Idetë e vjetra janë si rrobat e vjetr, prisni mjaftueshëm dhe ato do të kthehen në modë. Tridhjetë vjet më parë, “politika industriale” ishte gati po aq në modë sa një kapelë bowler. Por tani qeveritë në të gjithë botën, nga Uashingtoni në Pekin dhe New Delhi në Londër, po rizbulojnë gëzimin e subvencioneve dhe po këndojnë lavdërimet e vetëbesimit ekonomik dhe investimeve “strategjike”.
Rëndësia e këtij zhvillimi shkon përtej ekonomikut. Përqafimi ndërkombëtar i tregjeve të lira dhe globalizimi në vitet 1990 shkuan krah për krah me tensionin gjeopolitik në rënie. Lufta e ftohtë kishte mbaruar dhe qeveritë po garonin për të tërhequr investime më tepër sesa për të dominuar territorin.
Tani ringjallja e rivalitetit gjeopolitik po drejton modën e re për ndërhyrjen e shtetit në ekonomi. Ndërsa besimi bie midis SHBA dhe Kinës, kështu që secili prej tyre ka filluar të shohë mbështetjen te tjetri për ndonjë mall jetik, qoftë gjysmëpërçues apo minerale me tokë të rrallë, si një cenueshmëri e rrezikshme. Prodhimi vendas dhe siguria e furnizimit janë fjalët e reja.
Ndërsa lufta ekonomike dhe industriale intensifikohet, SHBA ka ndaluar eksportet e teknologjive kryesore në Kinë dhe ka shtyrë të riatdhesohen zinxhirët e furnizimit. Gjithashtu po lëviz drejt financimit të drejtpërdrejtë nga shteti të prodhimit të gjysmëpërçuesve. Nga ana e saj, Kina ka miratuar një politikë të ekonomisë “me qarkullim të dyfishtë” që thekson kërkesën e brendshme dhe arritjen e “përparimeve të mëdha në teknologjitë kryesore”. Qeveria e Xi Jinping po forcon gjithashtu kontrollin e shtetit mbi sektorin e teknologjisë.
Logjika e një gare armatimesh po del në skenë, pasi secila palë justifikon lëvizjet e saj drejt proteksionizmit si një përgjigje ndaj veprimeve nga pala tjetër. Në Uashington, Akti i Konkurrencës Strategjike SHBA-Kinë, që aktualisht po heq rrugën e tij përmes Kongresit, akuzon Kinën për ndjekjen e “politikave ekonomike merkantiliste të drejtuara nga shteti” dhe spiunazhin industrial. Njoftimi në 2015 i strategjisë industriale të Pekinit “Made in China 2025” shpesh citohet si një pikë kthese. Në Pekin, përkundrazi, argumentohet se një Amerikë që po venitet është kthyer kundër globalizimit në një përpjekje për të bllokuar ngritjen e Kinës. Presidenti Xi ka thënë se reagimi kundër globalizimit në perëndim do të thotë se Kina duhet të bëhet më e pavarur nga vetja.
Theksi i ri në strategjinë industriale nuk është i kufizuar në SHBA dhe Kinë. Në Indi, qeveria e Narendra Modi po promovon një politikë të Atmanirbhar Bharat (India e mbështetur në vetvete), e cila inkurajon prodhimin vendas të mallrave kryesorë. BE publikoi një dokument mbi strategjinë industriale vitin e kaluar, i cili shihet si pjesë e një përpjekjeje drejt autonomisë strategjike dhe më pak mbështetje në botën e jashtme. Ursula von der Leyen, presidente e Komisionit Evropian, ka bërë thirrje që Evropa të ketë “zotërim dhe pronësi të teknologjive kryesore”.
Edhe një administratë konservatore në Britani po largohet nga ekonomia laissez-faire e mbështetur nga ish-kryeministrja Margaret Thatcher dhe po kërkon të mbrojë industritë strategjike. Qeveria po shqyrton nëse do të bllokojë shitjen e Arm, një prodhues çipesh në Mbretërinë e Bashkuar, te Nvidia, një kompani amerikane. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar ka blerë gjithashtu një pjesë kontrolluese në një biznes satelitor të dështuar, OneWeb.
Covid-19 ka forcuar modën për politikat industriale. Prodhimi vendas i vaksinave gjithnjë e më shumë shihet si një interes jetësor kombëtar. Edhe ndërsa ata dekorojnë “nacionalizmin e vaksinave” diku tjetër, shumë qeveri kanë lëvizur për të kufizuar eksportet dhe për të krijuar furnizues vendas. Mësimet në lidhje me qëndrueshmërinë kombëtare të nxjerra nga pandemia tani mund të zbatohen në zona të tjera, nga energjia te furnizimet me ushqim.
Në SHBA, argumentet e sigurisë kombëtare për politikën industriale janë të ndërlikuara me reagimin e gjerë kundër globalizimit dhe tregtisë së lirë. Retorika e Joe Biden është sinqerisht proteksioniste. Presidenti i shpalli Kongresit: “Të gjitha investimet në planin e vendeve të punës në Amerikë do të drejtohen nga një parim: Bleni Amerikan”.
Në një artikull vitin e kaluar, Jake Sullivan, këshilltari i sigurimit kombëtar të Z. Biden, nxiti institucionin e sigurisë të “lëvizte përtej filozofisë ekonomike neoliberale mbizotëruese të 40 viteve të fundit” dhe të pranonte se “politika industriale është thellësisht Amerikane”. SHBA, argumentoi ai, do të vazhdojë të humbasë vendin nga Kina në teknologjitë kryesore të tilla si panelet diellore 5G dhe diellore, “nëse Uashingtoni vazhdon të mbështetet aq shumë në kërkimin dhe zhvillimin e sektorit privat”.
Shumë nga këto argumente do të tingëllojnë si mendje e shëndoshë për votuesit. Proteksionizmi dhe ndërhyrja e shtetit shpesh bën. Por ekonomistët e tregut të lirë janë të tronditur. Swaminathan Aiyar, një komentator i shquar në Indi, ankohet për kthimin e ideve të dështuara të së kaluarës, duke argumentuar se: “Vetë-mjaftueshmëria ishte ajo që Nehru dhe Indira Gandhi provuan në vitet 1960 dhe 1970. Ishte një rënie e tmerrshme”. Adam Posen, presidenti i Institutit Peterson për Ekonomi Ndërkombëtare në Uashington, kohët e fundit dënoi “tërheqjen ekonomike vetëshpallëse të Amerikës”, duke argumentuar se politikat që synojnë të mbështesin industritë ose rajonet e zgjedhura zakonisht përfundojnë në dështim të kushtueshëm.
Ndërsa tensionet rriten midis Kinës, SHBA dhe fuqive të tjera të mëdha, është e kuptueshme që këto vende do të shikojnë implikimet e sigurisë së teknologjive kryesore. Por pretendimet e politikanëve se politika industriale do të prodhojë gjithashtu punë me pagë më të mirë dhe një ekonomi më produktive meritojnë të trajtohen me skepticizëm të thellë. Ndonjëherë idetë dalin nga moda për një arsye.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Financial Times
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Faza 1/ Kina dështon në përmbushjen e detyrimet
Pezullohen ‘armiqësitë’ tregtare SHBA-Kinë
