Ne jetojmë në një botë të mbushur me magjepsje të rreme. Në të vërtetë, problemi nuk qëndron me vetë magjepsjen, por me gjërat që kemi rënë dakord kolektivisht për t’i konsideruar si joshëse.
Progresi nuk do të ishte në çrrënjosjen e të gjithë idesë së magjepsjes nga jeta jonë. Në vend të kësaj, ajo që duhet të bëjmë është të drejtojmë “prozhektorët” admirimit dhe eksitimit më me mençuri: ta kthejmë atë në drejtimin e gjërave që me të vërtetë meritojnë prestigj.
Një nga gjërat themelore që artistët e mëdhenj mund të bëjnë për ne është ta mbërthejnë dhe ta drejtojnë vëmendjen tonë tek gjërat më të mira dhe më të dobishme. Ata mund të identifikojnë gjërat që ne kemi prirje t’i harrojmë, por që, në mënyrë ideale, duhet të kujdesemi për një marrëveshje të madhe.
Dhe nga butësia, bukuria, aftësia dhe mençuria me të cilën ato i paraqesin këto gjëra, edhe ne mund të arrijmë të shohim vlerën e tyre të vërtetë.
Gratë që shërbejnë – dhe bukë dhe qumësht – nuk u konsideruan si veçanërisht emocionuese në fund të viteve 1650, kur Johannes Vermeer e pikturoi atë. Ai nuk kërkoi të krijonte një model i cili tashmë ishte shumë i admiruar.
Në vend të kësaj ai kaloi kohën e tij duke kërkuar me shumë kujdes një skenë që ai e pëlqente, por që shumica e njerëzve në atë kohë do ta konsideronin të mërzitshme dhe nuk do të merrte aspak interes. Vermeer pa në gruan që shërbente qumështin e kulluar diçka që ai ndjeu se me të vërtetë meritonte disa mendime të thelluara të zgjatura dhe admirim.
Ai mendonte se diçka me të vërtetë e rëndësishme po ndodhte. Nga standardet e botës, kjo është një situatë mjaft e përulur. Dhoma nuk është elegante. Por kujdesi me të cilin punon është i bukur. Vermeer është i impresionuar nga ideja se nevojat tona të vërteta mund të jenë mjaft të thjeshta.
Bukë dhe qumësht janë vërtet mjaft të kënaqshme. Drita që vjen përmes dritares është e bukur. Një mur i bardhë i thjeshtë mund të jetë i këndshëm. Vermeer këtu po përpiqet ta shpërhapë magjepsjen duke rritur prestigjin e gjërave që ai përshkruan. Dhe ai po përpiqet të na bëjë edhe ne të ndihemi në të njëjtën mënyrë siç ndjehej ai. Çupa e qumështit është një lloj propagande (ose një reklamë) për kënaqësitë shtëpiake.
Konsideroni biznesin e kujdesshëm që kërkon aftësi dhe është komercial si ai për të bërjen dantellave: Vermeer e zbukuron gruan e vetëpunësuar me përkushtimin dhe kujdesin që tradicionalisht do t’i paguhet një heroi ushtarak ose një udhëheqësi të madh politik. Në botën tonë të sotme kjo është ajo e vërteta “Mbretëresha e Instagramit” pas të cilave duhet të magjepsemi.
Vermeer ka lindur në vitin 1632 në qytetin e vogël dhe të bukur të Delftit, ku babai i tij ishte një shitës i suksesshëm i artit. Vermeer qëndroi aty pjesën më të madhe të jetës së tij. Ai kurrë nuk u largua nga Delft pas martesës së tij (21 vjeç). Ai mezi largohej nga shtëpia e tij e këndshme.
Ai dhe gruaja e tij, Katarina, kishin dhjetë fëmijë dhe bëri shumë piktura në dhomat e para në katin e sipërm. Vermeer ishte një piktor i ngadalshëm dhe – në fakt – jo vetëm një piktor. Ai vazhdoi bizneset familjare të trajtimit të pasurisë dhe artit dhe ai u bë kreu i shoqatës lokale të piktorëve.
Në terma bashkëkohorë, karriera e tij nuk ishte një sukses i madh. Ai nuk ishte veçanërisht i famshëm gjatë jetës së tij. Ai nuk ka bërë shumë para. Ai ishte në fakt një anëtar shembullor (në ato ditë) dhe një djalë i ri i rëndësishëm: individi i klasës së mesme. Vermeer ishte në adoleshencë kur Hollanda (ose teknikisht shtatë provincat) u bë një shtet i pavarur – e para ‘republikë borgjeze’ në botë.
