Marrëdhënia e ngushtë midis presidentit Trump dhe homologut të tij turk Rexhep Tajip Erdogan ka alarmuar shumë grekë në vend dhe në SHBA, në një kohë kur Ankara po intensifikon agresionin e saj ndaj Greqisë dhe Qipros në Mesdheun lindor.
Që nga kriza e verës së vitit 2020, struktura e politikës së jashtme të SHBA-së e udhëhequr nga Mike Pompeo kërkoi të shmangte një luftë Greko-Turke për burimet natyrore.
Sekretari i Shtetit i SHBA shihet, në të dy anët e Atlantikut, si një mik i mirë i Greqisë i cili më parë ka thënë se Shtetet e Bashkuara janë “shumë të shqetësuara” për veprimet turke në Mesdheun lindor.
Pas vizitës së Pompeos në Greqi më 28 shtator, të dyja palët “riafirmuan marrëdhëniet e tyre të shkëlqyera bilaterale dhe dëshirën e ndërsjellë për të thelluar më tej bashkëpunimin në një sërë fushash, nga mbrojtja dhe siguria te investimet dhe energjia dhe te arsimi dhe kultura”.
Thjesht fjalë?
Por, megjithë mirësitë diplomatike, në realitet, SHBA nuk i ka shndërruar fjalët me veprim. Nuk ka pasur një dënim të qartë të politikave revizioniste të Turqisë në Mesdheun lindor, Egje apo Qipro.
Turqia vazhdon të sfidojë sovranitetin grek dhe ëndërron një “Atdhe Blu” që përfshin ishujt lindorë të Egjeut. Vendimi i fundit nga Departamenti i Shtetit i SHBA. për të hequr embargon për armët jo-vdekjeprurëse në Qipro është një gjest simbol me pak ndihmë praktike për vendin ishull që mbetet nën pushtimin turk.
Administrata Trump nuk ka arritur të vendosë sanksione ndaj Turqisë pasi ajo bleu një sistem rus anti-raketa të aftë për të rrëzuar aeroplanët e NATO-s. Shumë grekë janë me të drejtë të shqetësuar për politikën amerikane nën udhëheqjen e Trump.
Amerika e para
Shumë gjëra kanë ndryshuar që nga zgjedhja e Trump në 2016. “Amerika e Para” e bëri SHBA-në të hiqte dorë pothuajse nga pozicioni i saj si fuqia më e angazhuar globalisht në botë.
Filozofi francez Bernard-Henri Lévy në librin e tij të fundit “Perandoria dhe Pesë Mbretërit: Abdiksioni i Amerikës dhe Fati i Botës”, thotë se Amerika po tërhiqet nga roli i saj udhëheqës tradicional dhe në vend të saj kanë ardhur pesë fuqi ambicioze, ish-perandori të etura për ndikim.
Lévy tregon se si këto pesë, Rusia, Kina, Turqia, Irani dhe Islamizmi radikal sunit, po ndërmarrin hapa për të shkatërruar vlerat liberale që kanë qenë një shenjë dalluese e civilizimit perëndimor.
“Amerika e para” ka çuar në marrëdhënie të tensionuara me Bashkimin Evropian, të cilin Trump i referohej si një “armik” tregtar gjatë fushatës zgjedhore 2016. Pastaj ai zemëroi aleatët evropianë të Amerikës kur ai vazhdimisht doli në mbështetje të Brexit dhe inkurajoi vendet e tjera të BE të ndiqnin shembullin e Britanisë.
Në vitin 2018, ai u tha këshilltarëve në disa raste se po konsideronte tërheqjen e SHBA-së nga NATO, Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut e themeluar në 1949 për të mbrojtur ushtarakisht interesat evropiane dhe amerikane.
Këto janë ndryshime të mëdha nga e kaluara. Të gjithë presidentët republikanë dhe demokratë që nga Lufta e Dytë Botërore kanë shprehur mbështetjen për një Evropë të bashkuar dhe për NATO-n.
Shoku i Trump
Ndaj, në këtë kontekst, shumë grekë alarmohen. Presidenti Trump lavdëron vazhdimisht udhëheqësit grekë ose udhëheqjen greko-amerikane në Shtëpinë e Bardhë.
Por a është ai mik i Greqisë? Apo ndoshta admirimi i tij për Erdogan anulon çdo iniciativë që Departamenti i Shtetit i SHBA mund të dëshirojë të ndërmarrë për të kontrolluar agresionin e Turqisë?
Në gusht, Trump tha se se i forti i Turqisë do te dëgjonte vetëm atë. “Nuk më pëlqen ta them këtë publikisht, por ndodh që të jetë e vërtetë. Unë merrem vesh me të dhe ai me dëgjon, ”tha Trump në një intervistë për Fox News.
