Rekomandimet e OSBE/ODIHR dhe administrimi i procesit zgjedhor në vend pritet të jenë disa nga çështjet që do disktohen nga ekspertët e fushës nesër paradite.
Ekspertët kanë parashtruar propozimet e tyre ndërsa në materialin referues të shpërndarë për mediat, ata kërkojnë prerazi nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve të jetë i paanshëm, transparent dhe njëherësh të demostrojë pavarësi të plotë nga ndikimet e mundshme politike që nga nisja e fushatës elektorale e deri në certifikimin e procesit zgjedhor. Ky propozim i tyre ka të njëtën vlerë pavarësisht zgjedhjeve, qofshin këto lokale apo të përgjithshme.
Më tej, ekspertët thonë se Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) duhet të riformatohet si institucion me përgjegjësi të ndara, në kompetenca dhe autoritet ushtrues.
- Propozimet e ekspertëve:
Amendamentet që paraqiten për diskutim kanë të bëjnë me reformimin tërësor të tri nivele të administrimit zgjedhor në Shqipëri, duke synuar të ndryshojnë përcaktimet ligjore aktuale dhe t’i japin zgjidhje të qëndrueshme një prej problematikave serioze të çdo zgjedhjeje në Shqipëri, të përgjithshme ose vendore. (ODIHR 2019 rekomandimi 7, ODIHR 2017 – rekomandimi 9-10, ODIHR 2015 – rekomandimi 1, ODIHR 2013 – rekomandimi 12)
Vetëm transparenca, paanshmëria, dhe pavarësia ndaj manipulimeve politike, të shoqëruara me profesionalizmin e duhur mund të sigurojnë administrimin e rregullt të proçesit elektoral, nga periudha para zgjedhore deri në fund të përpunimit të rezultateve.
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) riformatohet si institucion me përgjegjësi të ndara, në kompetenca dhe autoritete ushtruese të tyre.
- Komisioni Qendror i Zgjedhjeve përbëhet nga:
Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve;
Komisioni Rregullator; dhe
Komisioni i Ankimimeve dhe Sanksioneve.
Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve (Komisioneri) është organ monokratik që ushtron kompetencat ekzekutive, drejton administratën e KQZ-së dhe përfaqëson KQZ-në në marrëdhëniet me të tretët.
Komisioni Rregullator është organi kompetent për miratimin e akteve me karakter normativ në fushën e zgjedhjeve dhe vendosjen e rregullave për zgjedhjet.
Komisioni i Ankimimeve dhe Sanksioneve (KAS) është organ kompetent për shqyrtimin e ankimimeve të subjekteve zgjedhore dhe për vendosjen e sanksioneve për shkelje të Kodit Zgjedhor. Komisioneri zgjidhet nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë për një mandat 7-vjeçar, të përtëritshëm. Përzgjedhja e Komisionerit bëhet në bazë të eksperiencës së mëparshme të suksesshme në drejtim, të ligjëshmërisë së demonstruar ose të provuar në ushtrimin e detyrave apo funksioneve dhe të reputacionit publik të kandidatit.
Komisioni Rregullator përbëhet nga 5 anëtarë, të cilët zgjidhen nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë për një mandat 5-vjeçar. Kandidati për anëtar i këtij Komisioni Rregullatorit duhet të plotësojë kushtet dhe kriteret për të qenë komisioner. Kriteri i eksperiencës profesionale në drejtim zëvendësohet për kandidatin për anëtar të Rregullatorit me kriterin e eksperiencës profesionale në hartimin, shqyrtimin dhe miratimin e akteve ligjore.
Komisioni i Ankimeve dhe Sanksioneve përbëhet nga 3 anëtarë, të cilët zgjidhen nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë për një mandat 9-vjeçar. Përzgjedhja e anëtarit të KAS-it bëhet në bazë të eksperiencës së mëparshme të suksesshme, të ligjshmërisë së demonstruar ose të provuar në ushtrimin e detyrave apo funksioneve dhe të reputacionit publik të kandidatit.
