Kur pandemia e Covid-19 detyroi izolimin global në fillim të këtij viti, diçka pozitike ishte vetëm ulja e ndotjes. Ndërsa vendet janë hapur, nivelet e ndotjes janë rikthyer në nivelet që kanë qenë para pandemisë, gjë kjo e paralajmëruar nga ekspertët.Por ky përqëndrim në ndotjen e ajrit në natyrë lidhet me një fakt të thjeshtë se shumicën e ndotjes e marim në mjedisin e brendshëm.
Sipas Agjencisë së Mbrojtjes së Mjedisit (EPA), nivelet e ndotësve të ajrit në ambiente të mbyllura mund të jenë dy deri në pesë herë më të larta se në natyrë.
Midis fillimit të marsit dhe fillimit të majit të vitit 2020 Airthings, një prodhues me bazë në Norvegji i monitorëve inteligjentë të cilësisë së ajrit, analizoi të dhënat e përdoruesve të tyre në SHBA dhe Evropë dhe gjeti nivele të dioksidit të karbonit dhe grimcave të ajrit të quajtura përbërje organike të paqëndrueshme (VOCs) të rritura me 15 deri në 30% në më shumë se 1.000 shtëpi nëpër disa vende evropiane.
“Ne kalojmë 90% të kohës sonë në ambiente të mbyllura dhe megjithatë i gjithë fokusi, e 10% të kohës sonë që kalojmë jashtë”, thotë Nicola Carslaw, një profesor i kimisë së ajrit të brendshëm në Universiteti i Jorkut.
Oksidet e azotit dhe nanogrimcat r pluhurit, mund të qëndrojnë jo vetëm në muret e mushkërive dhe në qarkullimin e gjakut, por nëpër dyer të mbyllura dhe në shtëpi.
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), rreth 3.8 milion njerëz në vit vdesin nga ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit në familje. Cilësia e dobët e ajrit të brendshëm ka qenë e lidhur me një sërë sëmundjesh, përfshirë astmën, pneumoninë, kancerin e mushkërive, sëmundjen pulmonare obstruktive kronike dhe sëmundjen kardiovaskulare.
Ndotja e ajrit të brendshëm vjen nga një gamë e madhe e aktiviteteve. Grimcat e imëta çlirohen nga aktivitete si gatimi (skuqja dhe pjekja në veçanti), pastrimi dhe nga zjarri e qirinjtë. Në të gjithë botën, tre miliardë njerëz vlerësohet se gatuajnë akoma me zjarre të hapura ose soba të thjeshta të karburantit me vajguri, qymyr ose biomasë, të cilat prodhojnë sasi të mëdha të ndotjes në ambiente të brendshme. Por edhe përdorimi i sobave moderne mund të paraqesë rrezik.
“Ju jeni më të ekspozuar ndaj grimcave PM2.5 (grimca të vogla që janë të rrezikshme për shëndetin e njeriut ) duke gatuar një omëletë në kuzhinën tuaj sesa të qëndroni në një rrugë,”shprehet Marina Vance, një inxhiniere e mjedisit në universitetin e Colorado Boulder dhe kolegët e saj që kryen studimin. Çuditërisht nivelet më të larta të grimcave PM2.5 u zbuluan kur bënin mëngjesin.
Kjo është arsyeja pse ekspertët theksojnë që njerëzit duhet të përdorin gjithmonë aspiratorin ose të hapin një dritare kur gatuajnë.
Ne gjithashtu përdorim shumë kimikate të ajrit në shtëpi. Ato janë të ngjitura në mobilje dhe çdo produkt tjetër në shtëpi. Ekzistojnë gjithashtu ndotësit e emetuara nga produktet pastruese shtëpiake, produktet e kujdesit personal si xhel dushi dhe aromë dhe bojëra. Individualisht, disa ndotës janë më të dëmshme se të tjerët, megjithëse pothuajse të gjithë reagojnë me oksidet e azotit për të krijuar ozon në nivelin e tokës.
“Nëse vendosni një freskues ajri që vazhdimisht lëshon grimca ndotje dhe ne e dimë që ata mund të reagojnë brenda për të formuar grimca edhe më të mëdha.Nëse ju thoni njerëzve se janë duke investuar për grimca të ndotjes do t’u duket qesharake,”thotë Carslaw.
Pastrimi me fshesë me korrent është gjithashtu një burim tjetër i ndotjes së ajrit të brendshëm nëse nuk përdoren filtra të përshtatshëm dhe heqja e pluhurit me disa produkte pastruese gjithashtu mund të rrisë nivelet e kimikateve në ajr.
