindi ushtarët të marshonin në lindje. Malet i lodhën burrat e tij. Shpejt madhe nga ç’e kish imagjinuar. Atëherë mblodhi ushtrinë e tij dhe u kthye, por nga një tjetër rrugë dhe ky ishte gabimi i Aleksandrit. 15 mijë burra vdiqën nga uria dhe nxehtësia në shkretëtirën Gedrosan, më shumë nga ç’humbi në betejë. Udhëtimi bëri të vetën dhe në shëndetin e Aleksandrit. Në një banket në Babiloni, ai piu shumë dhe u sëmur, me siguri për shkak të malaries. Vdiq disa ditë më vonë në moshën 33-vjeçare.
32 – Në 15 vite pushtim, Aleksandri nuk humbi kurrë një betejë. Taktikat dhe strategjitë ushtarake të Aleksandrit të Madh janë ende të studiuara në akademitë e sotme ushtarake. Që nga fitorja e tij në moshën 18-vjeçare, Aleksandri fitoi reputacionin e të udhëhequrit të burrave të tij me një shpejtësi impresive. Pasi siguroi mbretërinë e tij në Greqi, në vitin 334, Aleksandri kaloi në Azi, ku shënoi një seri fitoresh përballë persianëve.
33 – Kur Aleksandri takoi Roksanën, ishte dashuri me shikim të parë. Pas pushtimit spektakolar të vendit të quajtur Sogidan në vitin 327 para Krishtit, një fortesë e pathyeshme malore, 28-vjeçari Aleksandri po survejonte robërit e tij, kur i tërhoqi vëmendjen Roksana, një vajzë adoleshente. Më vonë, ai organizoi ceremoninë tradicionale dasmore, dhe pak muaj pas vdekjes së Aleksandrit, Roksansa solli në jetë djalin e tyre Aleksandri IV.
34 – Shkaqet e vdekjes së Aleksandrit mbeten një nga misteret më të mëdha të botës antike. Në vitin 323, Aleksandri i Madh u sëmur pas një gote me verë që piu gjatë një feste. Dy javë më vonë, udhëheqësi 32-vjeçar vdiq. Duke qenë se babai i Aleksandrit u vra nga truproja i vet, dyshimet u ngritën nga ata që e rrethonin Aleksandrin për gjeneralin Antipater dhe djalin e tij Cassander, i cili më vonë vrau gruan dhe djalin e Aleksandrit. Disa biografë kanë spekuluar se Aristoteli, që kishte lidhje me familjen Antipater, mund të jetë përfshirë. Ndërsa në kohët moderne, ekspertët mjekësorë kanë spekuluar se malaria dhe infeksioni në mushkëri mund të kenë bërë që Aleksandri të humbte jetën.
35-Sipas egjiptologut viktorian Vallis Budge, eshtrat e Aleksandrit janë lyer me në mjaltë për të shmangur prishjen. Një ose dy vite pas vdekjes së Aleksandrit, trupi i tij u kthye në Maqedoni dhe më pas u dërgua në Egjipt nga Ptolemeu I, një nga ish-gjeneralët e tij. Meqë kishte në dorë trupin e Aleksandrit, Ptolemeu kishte si qëllim të shihej si pasardhësi i perandorisë së tij.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
10 perandoritë që “për pak” dominuan botën!
Çfarë tha komandanti më i madh i kohërave
Glauku, mbreti ilir fitimtar në intrigat e kohës