Komisioneri, anëtarët e Komisionit Rregullator dhe anëtarët e KAS-it zgjidhen nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë me jo më pak se tre të pestat e votave të të gjithë anëtarëve të Kuvendit. Në rast se Kuvendi nuk arrin të zgjedhë Komisionerin, apo anëtarë të caktuar të Komisionit Rregullator ose të KAS-it, me shumicën e kërkuar të 3/5 të votave, atëherë administrata e Kuvendit hedh short midis të gjitha kandidaturave të paraqitura për votim Kuvendit për vendin përkatës.
Në dy nivelet e tjera të administratës zgjedhore amendamentet përcaktojnë se anëtarë të tyre mund të jenë vetëm zyrtarët zgjedhorë. Për të qënë zyrtar zgjedhor KQZ-ja zhvillon në mënyrë të rregullt programe trainimi për shtetasit me të drejtë vote për kualifikimin e tyre në ushtrimin e detyrës si zyrtarë zgjedhorë.
Shtetasit me të drejtë vote pranohen në programet e trainimit kur gëzojnë statusin e nëpunësit civil, ose plotësojnë kushtet e mëposhtme:
– të zotërojnë gjuhën shqipe, të shkruar dhe të folur;
– të jenë në kushte shëndetësore që i lejojnë të kryejnë detyrën;
– të mos jenë të dënuar me vendim të formës së prerë për kryerjen e një krimi apo për kryerjen e një kundërvajtjeje penale me dashje;
– ndaj tyre të mos jetë marrë masa disiplinore e largimit nga shërbimi civil, që nuk është shuar sipas ligjit për nëpunësin civil;
– të kenë mbaruar arsimin e lartë, ose të jenë të paktën në vitin e fundit të studimeve të ciklit të parë “bachelor”.
Programet e trainimit si zyrtarë zgjedhorë për nëpunësit civilë janë pjesë e kurrikulës së Shkollës Shqiptare të Administratës Publike (ASPA), janë të detyrueshme për të gjitha nivelet e nëpunësve, organizohen në bashkëpunim me KQZ-në dhe drejtohen nga struktura e KQZ-së e ngarkuar me trainimin e zyrtarëve zgjedhorë.
Për gjithë shtetasit me të drejtë vote që nuk janë pjesë e shërbimit civil, pranimi në programet e trainimit bëhet pas aplikimit individual nga shtetasit që plotësojnë kushtet ligjore për pranim. Për këta shtetas programet e trainimit organizohen nga KQZ-ja dhe zhvillohen nga struktura e saj e ngarkuar me trainimin e zyrtarëve zgjedhorë.
Të gjithë pjesëmarrësit, kur përfundojnë me sukses trainimin si zyrtarë zgjedhorë, pajisen nga KQZ-ja me dëshminë e zyrtarit zgjedhor. Zyrtarët zgjedhorë, pavarësisht se vijnë nga radhët e nëpunësve civilë ose jashtë administratës shtetërore i nënshtrohen vlerësimit të performancës së tyre në zgjedhje, sipas kushteve dhe procedurave që parashikon Kodi Zgjedhor, së bashku me sanksionet përkatëse në rast shkeljeje.
