Nga Sami Flamuri

Varri i Marës, çërnojeviqet dhe shqiptarët në mesjetë

10.08.2019 - 17:40

Mesjeta paraqet ndër çështjet me pak të hulumtuara e të publikuara nga historia e popullit shqiptar, e kjo ta të bëjë në veçanti në marrëdhëniet me fqinjët në rastin konkret me Cërnojeviqet.

E dhëna se në Besëlidhjen Shqiptare të Lezhës me 2 mars 1444 ka marrë pjesë edhe Shtjefën Gjuraziut (Stefan Çërnojeviqi), dëshmon se kishim të bënim me raporte të kohës për të luftuar armikun e përbashkët. Por, këtë çështje nuk duhet trajtuar në raportet fqinjësore, por edhe ate familjare, sepse motra e Gjergj Kastriotit-Skënderbeu Mara ishte e martuar me Shtjefën Gjuraziun(Stefanica Çërnojeviqin), i cili për kohën e tij ishte princi i Zetës,(Zenta) me qendër në Zhablak në pjesën veriore të liqenit të Shkodërs ku ende sot e kemi kështjellen e tij.

Dhe këto raporte familjare, kanë vazhduar deri në ekzistimin e kësaj principate e cila më pas nga viti 1482 u zhvendos në një mjedis të ri duke themeluar qytetin e ri të njohur me emrin e Cetinës. Madje ky qytet si themelues ka Ivanin,i njohur me emrin Ivan Beg, djalin e Marës dhe të Shtjefnit, përndryshe nipi i Skënderbeut, i cili edhe bashkëshortën e kishte nga familja e Arianitëve ku edhe djali i tij e ka emrin Skenderbeg Çernojeviq mu për hir së heroit tonë kombëtar.

Por, janë të pakët ata të cilët e dijnë se ku ekziston varri i Mara Kastriotit dhe të bashkëshortit të saj Shtejfën Stefanica Çernojeviq. Binjaku im Naim Flamuri ka arrit- ur të zbulojnë vend varrimin e saj, ne vitin 2008 dhe ai gjindet në Manastirin Kom, pranë Zhablakut, në brigjet e liqenit të Shkodrës. Publikimi i një lajmi të tillë vite më parë ka bërë bujë të opinioni i gjerë, madje ka ndikuar që një numër i konsideruar i personave kureshtar e po ashtu edhe të turistëve të ndryshëm të shkojnë enkas për vizitë në një mjedis të tillë. Kurse vitin e kaluar patëm fatin që ta bëjm edhe inçizimin e saj edhe pse rreptësisht është e ndalur me grupin hulumtues Gazmend Çitaku, dhe fotografin Gëzim Mavriq.

Mbetet të hulumtohet më tutje ne lidhje me marrëdhëniet në mes këtyre familjeve me autoritet princor në mesjetë si dhe në marrëdhëniet shqiptaro-malazeze për kohën përkatëse, që një farë mënyre kanë reflektuar edhe pas madje deri në ditët tona,

Ko-Autori i librit të parë së shekullit të ri “E Përjetshme është Shqiperia”dhe“Koha e Shegës
Fjalë kyçe .Mara Kastrioti Ivan Çernojevic Balshajt Mali i Zi Naim Flamuri Sami Flamuri Ulqini Dulcigno
Për ata që nuk e dinë rrëfejmë se Gjon Bdek Buzuku, përpiluesi i Mesharit kishtar të liturgjive, ishte nga Ulqini.

Gjon Buz-Uku do të thotë “ai që jeton buzë Ulqinit”, pra buzë ujit, por mund të jetë edhe Buz-Uku, Buz-Ulku, Buz-Ujku, si ndodh jo rrallë në fjalëformimet shqipe.
Dihet se edhe lumi Buna, që përmendëm më parë, emrin e vjetër e ka “Bujana”, pra vetë emri e qartëson rrjedhën e saj, kurse në fjalorin e pelegrinit gjerman Arnold fon Harfi më 1497 fjala “ujë” në të folmen e Ulqinit shqiptohet “oj”, pra Bojana.

Të tjera sendërtime ua lëmë linguistëve të mirëfilltë që ta ftillojnë më thellë këtë temë. Por për ne qëndron fakti se ulku është ujku, që Çabej e zbërthen aq mirë e qartë.