Shpeshtësia e bisedave
Më herët në qershor të vitit 2020, CNN zbuloi se Erdogan e telefonon Presidentin e SHBA-së dy herë në ditë .
“Frekuenca e thirrjeve me Erdoganin ishte veçanërisht shqetësuese për McMaster, Bolton dhe Kelly, aq më shumë për shkak të lehtësisë me të cilën Erdogan anashkaloi protokollet normale të Këshillit të Sigurimit Kombëtar dhe procedurat për të folur me presidentin, ”tha CNN, duke cituar dy burime, dhe duke iu referuar ish-këshilltarëve të sigurimit kombëtar HR McMaster dhe John Bolton dhe shefit të atëhershëm të Shtabit të Bardhë John Kelly.
Marrëdhënia Trump-Erdogan në qendër të vëmendjes
Senatori Bob Menendez, Demokrat i lartë në Komitetin e Marrëdhënieve me Jashtë të Senatit kërkoi dokumente nga drejtori i inteligjencës kombëtare së fundmi duke detajuar ato që ai i quajti “lidhjet e ngushta” të Presidentit Trump me udhëheqësin turk.
Menendez tha në letrën e tij se dokumentet ishin të nevojshme për të shqyrtuar shembuj të biznesit të Trump me presidentin turk që nga marrja e detyrës, duke përfshirë refuzimin e tij për të zbatuar sanksionet e mandatuara nga kongresi ndaj Turqisë si dhe vendimin e tij për të tërhequr forcat amerikane nga një zonë e Sirisë veriore që është pushtuar nga forcat e mbështetura nga turqit.
Lidhjet historike
Greqia dhe Shtetet e Bashkuara kanë gëzuar pothuajse 200 vjet lidhje të ngushta, që kur Uashingtoni emëroi Konsullin e saj të parë në Greqi në 1837, pas pavarësisë së Greqisë nga Perandoria Osmane dhe vendosi marrëdhënie diplomatike me Greqinë në 1868.
Përgjatë këtyre viteve, marrëdhënia përjtoi disa trazira, veçanërisht gjatë sundimit të juntës ushtarake greke (1967-1974), kur shumë grekë fajësuan SHBA-në.
Por, realiteti është se Greqia dhe Shtetet e Bashkuara kanë lidhje historike, politike dhe kulturore të gjata, të bazuara në një trashëgimi të përbashkët perëndimore, vlera të përbashkëta demokratike dhe pjesëmarrje si Aleatë gjatë Luftës së Parë Botërore, Luftës së Dytë Botërore, Luftës Koreane, Luftës së Ftohtë dhe Luftës kundër Terrorizmit.
Pas Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara kontribuan me qindra miliona dollarë për të rindërtuar ndërtesat, bujqësinë dhe industrinë e Greqisë si pjesë e Planit Marshall. Sot, rreth tre milion amerikanë që banojnë në Shtetet e Bashkuara pretendojnë se janë me origjinë Greke. Ky komunitet i madh, i mirëorganizuar, kultivon lidhje të ngushta politike dhe kulturore me Greqinë.
Fener i lirisë në rënie?
Si një udhëheqës në rajon dhe Aleat i vjetër i NATO-s, Greqia ka qenë një partner i rëndësishëm për Shtetet e Bashkuara në promovimin e sigurisë rajonale, stabilitetit dhe zhvillimit ekonomik, krijimin e një rruge për zgjerimin e BE-së për Ballkanin perëndimor dhe mbështetjen e diversifikimit të energjisë së Evropës.
Për Greqinë dhe pjesën tjetër të Botës Perëndimore, Shtetet e Bashkuara shiheshin si shpresa e botës, një fener i lirisë dhe mbrojtës i demokracisë liberale.
Kombet dhe popujt në të gjitha kontinentet shikuan nga Amerika për vlerat që krijuan botën Perëndimore dhe për të kundërshtuar autokracinë dhe shtypjen. Edhe kur Amerika nuk u përmbahej idealeve të saj, ajo përsëri e njohu rëndësinë e tyre, brenda dhe jashtë vendit.
Shumë njerëz në botën perëndimore, përfshirë grekët, po pyesin nëse marrëdhënia e ngushtë midis SHBA nën Trump dhe Turqinë do të dëmtojë marrëdhëniet transatlantike të cilat janë themeli i demokracisë liberale perëndimore.
Tasos Kokkinidis, Greek Reporter/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Le Monde’: Erdogan s’do heqë dorë nga qëllimet e tij!
“SHBA dëshiron që Greqia ta udhëheqë Ballkanin”
