Në lavdërim të ndjenjës përmes së cilës shpirti vjen duke njohur veten.
E pakrahasueshmja e 35 vjeçarit Emerson “Harvard Divinity School” i adresohet Përsosurisë hyjnore të natyrës.
Më 15 Korrik 1838, Ralph Waldo Emerson ngjiti podiumin para klasës së diplomimit ajo çfarë sot është Harvard Divinity School për të dhënë një fjalim të fuqishëm dhe jashtë mase të bukur që lidh këto dy tradita – fenë dhe laicitetin e këshillave për jetën – ndyshe nga çdo gjë më parë apo prej asaj kohe, aq nxitëse në idetë e saj saqë bëri që autoritetet e Havardit ta dëbonin Emërsonin nga godina për 30 vite.
Ai ishte vetëm 35 vjeç.
E gjetur bashkë me të domosdoshme “Essays and Lectures” – burimi i urtësisë jetëgjatë të Emërsonit mbi “dy shtyllat e miqësisë”, “çelësi për arritje personale”, “Çfarë është me të vërtetë e bukura” dhe “si të jetosh me jetëgjatësi maksimale”- fjalimi dallohet për përmbajtjen e tij dhe vendin e tij në kohë:
Emerson e shkruajti atë në mesin e një zone plotësisht fetare, më shumë se dy dekada përpara se Darvin të shkruante “Mbi origjinën e specieve” dhe formuloi teorinë e tij të evolucionit, dhe po i adresohej një klase diplomimi me studentë të mrekullueshëm.
Dhe prapër përveç kësaj, ose, për më tepër pikërisht për shkak të kësaj – ajo çfarë e bëri fjalimin e tij aq të jashtëzakonshëm është sepse ai lartëson një lloj spiritualiteti laik rreth dy shekuj para koncepteve tona të përkohshme të saj.
Emerson paralajmëron kundër supersticionit dhe dogmës, duke brohoritur në vend të këtyre një “ndjenjë fetare” – termi i kohës për spiritualitetin – predikoi mbi virtytin moral, një filozofi të prezencës dhe nderimin e natyrës.
Emerson shkruan:
“Në këtë verë të ndritshme, ka qënë luks që të tërheqësh frymën e jetës. Bari rritet, sythat shpërthejnë, livadhi është i ndotur me zjarr dhe ar në ngjyrën e luleve. Ajri është plot zogj, dhe i ëmbëlsuar me frymën e pishave, aromën e Galaadit dhe barin e ri.
Netën nuk sjellin trishtim në zemra me hijen e saj mikpritëse. Nëpër errësirën transparente yjet hedhin rrezet e tyre gati shpirtërore. Burri poshtë tyre duket si një fëmijë i vogël, dhe globi i tij i madh duket si një lodër për ta. Nata e ftohtë bie në botë si me një lumë, dhe përgatit sytë e saj sërish për agimin e kuqërremtë.
Misteri i natyrës nuk është shfaqur kurrë më i lumtur. Misri dhe vera janë shpërndarë lirisht në të gjitha krijesat, dhe qetësia e pathyeshme me të cilën bujaria e vjetër shkon përpara, akoma nuk ka dhënë asnjë shpjegim.
Dikush kufizohet që të respektojë perfeksionin e kësaj bote, në të cilin shqisat tona bisedojnë. Sa e gjërë; sa e pasur; çfarë ftese i jep aftësisë njerëzore larg çdo varfërie”!
Një shekull e gjysëm përpara se Hannah Arendt të realizonte çështjen e saj elegante për “si pyetjen tona pa përgjigje na bëjnë ne njerëzor”, Emerson argumenton se këto janë veçanërisht llojet e pyetjeve të lindura në mendjet e njerëzve kur shohim bukuritë e natyrës dhe me frikën që shkakton në ne:
“Çfarë jam unë? Çfarë është? Pyet shpirtin njerëzor me një kuriozitet të ri të ndezur, por që kurrë nuk shuhet. Vini re këto ligje të largëta, të cilët papërsosuria jonë mund t’i shohë të priren në një mënyrë apo një tjetër, por që nuk vinë në një rreth të plotë.
Vini re këto lidhje të pafundme, kaq të ngjashme, kaq të pangjashme; shumë, por një. Do t’i studioja, do t’i dija, do t’i admiroja përgjithmonë. Këto punime të mendjes kanë qënë kënaqësitë e shpirit njerëzor në të gjitha kohërat”.
Por kjo frikë, vëzhgon Emerson, vjen nga një kërkim akoma më i thellë – nji i cili ka të bëjë me kuptimin e jetës së mirë:
“Një bukuri më sekrete, e ëmbël dhe e shfrenuar shfaqet tek njeriu kur zemra dhe mendja e tij i hapen ndjenjës së virtytit… ai mëson se qenia e tij nuk ka kufi…
Ndjenja e virtytit nderim dhe lehtësim në prezencen e ligjeve të caktuara hyjnore. Ajo precepton se kjo lojë e zakonshme e jetës që luajmë, mbulon atë detaj që duket i pakuptimtë, parime që të lënë pa fjalë… Ndjenja është esenca e të gjithë besimit”.