Por edhe Balashajt fisnikë nuk ia kanë vënë kot ulkun në shqyt, në flamuj e në stemë së vet mbretërore. Kuptohet se nuk bëhet fjalë për ujqit që bredhin nëpër male, por ajo simbolizon dhe metaforën “UJQIT DETARË”. Lupi di mare Dulcignotti – janë të njohur në literaturën botërore, meqë vendi kishte detarë të shkëlqyer. Kam nderin ta shpalosi për të parën her faktin se në vitin 1464 duka Gulio Antonio, e ripopulloi komunen e Silvi në rajonin e Abruzzos me Ulqinak, (Dulcignotti) që me vehte prun edhe kultin e Shën Leonit IX papë 1049-1054 (Luan-martirit) dhe u bën pjes e rëndësishme e luftës kunder Osmanve.

Edhe mbreti mesjetar i shqiptarëve, që e pati selinë e fronit në Ulqin, Gjergj Stres Balsha, A.D.1385-1403 pas Krishtit, u varros në Ulqin.

Në mesin e vitit 1405 Sinjoria(Venediku) arriti të pushtojë tre qytetet e Principates së Balshajve, Ulqinin, Tivarin, dhe Buduen(Budva sot).1
Vijmë tani tek një tjetër histori që do e rrëfej unë, Naimi, biri i Flamurit, se fati ma kishte ruajtur mua si rrëfimin ashtu edhe përje- timin e këtij zbulimi. Por ne kemi shkruar që në krye mbi misterin e binjakëve. Vërtet zbulimi ishte i imi, por yshtja, tërheqja,ngasja e ngahrendja drej atij vendi ka qenë e dyhershme, nga të dy.

Ndërsa gëzimi dhe emocioni, ai ka qenë i përbashkët. Më fal Sami që po shkruaj tani edhe për ty, por po e shkruaj në formën e një letre që po ta drejtoj me të njoftue.

Nëse kjo nuk i përgjigjet përfytyrimit tand, lajmsi, lajmëtari, njëlloj si në kanunin e Lekës, nuk ka faj…

***

Ndodhi kështu… Në fund të qytetit, aty te fanari sotshëm i kalasë, ndodhet kisha e Shën Mrisë dhe aty gjendet edhe varri që ka përmbi një pllakë ku shkruhen të gdhendura këto fjalë:

“HIJACET- ZORZI BALSCHA ET SUI ERD
KËTU SHTRIHET GJERGJ BALSHA DHE PASARDHËSIT E TIJ”

Dihet se Skënderbeu, kryezoti i shqiptarëve, kishte lidhje të ngushta me Balshajt dhe Ulqinin, që nga koha kur ati i tij, Gjoni, kishte martuar aty vajzën e vet, Jellën, me Gjergj Balshën i cili e kishte kullën e vet po aty. Asgjë nuk është rastësi, fal’ Perëndisë. Që të jemi koherent me kohën dhe frymëzimin hyjnor, duhet të shtoj se fati i madh deshi që ta kryej zbulimin e varrit të motrës tjetër të Skënderbeut gjatë një vizite kërkimore jo të rastësishme.

Të kujtohet vëlla Sami se sa herë ishim rrekur ta zbulonim këtë varr a të mblidhnim nga të thanat e ndër të dhanat fakte për këtë zonjë. Pra, i kishim rënë në erë me kohë e ai varr duhet të ishte aty ku ajo kishte jetuar, por vetëm kaq. Dinim se ajo ishte martuar në Mal të Zi.

Quhej Mara Kastriota (Kastrioti) dhe ishte e madhja ndër motrat. Sipas dijenisë, ajo ishte martuar me kryezotin e Zetës (Malit të Zi), Stefanica Çernojeviçin (Gjuraziun) që mori pjesë në ‘Kuvendin e Lezhës’ më A.D. 1444, si fisnik që ishte. Shtjefni apo Stefanica nga e ëma poashtu kishte gjak Shqiptar, sepse nëna e tij vinte nga fisi i Kojë Zaharis.
Varrin e saj dhe të të shoqit e gjeta të ruajtur fare mirë aty buzë liqenit të Shkodrës, në ishullin Kom, afër kështjellës së tyre në Zhabjak.

