Po të mos ishte për Izraelin, një automobilist mund të ngiste makinën nga maja veri-lindore e Rusisë, me drejtim të Alaskës, në pikën jug-perëndimore të Angolës pa kaluar nëpër një vend “të lirë” apo edhe “pjesërisht të lirë”. Vetëm kjo hartë e frikshme fiton e vetme “Democracy Under Siege”, një raport nga mbikëqyrësi i Freedom House, me titullin e saj të errët.
Autorët pastaj tregojnë detajet e errëta. Në asnjë vit që nga viti 2005, shumë vende nuk i kanë përmirësuar institucionet e tyre demokratike përkundrazi i kanë dobësuar ato. Fktorët negativë të fundit përfshijnë kombin më të fortë (SHBA) dhe vendin e dytë më të populluar (Indinë). Kina, mbase lideri i mundshëm i shekullit, shënon nëntë pikë nga 100 për lirinë e përgjithshme.
Bllokimet metodologjike janë të shumta këtu. A duhet që taktikat “ndëshkuese” të imigracionit të ulin rezultatin e SHBA? Dhe çfarë është e gjithë kjo në lidhje me “pabarazinë e përkeqësuar të të ardhurave” në një përmbledhje qytetare? Akoma, në masën që vlerat janë të matshme, stili liberal i qeverisjes është në rënie të planifikuar mirë. SHBA dhe perëndimi i gjerë kanë vetëm një ngushëllim.
Pjesa më e madhe e krizës nuk është prej fajit të tyre. Nga kjo rrjedh se zbutja e saj është një detyrë shumë e rëndësishme.
Nuk ka asgjë të çuditshme, apo edhe të re, në lidhje me lirinë. Ishte bumi demokratik pas luftës së ftohtë që përbën lajthitjen historike. Vendet me pak ose aspak përvojë të institucioneve falas i provuan ato më në fund.
Ndërsa prapambetja pasuese është tragjike, duhet një lloj i veçantë pafajësie për të ndjerë shumë tronditje. Nëse ekziston një “recesion demokratik”, ajo filloi nga një lartësi unike, kurrë e paqëndrueshme. Ashtu si shumica e recesioneve, ajo nuk ka zhbërë të gjitha fitimet e zgjerimit paraprak.
E vërtetë është se sa këmbëngulëse ka qëndruar demokracia në pjesën më të madhe të Evropës ish-komuniste dhe Amerikës së Jugut. Atje, megjithë shqetësimet për Brazilin, vetëm Venezuela nuk është “e lirë”.
Në mënyrë të qartë, de-liberalizimi i botës vazhdon pavarësisht se çfarë bën SHBA. Nëse procesi filloi në 2006, atëherë ajo që Freedom House e quan “eklipsi i udhëheqjes amerikane” nën dretjimin e Donald Trump nuk mund të mbajë peshën shpjeguese.
Presidentët gjatë kësaj periudhe përfshijnë një përhapës luftarak të luftës (George W Bush), një liberal ortodoks (Barack Obama-n) dhe, në vetë Trump, një nacionalist amoral.
Nëse Amerika po përdorte forcë të drejtë, duke mbështetur rendin global apo njerëz të fortë lajkatarë, shenjat e jetës së demokracisë nuk do të lëkundeshin. Në një moment, Uashingtonit mund t’i duhet të vlerësojë mundësinë që vendet e tjera të kenë vullnet të lirë. Gjendja e botës nuk është shuma e politikave të jashtme amerikane, qofshin ato brutale, me qëllime të mira ose me qëllime brutale.
Është e vështirë të dihet se cila parti politike ka nevojë për mësimin më shumë. Midis demokratëve, mashtrimi është se Trump, ose drejtpërdrejt ose përmes neglizhencës, kishte shumë të bënte me rënien demokratike të botës (përtej avancimit të saj në vend). Në të djathtën ushtarake, besimi në politikën e jashtme shkak-pasojë shtrihet në idenë se Amerika “humbi” Kinën nga komunizmi në 1949.
Kjo është, demokracia nuk ka pse të jetë fati teleologjik i të gjitha vendeve. Mjetet e nxitjes së saj nga jashtë shpesh janë të pamatura (luftë) ose efektive (sanksione) të pakta. Dhe nëse perëndimi nuk mund ta vendosë lirinë si standard global kur ishte në rritje, vështirë se ka gjasë që ekuilibri i fuqisë botërore të anojë gjithnjë e më shumë drejt lindjes.
Nuk është as e mundur që udhëheqja përmes shembullit të arrijë shumë. Ekziston një linjë që qarkullon se Presidenti Joe Biden mund të ndihmojë demokracinë jashtë vendit duke e siguruar së pari atë në vend. Është një mendim i ëmbël, një mendim që lejon një masë të idealizmit pa fiaskot e dhunshme të Irakut dhe Libisë. Duket gjithashtu intuitivisht e vërtetë.
Problemi është krahasimi i teorisë me faktet. Demokracia amerikane ishte qartë më e shëndetshme në 1971 sesa është në 2021. Por numri i demokracive diku tjetër ishte shumë më i ulët. Përmes viteve 1960, ndërsa SH.B.A. fitoi miliona votues zezakë, një botë që vëzhgonte “duhej” të ishte frymëzuar prej shembullit të saj.
Në vend të kësaj, autokracitë u përhapën. Edhe nëse lejojmë një vonesë dhe vështrojmë me të vërtetë situatën, është e vështirë të dallosh një korrelacion, aq më pak një lidhje shkakësore, midis jetës së brendshme të SH.B.A.-së dhe fatit të lirisë në tokë.
Arsyeja për të mbështetur demokracinë në vend është se ajo është një e mirë e lindur. Që bën ndryshimin më të vogël jashtë vendit është bërë një nga ato parime që mbijetojnë vetëm me përsëritje të vazhdueshme.
E drejta ekskluzive universale është vetëm një shekull apo më shumë e vjetër. Republikat e themeluara si India dhe Amerika e njihnin Urgjencën dhe Jim Crou para skadimit të tyre më të fundit. Në moshën 39 vjeçare, unë kam paraprirë disa demokraci në Evropë. Kur sistemi liberal nuk është nën rrethim, ky është një lajm. Dëshpërimi nga rënia e tij është i natyrshëm. Mahnitja për mbijetesën e saj është më e përshtatshme.
Opinion nga: Janah Ganesh
Përkthyer dhe përshtatur nga Financial Times/ F.H, konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Biden bën thirrje për të mbrojtur demokracinë
