Sipas traditës 400-vjeçare të Dinastisë Han, janë prodhuar një mori shpikjesh të ndryshme, nga bujqësia në metalurgji e deri në sizmologji.
Kur një njeri i njohur, me emrin Liu Bang, u bë perandori i parë i Dinastisë Han, në vitin 206 p.e.s., ishte fillimi i një periudhe më shumë se 4000-vjecare, që u shënua me përparime në gjithçka, nga mbajtja e shënimeve, në bujqësi e deri te kujdesi shëndetësor.”Kishte shpikje dhe zhvillime të mëdha në shkencë dhe teknologji,” shpjegon Robin D. S. Yates, professor në Departamentin e Historisë dhe Studimeve Klasike në Universitetin McGill në Montreal. “Si me të gjitha shpikjet, disa nga këto hynë vetëm në kohërat e mëvonshme, ndonjëherë edhe nuk u përdorën fare.”Këtu po listojmë disa nga përparimet më të mëdha të dinastisë Han.
Shpikja e letrës
Përgatitja më e hershme e letrës ende në ekzistencë, ishte një material i papërpunuar i bërë kryesisht nga fibra kërpi. KJo lloj letre u gjet në një varr në Kinë në vitin 1957, daton nga rreth 140 dhe 87p.e.s. Por Cai Lun, një gjyqtar ne kohën e Han në vitin 105 pas Krishtit, është vlerësuar si shpikësi i letrës së parë me të vërtetë të kualitetit të lartë, të cilën e modeloi duke shtypur dhe kombinuar lëvoren e pemëve, kërpin, lecka prej liri dhe copëza nga rrjetat e peshkimit dhe pastaj duke e trajtuar përzierjen me lëng për ta zbërthyer në fijet më të imëta,kjo sipas librit të Li Shi-së Historia e Shkencës dhe Teknologjisë në Dinastinë Qin dhe Han.”Dokumentet administrative vazhduan të shkruheshin në dërrasa druri dhe rrëshire bambuje për disa shekuj – ato ruheshin më mirë, ndoshta,” shpjegon Yates. Por pas rënies së dinastisë, letra e përmirësuar e Cai Lun hyri filloi të përhapej.
Urat lidhëse
Një fotografi pa datë e një ure të ndërtuar nga kinez, me anije të hedhura në një skelë në plan të parë, në Provincën Sachedëan, Kinë.
Sipas historisë së shumë vlerësuar të shpikjeve kineze, Dinastia Han pa zhvillimin e urës, një rrugë e sheshtë pa kabllo, e cila evoluoi nga urat e thjeshta të litarëve të krijuara për të lidhur gryka të vogla. Por nga 90-ta., inxhinierët e Han po ndërtonin struktura më të sofistikuara me dërrasa druri.
Shpimet e puseve të thellë
Minatorët e kripës së Dinastisë Han në Shekullin e Parë p.e.s ishin të parët që filluan dhe përdorën cop ate mprehta prej gize për të gërmuar vrima të thella 4,800 metra në Tokë në kërkim të ujit të kripur, të cilin ata do ta nxjerrnin nga poshtë me tuba, sipas librit të Temple. Teknika që ata zhvilluan ishte pararendëse e eksplorimit modern të naftës dhe gazit.
Karrocat me rrota
Një model i një karroce me rrota kineze. Mund të strehojë një peshe shumë më të madhe, duke zvogëluar kështu rezistencën e rrotullimit, dhe duke pasur rrota pothuajse drejtpërdrejt nën ngarkesë, zvogëloi peshën për krahët e përdoruesit.
Karroca me rrota u shpik në Kinë, ndoshta që në fillim të 100 p.e.s, sipas një artikulli të vitit 1994 nga M.J.T. Lewis në revistën “Teknologji dhe Kulturë”.
