Midis dramës intensifikuese kino-amerikane dhe krizës së vazhdueshme COVID-19, bota po pëson padyshim një ndryshim shumë të rëndësishëm, historik.
Strukturat në dukje të pandryshueshme të ndërtuara për shumë dekada po shfaqin papritmas po ndryshojnë, ose thjesht po zhduken krejtësisht.
Në të kaluarën antike, zhvillimet e sotme të papara do të kishin vënë njerëzit në roje për shenjat e një apokalipsi që po vinte. Përveç tensioneve pandemike dhe gjeopolitike, bota po përballet gjithashtu me krizën e klimës, ballkanizimin e ekonomisë globale dhe përçarjet teknologjike që sjell dixhitalizimi dhe inteligjenca artificiale.
Ka kaluar koha kur Perëndimi – i udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara, me mbështetjen e evropianëve dhe aleatëve të tjerë – gëzonte përparësi të pakontestueshme politike, ushtarake, ekonomike dhe teknologjike.
Tridhjetë vjet pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, kur Gjermania u ribashkua dhe SHBA u shfaq si superfuqia e vetme në botë, udhëheqja perëndimore nuk është më e besueshme, dhe Azia Lindore, me një Kinë gjithnjë e më autoritare dhe nacionaliste në krye, është duke lëvizur me shpejtësi për ta zëvendësuar atë.
Por nuk ishte rivaliteti i përshkallëzuar me Kinën që dobësoi Perëndimin. Përkundrazi, rënia e Perëndimit është nxitur pothuajse tërësisht nga zhvillimet e brendshme në të dy anët e Atlantikut, veçanërisht, megjithëse jo ekskluzivisht, brenda botës anglo-saksone.
Referendumi i Mbretërisë së Bashkuar për Brexit dhe zgjedhja e Presidentit të SHBA Donald Trump në 2016 shënuan një ndërprerje përfundimtare në angazhimin transatlantik ndaj vlerave liberale dhe një rend global të bazuar në rregulla.
Perëndimi transatlantik, një koncept i mishëruar në krijimin e NATO-s pas Luftës së Dytë Botërore, ishte rezultat i triumfit ushtarak të SHBA dhe MB në Paqësor dhe Evropë. Ishin udhëheqësit e këtyre dy vendeve që krijuan rendin e pasluftës dhe institucionet e tij kryesore, nga Kombet e Bashkuara dhe Marrëveshja e Përgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë (pararendësi i Organizatës Botërore të Tregtisë) tek Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar. Si i tillë, “rendi botëror liberal”, dhe “Perëndimi” përgjithësisht, ishte tërësisht një iniciativë anglo-sakson.
Por në dekadat pasuese, fuqitë e botës anglo-saksone kanë filluar të dëshirojnë një kthim në një epokë mitike perandorake të artë. Mundësia e rikuperimit të madhështisë së kaluar është bërë një parullë e suksesshme politike në të dy vendet. Emëruesi i përbashkët është një dëshirë e zjarrtë për të rijetuar momentet e shekujve XIX dhe XX.
Themeluesit e një rendi ndërkombëtar që mishëron demokracinë, shtetin e së drejtës, sigurinë kolektive dhe vlerat universale tani po e shkatërrojnë atë nga brenda, duke ulur kështu fuqinë e tyre.
Dhe ky vetëshkatërrim anglo-sakson ka krijuar një boshllëk, duke mos çuar në një rend të ri por në kaos.
Sigurisht, evropianët – duke filluar me gjermanët – nuk janë në gjendje të rrinë të vetëkënaqur ose të drejtojnë gishtin drejt anglo-saksonëve. Ata gjithashtu mbajnë përgjegjësi për ringjalljen e sotme nacionaliste.
Nëse Perëndimi – si një ide dhe si një bllok politik – do të mbijetojë, diçka do të duhet të ndryshojë.
Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian do të jenë secili më i dobët se sa si një front i bashkuar. Por evropianët tani nuk kanë zgjidhje tjetër përveç se ta shndërrojnë BE-në në një lojtar të mirëfilltë të fuqisë më vete.
Mbi të gjitha, Brexit nuk ka të bëjë me çështje pragmatike të tregtisë; përkundrazi, ajo përfaqëson një ndërprerje midis dy sistemeve të vlerës. Për më tepër, çfarë ndodh nëse Trump rizgjidhet në nëntor?
Perëndimi transatlantik pothuajse me siguri nuk do të mbijetojë katër vitet e ardhshme dhe NATO ndoshta do të përballet me një krizë ekzistenciale, edhe nëse evropianët rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes në përgjigje të kërkesave të SHBA.
Për Trump dhe ndjekësit e tij, paratë nuk janë në të vërtetë çështjakryesroe. Shqetësimi i tyre kryesor është epërsia amerikane dhe besnikëria evropiane.
Në të kundërt, nëse zgjidhet ish-Nënpresidenti i SHBA Joe Biden, toni i marrëdhënieve transatlantike do të bëhej më miqësor. Por nuk ka kthim prapa në epokën para-Trump. Edhe nën administrimin e Biden, evropianët nuk do ta harronin shpejt mosbesimin që është mbjellë këto katër vitet e fundit.
Kushdo që fiton në nëntor, SHBA do të duhet të merret me një Evropë që i kushton më shumë vëmendje sovranitetit të saj, veçanërisht në çështjet teknologjike, sesa ka në të kaluarën.
Marrëdhënia do të duhet të rimodelohet, dhe të dy palët do të duhet të përshtaten.
Evropa do të duhet të bëjë shumë më tepër për të mbrojtur interesat e saj dhe Amerika do të bënte mirë të kuptonte se interesat e Evropës mund të ndryshojnë nga të vetat.
Joschka Fischer ishte Ministër i Jashtëm gjerman dhe Zëvendëskkancelar nga 1998-2005. Fischer hyri në politikë pasi mori pjesë në protestat antikrijuese të viteve 1960 dhe 1970 dhe luajti një rol kryesor në themelimin e Partisë së Gjelbër të Gjermanisë, të cilën ai e drejtoi për gati dy dekada.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Brexit dhe një rend i ri evropian…
2019, vit vendimtar për Evropën…
2019, viti i humbjeve të mëdha për Evropën…