Mbahej për mrekulli, në një manastir të vogël. Ndoshta e ruante vetë zoti, se nuk vura re dorë të kujdesjes njerëzore. Ishte bërë me rrasa mermeri të skalitura, që stolisur me rozeta që vinin varg njëra pas tjetrës. Rozetat mbulonin trupin e gjatë të saj, ndërsa në pllakën e ‘Zojës Marë’ shquhet edhe mbishkrimi shkruar në sllavishte të vjetër:

KJO PLLAJË ASHT E GOSPJA MARA

Por kush na ishte Ivan Çrnojeviqi? Ivani qe i biri i Stefan Çernojeviqit (apo Shtjefën Gjuraziut) dhe i motrës së Skënderbeut, Mara Kastriotit. Ai kishte edhe dy vëllezer tjer Andrin i njohur me nofkën;”trimi Shqiptar”dhe Bozhidarin. Zeta që ato sundonin në ato kohë njihej si territor Shqiptar.
Një fakt interesant që vet emri Zeta, ka domethënje vetëm në gjuhen Shqipe, ku Malsoret ende sot për fjalen Xetë thonë ”ZET” njifet si vendi më i nxeht në Malë të Zi. Në gjuhën Sllave, ky emër nuk korrespondon me asgjë sepse në gjuhën e tyre ata i thonë; “Vruće”.

Me 1404 shohim të permenden Çernojeviqet po me emrin Gjurashi apo Gjura i Zi(Gjergj i Zi)që sllavet e përkthyen “djalë i të ziut” dhe bëhet Çernojeviq.

Shumë studjues Çrnojeviqët mundohen t’i nxjerrin si vllehë mbase shqiptarë mirëpo, duke njohur rrethinën ku kanë jetuar dhe vepruar si dhe miqësinë dhe bashkëpunimin e madh që kanë pasur me Skën- derbeun e Lekë Dukagjinin, Kojë Zaharin shumë lehtë mund të vihej
në përfundim se ata s’ishin tjetër veç shqiptarë.

Ivani, nipi i Skënderbeut, sundoi prej vitit 1465-1490, i cili për grua kishte vajzën e Gjergj Aranitit dhe veten e quante Zotërues të Zetës,mirëpo më shumë njihet si themelues i Malit të Zi të sotëm (Stara Crna Gora)3 dhe qytetit të Cetinës apo në gjuhën shqipe; ”ÇETIN 1 bot. Pishë e zezë, borigë. Çetinë e zez harmoç. Pyll çetine. Mal me çetinë shif habit Cetina ende sot ka pishën borigë.

Mbas dëbimit të Ivan Beut, nga rezidenca e vet ne Zhablakun, e liqenit së Shkodrës ai ven- dosi ta ndertoi manastirin mu tek Çetina qe e posa formoi me 1482 duke përmbushur betimin e bër disa jet më par në Loreto se po të rikthente tokat e pushtuara do ja kushtoi Virigjireshës. Vlen të permendet se skishte të bënte fare me fanaticizmin e kishes orthodoxe. Zeta qoftë nga ana kishtare qoftë racore, ishte një vend për të cilin bëhej debat. Ai ishte në varsi të arqipeshkvit të Tivarit dhe bënte pjesë,pra, në Patrikanen e Romës. Por aty kishte gjithashtu edhe një mitropolit ortodoks të Zetes.

Diçka që mendoj se ia vlen të përmendej lidhur me Çernojeviqët, apo shqip Gjurazinjët, është edhe ajo se djali i Ivanit, Gjurgje është themelues i shtypshkronjës së parë të këtyre anëve.Kurse djali tjetër i Ivanit, Stanisha Çernojeviq (1457-1528) me konvertimin në Islam e mori emrin e dajës së tij famë lart Skenderbeg dhe fitoi titullin e Sanxhak Beut ku edhe u bë sundues i Sanxhakut Malazias, prej 1514-1528.Thuhet se sips gojëdhënash se edhe Mahmud Pasha i Bushatllinjve e ka prejardhjen prej Skenderbeg Çernojeviqit.

Më 1499 përfundimisht Çernojeviqët zbresin nga skena historike dhe për një periudhë kohore 200 vjeçare, të shtrirë mes Lumit Çernojeviq dhe Grykës së Kotorrit, stagnon si shtet (Mali i Zi) dhe në histori kjo familje fare nuk përmendet.
________________________________________________________________
1 Pranvera Bogdani Balshajt Lufta e principatës së Balshajve dhe sundimtarve të tjerë Shqiptar kunder Venedikut në 20 vetet e parë të shekullit XV f.83
2 Koha e Shegës Naim dhe Sami Flamuri f.183
3.https://gazmendcitaku.wordpress.com/…/cetina-qytet-i-themel…
skenderbeut/
4. Për fiset,ligjet e zakonet e ballkanasve M.E. DURHAM f.53

MOTI

KLINIKA
ONLINE

KONTAKTET
TONA

KONICA
SHOP