Shpikje nga dinastia Han: Sizmoskopi
Lindi Sizmografi
Astronomi, matematikani dhe sizmologu kinez, Zhang Heng (78-139 e.s.) krijoi sizmoskopin më të hershëm të njohur në rreth 132 e.s. Valët që mbërrijnë zhvendosin një lavjerrës të lidhur me një mekanizëm që hap nofullat e dragoit që lëvizin nga lëkundjet e tërmetit. Një top bie nga dhëmbët e dragoit në gojën e një breshke më poshtë për te pare drejtimin e lëkundjeve.
Zhang Heng, një shkencëtar i hershëm kinez, eksploroi fushat duke filluar nga astronomia deri në bërjen e orës. Por ai është ndoshta më i njohur për krijimin e pajisjes së parë për zbulimin e tërmeteve të largët, të cilën ai e prezantoi në gjykatën e Hanit në 132e.s. Dizajni i tij ishte i thjeshtë – një kuti e pajisur me një lavjerrës.
Kur kapi një dridhje, ajo hodhi një top nga goja e një dragoi metalik në një bretkosë metalike, duke krijuar një zhurmë të fortë. Herën e parë që ndodhi, askush në gjykatë raportohet të mos e kishte ndjerë asgjë, por disa ditë më vonë, një i dërguar nga një fshat 400 milje larg mbërriti për të informuar perandorin se atje kishte ndodhur një tërmet.
Gropat shpërthyese
Rreth fillimit të dinastisë Han në fillimin e viteve 200 e.s., metalurgjistët kinezë ndërtuan gropat e para të shpërthimit, të cilat pompuan një shpërthim ajri në një grumbull të nxehtë i hekurit për të prodhuar gize, sipas historianit të teknologjisë kineze Donald B. Ëagner.
Parmenda për tokën
Sipas librit të Teknologjisë së Kinës së Lashtë të Robert Greenburger, kinezët po përdornin copa hekuri për të punuar fushat e fermave qysh në shekullin e 6-të p.e.s. Por nja dyqind vjet më vonë, disa shpikës të zgjuar të Hanit dolën me parmendë. Mjeti kishte një pjesë qendrore që përfundonte me një majë të mprehtë, dhe krahët për të shtyrë tokën dhe për të zvogëluar fërkimin. Parmenda e re ndihmoi kinezët të praktikonin konturimin e tokave, në të cilën ata ndiqnin format e kodrave, për të zvogëluar erozionin e tokës.
Një ilustrim i një njeriu mbi një kalë që daton 2000 vjet gjatë dinastisë Han.
Shala e kalorësve
Kalorësit e lashtë u duhej të mbanin këmbët varur dhe mezi hipnin, megjithëse Romakët shpikën shalat për t’i ndihmuar ata të qëndroninulur mbi kalin. Një shpikës i dinastisë Han i bëri gjërat shumë më të lehta duke bërë pajisje prej gize ose bronzi që një kalorës mund edhe ta mbante këmbën, sipas Temple. Ishte një shpikje revolucionare që u përhap gjatë disa shekujve të ardhshëm nëpër Azi në Evropë, ku bëri të mundur që kalorësit mesjetarë të hipnin mbi kuajt e tyre mepaisje të blinduara të rënda pa u ndalur.
Një gjysmë timoni
Kinezët zhvilluan pajisjen për drejtimin e një anijeje në Shekullin e Parë p.s, sipas historianit të teknologjisë kineze Yongxiang Lu.
Shufra mundësoi që anijet të drejtoheshin pa përdorur forcë të madhe, duke e bërë atë shumë më të lehtë për të lundruar. Sipas librit të Tempullit. shpikja u desh rreth një mijëvjecar për të arritur në perëndim, ku ndihmoi Christopher Columbus dhe eksploruesit e tjerë të lundrojnë në oqean.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Hilet’ e dyqaneve që nuk i keni kushtuar rëndësi më parë
“Kina po përgatitet për më të keqen”