Caktimi i anëtarëve të Njësisë së Administrimit Zgjedhor (ish KZAZ) – shkurtimisht NJAZ-i- bëhet me short nga personat që janë certifikuar si zyrtarë zgjedhore. Njësia e Administrimit Zgjedhor ngrihet 90 ditë para datës së zgjedhjeve dhe përbëhet nga 4 anëtarë dhe 2 sekretarë. Zyrtarët zgjedhorë të NJAZ-it janë individë të kualifikuar në ushtrimin e përgjegjësive të detyrës, të cilët emërohen nga KQZ-ja, me barazi gjinore, me short, midis personave të trainuar si zyrtarë zgjedhorë. Kryetari dhe zëvendëskryetari i NJAZ-it caktohen nga KQZ-ja në aktin e emërimit, mbi bazën e kriterit profesional, eksperiencës së mëparshme zgjedhore dhe eksperiencës drejtuese administrative. Sekretari i NJAZ-it është përherë me profesionin e juristit. Në ditën e votimit NJAZ-i vepron i ndarë në dy grupe të balancuara (dy anëtar – një sekretar), të cilët qendrojnë në detyrë njeri pas tjetrit dhe ndërrohen me njeri tjetrin çdo 8 orë, deri në përfundim të numërimit të votave dhe nxjerrjen e rezultatit në nivel NJAZ-i.
Njësia e Adminsitrimit të Votimit (ish KQV) – shkurtimisht NJAV-i – është struktura e administratës zgjedhore e ngarkuar me kryerjen e procedurave të votimit në qendrën e votimit. NJAV-i formohet, me përfaqësim të garantuar gjinor, nga tri zyrtarë zgjedhorë: zyrtari mbikëqyrës, zyrtari i qartësimit të votuesve, zyrtari i procedurave të votimit. NJAV-i ka për detyrë të kryejë identifikimin e votuesve përpara votimit, të udhëzojë dhe drejtojë votuesit për ushtrimin individualisht, në liri dhe fshehtësi të së drejtës së votës, të kujdeset për zhvillimin dhe mbylljen e rregullt të procesit, si dhe të ruajë dhe administrojë nën përgjegjësinë e vet materialin zgjedhor. Edhe zyrtarët zgjedhorë të NJAV-it janë individë të kualifikuar në ushtrimin e përgjegjësive të detyrës, të cilët emërohen nga KQZ-ja, me short, midis personave të trainuar si zyrtarë zgjedhorë.
Njësia e Administrimit të Numërimit (ish Grupet e Numërimit të Votave) – shkurtimisht NJAN-i- është struktura e administratës zgjedhore e ngarkuar me kryerjen e procedurave për numërimin e votave. NJAN-i formohet, me përfaqësim të garantuar gjinor, nga dy zyrtarë zgjedhorë. Zyrtarët zgjedhorë të NJAN-it janë individë të kualifikuar në ushtrimin e përgjegjësive të detyrës, të cilët emërohen nga KQZ-ja, me short, midis personave të trainuar si zyrtarë zgjedhorë në sistemin e trainimit të KQZ-së.
NJAN-i bën vlerësimin e votave, numerimin e tyre për çdo subjekt zgjedhor dhe tabulimin e rezultatit të qendrave të votimit. Kompetenca për vlerësimin e votave, numerimin e tyre për çdo subjekt zgjedhor dhe tabulimin e rezultatit të qendrave te votimit është kompetencë ekskluzive e NJAN-it. Vendimmarrja e NJAN-it në ushtrim të kësaj kompetence mund të ndryshohet vetëm sipas procedurës ankimore të Kodit Zgjedhor.
Amendamnetet e prezantuara për cështjen e administratës dhe administrimit zgjedhor paraqiten njëherësh me modifikime në kuadrin ligjor “Për nëpunësin civil”, lidhur me rekrutimin, karrierën dhe disiplinën, për të lidhur performancën në shërbim të zgjedhjeve me rekrutimin dhe karrierën në shërbimin civil.
Këto amendamente synojnë që partitë politike ta ruajnë besimin ndaj menaxhimit të zgjedhjeve, jo më nëpërmjet pjesëmarrjes në administrim, por nëpërmjet rritjes së mundësive dhe hapësirës për vëzhgim, forcimit të të drejtave garancive proceduriale për subjektet zgjedhore, si dhe nëpërmjet të drejtës për kontroll a posteriori të dokumentacionit të votimit.
Për një gjë të tillë është i nevojshëm edhe ndryshimi i kapitujve vijues të Kodit Zgjedhor në fuqi.
