Si sot një shekull më parë, lindi një nga mendjet më të mprehta dhe më të kthjellëta të gjysmës së dytë të shekullit XX të Italisë: Leonardo Shasha (8 janar 1921), polemist dhe gazetar, një eseist i shkëlqyer, një antikonformist, por jo në nivele intelektuale apo qëndrime snobiste si elitë kulturore, përkundrazi sa i përket mënyrës së arsyetimit dhe të menduarit, ishte gjithnjë një hap para krahasuar me të tjerët.
Në ditët e sotme, po lartësohet shumë prej atyre që e sulmuan sa i përket angazhimit civil. Madje, disa e konsideronin gati armiqësor ndaj Falkones dhe Borselinos. Mirëpo, në vend të kësaj, siç shprehej Italo Kalvino “është ai puls moral që nuk dështon kurrë”, mbrojtja e ligjit dhe arsyes, konfirmuar kjo nga çështja Tortora te Moro, nga pushteti politik te mafia… /Konica.al/Realiteti luan përherë në fill të dyshimit. Faktet, kronikat, mjediset, vetë peizazhet te Shasha mbeten pezull në brendësi të një pritjeje që përfshin jetën e përditshme dhe misterin. Në jetë gjithmonë ekziston misteri, por edhe në histori. Si rrjedhojë, disa fakte që i historizon Shasha jetojnë në mister-enigmë, sepse e vërteta është e panjohur ose sepse e vërteta është gjithmonë ndryshe nga ajo çfarë mendojmë. Dhe Shasha nuk tregon vetëm për epokën e tij. Personazhet që enden nëpër faqe, bëhen protagonistë, por edhe dëshmitarë, dëshmitarë të tyre, por edhe dëshmitarë që mbledhin dëshmitë e një epoke.
Leonardo Shasha, shkrimtar neoiluminist dhe trashëgimtar i vetëdijshëm i Didërosë?
Leonardo Shasha, shkrimtari i përsosur i angazhimit civil?
Leonardo Shasha, shkrimtar i antimafias dhe kaosit politik të viteve pesëdhjetë, gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë?
Leonardo Shasha, shkrimtari i dhënë pas racionalizimit më ekstrem të realitetit?
Këto janë disa nga këndvështrimet më të konsoliduara rreth autorit siçilian të “Todo Modo” dhe “Dita e kukuvajkës”, por jo më më i paepuri në nxjerrjen në pah të natyrës së vërtetë si rrëfimtar. Ç’është e vërteta, mbase të tilla paragjykime pozitive nxisin një pamje mashtruese të krijimtarisë, madje deri në marrëdhënien e tij me politikën. Shasha është para së gjithash, poet e tregimtar. Ai ishte, mbi të gjitha, në mënyrën e gjithë shkrimtarëve të mëdhenj, një interpretues i dykuptimësisë, që me sa duket qëndron po ashtu në themel të instancave për të përcaktuar lehtësisht, se ç’është politika, padrejtësia, mafia, ligjet e jashtëzakonshme abuzive, korrupsioni dhe Shteti i ligjit. Pra, të flasësh për Shashën si një shkrimtar militant është pa dyshim thelbësore, mirëpo po aq thelbësore është të sjellim në kujtesë se Shasha ishte dhe mbetet një adhurues i poezisë si shprehje e ambivalencës së qenies njerëzore, të gjërave, historisë dhe vetë natyrës njerëzore. Në këtë kuptim, “poeti” i Racalmutos është një naturaliter në shtratin e madh të kulturës së shekullit XX dhe, së fundmi, është më shumë se një neoiluminist, shumë më shumë sesa shpirti dhe kontradiktat e tij, i njeriut si qendër e konflikteve dhe mosmarrëveshjeve të pandreqshme, sesa të qenit një shkrimtar i përgjegjësisë civile ose ndërhyrjes së pastër politike. /Konica.al/Kjo epërsi e dhuntisë poetike është ndoshta elementi që karakterizon më së miri perceptimin e realitetit të tij. Kudo që dikush do të dëshironte që të ishte një shkrimtar i premtimeve, do gjente kryesisht një shkrimtar të gremisjes. Dhe ku poezia, po edhe proza therëse dhe intense, frazeologjia absolutisht mimike në lidhje rrëfimin e rrethanave, na tregojnë se konflikti është vetë matrica e modernes dhe bashkëkohores – dhe se ikja nga ky konflikt është e barabartë me shmangien e të njëjtave këshillave që poezia pretendon për veten, në shprehjen revolucionare të rrëfimit si orientues: rrëfimi që tregon të vërtetën dhe drejtësinë jo si konkluzion, por si udhëtim, jo si absolut, por si kërkim, jo si ideologji, por si inisiativë morale. Shasha nuk qe asnjëherë një retorik i së vërtetës, përkundrazi ishte adhurues i së vërtetës, si përgjegjësi dhe si aventurë e shpirtit. Kësisoj Shasha i kërkon lexuesit ta bëjë zgjedhjen bazuar në ndërgjegje, por jo në mënyrë që ata t’i përkushtohen kësaj apo asaj partie, por në mënyrë që ata të kuptojnë detyrën e tyre për të ndërmjetësuar moralisht midis pretendimeve të së vërtetës (autoritarizmi i së vërtetës së të tjerëve) dhe ndjeshmërisë së tyre si njerëz të lirë. Siç shprehej edhe vetë, me moton e marrë nga Sën-Ekzyberi: “Nuk duhet të mësojmë të shkruajmë, por të shohim. Shkrimi është pasojë”.
Shasha bëhet këngëtari i parë i historisë siçiliane dhe brenda një kohe të shkurtër përpiqet të rrëfejë, gjithnjë e më me guxim, nga koha në kohë, konfliktin midis mafies dhe shtetit, tensionet e shumta që gjallëron politikën e viteve gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë, konflikti midis një Italie të përhumbur në kriminalitet dhe një Italie paralajmëruese të dinjitetit dhe sensit qytetar dhe luftës së përditshme për liri. U përpoq të konfirmonte se çdo letërsi e vërtetë në themel është gjithmonë iluministe, por postiluministe, eo ipso moral, në rezultatet e saj më ekstreme.
Librat e tij vërtiten rreth këtij misteri, një mister që nuk kërkon të dëgjohet nga arsyeja, sepse mbetet gjithnjë i mbështjellë në dimensionin e dyshimit dhe pritjes. Faktet tregohen, thuhen, ato mund të qëndrojnë të tilla, por thuajse gjithmonë e merr përsipër një entitet tjetër: pamundësia e kapjes së ëndrrës. Një rrëfim që e bën Shashan gjithnjë të pranishëm me ndërgjegjen e tij kritike mbi faktet e jetës dhe politikës, pavarësisht pozicioneve të ndryshme, disa të përbashkëta, disa jo. Mirëpo, njeriu është përtej gjithçkaje: njeriu me ndërgjegjen dhe zemrën e tij. Leonardo Shasha vdiq më 20 nëntor 1989./Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