Ne e dimë, me të vërtetë, se kjo dispozitë virtuoze është në “zemër të Ligjit të Artë”, një version i të cilit është një element kryesor i të gjitha traditave të mëdha fetare. Emerson merr në konsideratë impulsin më të thellë moral që ndodhet nën virtytin e të mësuarit:
“Intuita e ndjenjës morale është një pasqyrë e përsosmërisë së ligjeve të shpirtit. Këto ligje ekzekutohen. Ata janë jashtë kohës, jashtë hapësirës, dhe nuk janë subjekte të rrethanave. Kështu, në shpirtin e njeriut ekziston një drejtësi, ndëshkimet e së cilës janë të menjëhershme dhe të plota.
Ai që bën një vepër të mirë, nderohet vazhdimisht. Ai që bën një vepër të keqe, është i kontraktuar nga vetë veprimi.
Ai i rikthehet nga e vërteta si bukuria morale përfundimtare:
“Thojeni të vërtetën, dhe e gjithë natyra dhe i gjithë shpirti të ndihmojnë me përparime të papritura. Fole të vërtetën, dhe të gjitha gjërat e gjalla ose të shëmtuara janë fatura, edhe rrënjët e barit, duket sikur po nxisin dhe lëvizin për t’ju dhënë dëshmi.
Nga kjo aspiratë morale, Emerson argumenton, buron atë që ne e quajmë spiritualitet:
“Përceptimi i këtij ligji të ligjeve zgjon në mendje një ndjenjë të cilën e quajmë ndjenjë fetare, dhe e cila na jep lumturitë më të mëdha. Fuqitë e saj të mrekullueshme për të mahnitur dhe komanduar. Është një ajër mali. Është mirra, klori dhe rozmarina. I bën qiejt e kodrat sublime, dhe kënga e heshtur e yjeve është ajo. Me anë të kësaj, universi është i sigurtë dhe i banueshëm…
Kjo ndjenjë është hyjnore dhe adhuruese. Është lumturia e njeriut. Ajo e bën atë të pakufishëm. Nëpërmjet saj, shpirti së pari njeh veten.
Në një këshillë veçanërisht prekëse dhe me kohë në epokën tonë të dogmës ndarëse , Emerson argumenton se spiritualiteti nuk mund të hiqet nga besimi, ashtu siç është – ky nuk është rezultat i predikimit ose dogmës së thithur nga jashtë por një ndjenjë që kultivohet përbrenda, një “bisedë private me bukurinë dhe shpirtin.” Emerson shkruan:
Përderisa dyert e tempullit qëndrojnë të hapura, ditë dhe natë, përpara çdo njeriu, dhe profetësitë e kësaj të vërtete nuk pushojnë asnjëherë, Ai ruhet nga një kusht i ashpër; kjo, është një intuitë. Nuk mund të merret në dorë.
Të them të vërtetën, nuk është një udhëzim, por provokim, që mund ta marr nga një shpirt tjetër. Atë çfarë ai do të thotë, duhet ta gjej të vërtetën tek vetja, ose ta refuzoj plotësisht; dhe në fjalën në fjalën e tij, ose si i dyti i tij, unë mund të pranoj asgjë.
Edhe një herë, Emersoni na mahnit me aftësinë e tij për mbajtjen e dualizmit – vula e ndiçimit të vërtetë mendor. Këtu ai, po i dorëzon një adresë shkollës më të madhe hyjnore në botë, dhe ende duke mbrojtur atë që është në thelb një proto-version i të menduarit kritik të cilin Carl Sagan brohoriti një shekull e gjysëm më vonë në të famshmen e tij “Baloney Detection Kit”.
Me një sy nga traditat Lindore, Emerson parashikon një lëvizje të re shpirtërore që integron ide në jetën perëndimore:
“Po pres orën kur ajo Bukuri Supreme, e cila magjepsi shpirtërat e njerëzve të lindjes…
Dhe përmes buzëve të tyre që flisnin profetësi për çdo kohë, do të flasin edhe në Perëndim gjithashtu. Shkrimet Hebreje dhe Grekep ërmbajnë fjali të pavdekshme, që kanë qenë buka e jetës për miliona.
Unë kërkoj për Mësuesin e ri, që do të ndjekë deri më tani ato ligje të ndritshme, që ai do t’i shohë ata të vijnë në një rreth të plotë; do të shohë hirin e tyre të plotë; do ta shohë botën si pasqyrë të shpirtit; Do të shohë identitetin e ligjit të gravitacionit me pastërtinë e zemrës; dhe do të tregojë se Detyra, Kjo është një gjë me Shkencën, me Bukurinë dhe me Gëzimin.