Në dallim nga kombet gjysmë feudale aristokratike që e rrethuan, Holanda u dha nderim dhe fuqinë politike njerëzve që nuk ishin në kulm të shoqërisë: tregtarëve, administratorëve, artizanëve të begatë dhe sipërmarrësve. Ishte vendi i parë në botë që ishte i njohur për mënyrat e tij moderne.
Një ide e madhe që vjen nga krishtërimi – e cila është përfundimisht e shkëputur nga teologjia e besimeve të tjera përreth – është se jeta e brendshme e të gjithëve është e rëndësishme, edhe pse nga dukjet e tyre të jashtme mund të mos jenë dhe aq të spikatura apo veçanërisht të shquara. Mendimet dhe ndjenjat e një rrobaqepsjeje të uniformave të nxënësve vlejnë po aq shumë (nga pikëpamja shpirtërore) si ato të një gjenerali apo një perandori.
Kur Vermeer pikturoi Vajzën me Vathë me Perla pati të njëjtat ide në kokë. Ajo nuk është ndonjë njeri i famshëm apo i rëndësishëm në sytë e botës së gjerë. Ajo nuk është e pasur. Veshja që ajo ka është e bukur, por është një xhingël e vogël nga standardet e botës së modës.
Është gjëja më e kushtueshme që ajo zotëron. Por ajo nuk ka nevojë për drejtësi – ajo nuk është e nënshtruar apo keqtrajtuar nga bota. Ajo është (për mungesën e një termi më të mirë) e zakonshme. Megjithatë, sigurisht, në vetvete ajo (si të gjithë) nuk është aspak e zakonshme: ajo është në mënyrë unike, misterioze dhe thellësisht vetja.
Pamja që përmbledh më së miri filozofinë e Vermeer, Rruga e Vogël, është bërë një nga veprat më të famshme të artit në botë. Është krenaria e vendit madhështor ku gjendet, në Rijksmuseum të Amsterdamit; Ajo është siguruar për gjysmë miliardë euro dhe mund të shërbejë si lëndë e parë për një mal me artikuj me mësimet që mund të nxjerrësh prej saj. Sidoqoftë, është vërtet interesante – dhe duhet theksuar – rëndësia dhe statusi e saj.
Sepse, mbi të gjitha, dëshiron të na tregojë se e zakonshmja mund të jetë shumë e veçantë. Piktura thotë se përkujdesja për një shtëpi të thjeshtë por të bukur, pastrimi i oborrit, shikimi i fëmijëve, qepja e pëlhurave – dhe duke i bërë këto gjëra me besnikëri dhe pa dëshpërim – është detyra e vërtetë e jetës.
Kjo është një foto anti-heroike: një armë kundër imazheve të rreme të magjepsjes. Ajo refuzon të pranojë se magjia e vërtetë varet nga bëmat e mahnitshme të guximit ose në arritjen e zotërimeve të sa më shumë simboleve të statusit. Ajo argumenton se bërja e gjërave modeste, që priten nga të gjithë ne, është e mjaftueshme. Shikimi i vajzës në pikturë kërkon nga që edhe ne të jemi pak si ajo.
Nëse një shoqëri e mirë do të kishte një dokument themelues, ai mund të ishte kjo pikturë e vogël. Ky është një kontribut qendror në të kuptuarit e lumturisë në botë. Vermeer nuk ka jetuar gjatë. Ai vdiq në vitin 1675, ende vetëm në fillim të dyzetave.
Por ai na komunikoi një ide të rëndësishme dhe jashtëzakonisht të arsyeshme: shumë gjëra që vërtet kanë rëndësi nuk janë edhe aq emocionuese, urgjente, dramatike apo speciale. Pjesa më e madhe e jetës merret me gjërat që janë rutinore, të zakonshme, të përulushme, modeste (dhe për të qënë i ndershëm) nganjëherë edhe idiote, por normale gjithsesi.
Kultura jonë duhet të përqëndrohet që të na edukojë të gjithëve ne të kemi vlerësime për gjërat mesatare në jetë, të përditshme dhe të zakonshme.
Kur Vermeer po pikturonte qytetin ku jetonte ai nuk zgjodhi një ditë të veçantë; Qielli nuk ishte as shumë i mbuluar me re dhe as me diell. Asgjë nuk po ndodhte atë ditë. Asnjë i famshëm nuk po sillej vërdallë. Megjithatë, siç na ka mësuar ta kuptojmë, gjithçka kishte veçantinë e saj.