Ndotës të tjerë përfshijnë sporet e mykut që krijohen nga lagështia dhe kondensimi. Gazrat e djegies, duke përfshirë monoksidin e karbonit, dioksidin e karbonit dhe oksidet e azotit, gjithashtu çlirohen kryesisht nga sobat e ngrohjes dhe pllakat e gazit.
Radoni, një gaz radioaktiv që ndodh natyrshëm, pa erë, gjithashtu mund të hyjë në ndërtime përmes tokës, ose çarje në mure dhe mund të grumbullohet brenda nëse nuk ka ventilim.
Sidoqoftë, ekspertët thonë se ndërsa nivelet e ndotjes së ajrit në ambiente të mbyllura herë pas here mund të bëhen mjaft të larta dhe përbërje të caktuara mund të arrijnë nivele toksike, çdo shtëpi është e ndryshme dhe çdo person ndikon në ajrin e brendshëm në mënyra të ndryshme në varësi të aktiviteteve dhe zakoneve të tyre. Kjo do të thotë që ajo ndryshon mjaft dhe mund të jetë edhe më e vështirë sesa ndotja e ajrit në natyrë për tu hulumtuar.
“Në ambiente të jashtme të gjithë mund të shohim se çfarë po bën ndotja e ajrit nga dita në ditë. Brenda shtëpive, në shtëpitë tona, ne thjesht nuk e dimë”, thotë Alastair Lewis, drejtor i shkencës në Qendrën Kombëtare të Shkencës Atmosferike të MB. “Në shtëpitë e ajrosura dobët me burime të konsiderueshme, përqendrimet e grimcave mund të jenë shumë më të larta në ambiente të mbyllura sesa jashtë.
Për zvogëlimin e ndotësve të ajrit të brendshëm, ekspertët bien dakord që ventilimi është thelbësor.
“Në shumicën e rasteve ka dy zgjidhje të dukshme për shumicën e burimeve të ndotjes së ajrit në ambiente të mbyllura “, thotë Ben Barratt, një pedagog i vjetër në universitetin “Imperial College” në Londër që merret me çështjet e mjedisit.
Njëra është heqja e burimit të ndotjes duke përdorur energjinë elektrike për të gatuar dhe gazin. Jini të kujdesshëm në lidhje me përdorimin e produkteve pastruese dhe mos i përdorni shumë; jini të kujdesshëm në lidhje me përdorimin e qirinjve dhe mos i përdorni shumë. Në të gjitha rastet, nëse e kuptoni që po krijoni ndotje të ajrit në ambiente të mbyllura, atëherë ajrosni, hapni një dritare “.
Por nëse jetoni afër një rruge ose në një qendër urbane, hapja e një dritareje mund të sjellë vetëm më shumë ndotje në ambiente të mbyllura. Në atë rast, ekspertët rekomandojnë filtrimin përmes një filtri Hepa (High Efficiency Particleulate Air), i cili në mënyrë efektive mund të heqë grimcat prej 0.3 mikrometra dhe më të mëdha.
Një çështje, megjithatë, është besueshmëria e pretendimeve të bëra nga kompanitë e pastruesit të ajrit.
“Gjëja që më shqetëson në lidhje me këto pastrues të ajrit është se ato janë kryesisht të parregulluara. Kështu që çdo kompani thjesht mund të nxjerrë një në treg dhe të thotë se kjo heq 99% të ndotësve,” thotë Carslaw.
Për të përmirësuar efikasitetin e energjisë dhe për të zvogëluar emetimet e karbonit, shumë arkitektë po lëvizin drejt ndërtesave më të ngushta nga ajri. Por duke vepruar kështu, duhet të jemi të kujdesshëm që të mos rrezikojmë cilësinë e ajrit të brendshëm,thonë ekspertët.
“Duhet të jemi shumë të vetëdijshëm se nuk duam të jetojmë në kuti të mbyllura. Me ndërtesa të mbyllura dhe të izoluara, mund të mos na duhet t’i ngrohim aq shumë dhe mund të mos vuajmë nga ndotja e ajrit të jashtëm aq shumë por ne duhet të jemi të vetëdijshëm për gjëra të tilla si lagështia, sporet e mykut, ndotja e ajrit të brendshëm dhe sigurimi i ventilimit të mirë,” theksojnë ekspertët.(BBC, gazeta “Si”)
