Të vdekurit rikthehen. Ky është rasti i mbretit të fundit, të vërtetë, të Italisë, Viktor Emanueli III, trupi i të cilit është kthyer në Itali në vitin 2017.
Figura e tij ka qënë shumë kontradiktore. Në 46 vjet të mbretërimit të tij – nga viti 1900 deri më 1946 – ai mori pjesë në dy luftëra botërore. Dhe ai dëshmoi futjen e të drejtës të përgjithshme të votimit (fillimisht mashkullore, pastaj femërore), ngritjen e fashizmit, shpalljen e ligjeve racore dhe fundin e monarkisë.
A mundej ai, në disa raste, të ndryshonte rrjedhën e historisë së Italisë (jo gjithmonë shembullore)? Sipas shumë historianëve po. Tek mbreti i fundit i Italisë, në fakt, shumë hijet peshojnë.
Mbreti –Ushtar (Njihej kështu pasi kishte drejtusr Italinë në dy luftëra botërore): Viktor Emanueli III u bë një mbret pak pasi kaloi moshën tridhjetë vjeçare, në vitin 1900 kur babai i tij Umberto I, u vra.
Përgjegjësia e parë e madhe që u mori në vitin 1915 ishte të mbështeste ndërhyrjen e Italisë në Luftën e Parë Botërore. Në fund të konfliktit, ai solli në shtëpi një fitore të vuajtur dhe të stërmunduar. Por mbi të gjitha një pseudonim: “Mbreti-ushtar”. Një nofkë e hijerëndë që i përshtatet keq lartësisë e tij (1m 53cm).
«Në fakt, si rezultat, Viktor Emanuele nuk ishte një vitrinë» – thotë Indro Montanelli në Historinë e tij të Italisë. “Ai ishte rritur, por vetëm mendja dhe shtati. Nga gjymtyrët ai kishte mbetur i pazhvilluar dhe ai mezi mund të qëndronte në këmbët e tij.
Pseudonimi Ushtari- Mbret, megjithatë, mbeti si një baner, edhe në vitet në vijim. Dhe në disa aspekte do të jetë e dobishme kur Italia dëshmoi ngritjen e fashizmit.
Përgjegjësia e dytë e madhe që mbreti mori më pas, ishte në fakt të hapte dyert e institucioneve për Benito Musolinit. Në ditët e ngrohta të marshimit në Romë ai mund ta kishte ndaluar atë, në vend të kësaj ai i dorëzoi atij vendin, duke i dhënë atij detyrën e krijimit të një qeverie.
Pse e bëri këtë? Sipas historianëve nga frika se ushtria do të rebelohet. Ose më shumë të ngjarë, sepse mendonte se fashizmi mund të përbënte pengesë për tensionet shoqërore që më pas tronditën Italinë.
Rezultati nuk ishte paqja shoqërore. Por një vend i shthurur, në mëshirën e ligjeve gjithnjë e më antidemokratike: nga shpërbërja e partive dhe sindikatave, deri te heqja e lirive individuale dhe kolektive, ndaj ligjeve racore famëkeqe. Dhe gjithashtu një vend i angazhuar në angazhime të përgjakshme ushtarake: nga aventura koloniale në Etiopi, deri në hyrjen e Italisë në Luftën e Dytë Botërore, e pasuar nga aleanca e Adolf Hitlerit me Gjermaninë.
Mbreti mbajti distancë nga regjimi me vonesë dhe keq. Për të ndarë fatin e monarkisë nga ajo e Musolinit, në mbledhjen e Këshillit të Madh (25 korrik 1943) ai u pajtua me hierarkët për shkarkimin e Duçes, i zëvendësuar në krye të vendit nga Marshalli Pietro Badoglio. Pastaj ai nënshkroi armëpushimin (8 shtator 1943) me anglo- amerikanët, në fakt dorëzimin e pakushtëzuar të Italisë. Fluturimi në Brindisi (nën mbrojtjen Anglo-Amerikane) dhe braktisja e kryeqytetit në duart e gjermanëve një ditë pas shpalljes së armëpushimit ishte guri i varrit për imazhin e tij.
A ishte arratisja e vërtetë?
Siç shpjegon Marta Erba në Focus Storia, disa historianë besojnë se sovrani i Savojës nuk ishte, siç e mendojnë shumica, një akt hakmarrësish. Ajo që e nxiti këtë ide ishte propaganda e Republikës së Salo, e cila për të legjitimuar veten kishte çdo interes për të hedhur poshtë diskreditimin e mbretit. Filomonarkistët pohojnë se ishte një transferim i domosdoshëm për të shpëtuar vazhdimësinë e shtetit.
Fakti mbetet që, me këtë zgjedhje, mbreti së pari shpëtoi lëkurën e tij. «Ai mund të kishte abdikuar dhe të qëndronte në Romë, duke e lënë djalin e tij Umberto të transferohej», vëren Paolo Colombo, profesor i historisë së institucioneve politike në Universitetin katolik të Milanos. “Por mbi të gjitha ai duhet të kishte menduar për trupat, pasi ai kishte formalisht komanduar forcat e armatosura.”
Në vend të kësaj, ikja, së bashku me “komplotin e heshtjes” të ditëve të ardhshme, pati efekte katastrofike: u dha gjermanëve kohë për t’u organizuar, për të marrë kontrollin e Italisë qendrore-veriore dhe liruan Musolinin. Duke e ekspozuar vendin në 20 muaj të tjerë të luftës.
E gjithë kjo ishte fatale për fatin e monarkisë në Itali.
Mbreti abdikoi në maj 1946 në favor të djalit të tij Umberto II (i cili ishte mbreti për një muaj, “Mbreti i Majit”). Ishte një përpjekje e fundit e dëshpëruar për të rehabilituar imazhin e monarkisë, në prag të referendumit që do të sanksiononte lindjen e Republikës.
Viktor Emanueli i dërgoi një dhuratë Alcide De Gasperi më 9 maj 1946, pak ditë para referendumit monarki-republikë: “Z. President” i shkroi mbreti “I lë popullit italian koleksionin e monedhave që ishte pasioni më i madh i jetës sime “. Më e madhe, ndoshta, se sa për vendin tuaj.
Para se të njihte edhe rezultatin e votimit, Viktor Emanueli III u tërhoq në Aleksandri, Egjipt, ku vdiq më 28 dhjetor 1947.
