Që nga marsi i vitit 2020, Banka e Anglisë (BOE) ka blerë 450 miliardë funte (639 miliardë dollarë) të borxhit të qeverisë së MB përmes të ashtuquajturës Lehtësia e Blerjes së Aseteve. Pothuajse e gjithë kjo ishte borxh i ri i lëshuar nga qeveria që nga fillimi i krizës COVID-19. Blerjet e BOE duken si një përpjekje e mbuluar hollë për të përdorur lehtësimin sasior (QE) për të financuar deficitin e qeverisë dhe për të siguruar kosto të ulët të huazimit. A është kjo ende politikë monetare, apo banka qendrore po zhvillon politikë fiskale fshehtas?
BOE pretendon se nuk ka asnjë lidhje midis politikës monetare dhe fiskale, dhe se blerjet e saj të aseteve synojnë vetëm përmbushjen e objektivit të saj të inflacionit të mandatuar 2%. Fakti që shuma e blerjeve të aseteve të bankës që nga marsi i vitit 2020 ndodh kështu që përputhet me deficitin e qeverisë gjatë së njëjtës periudhë nuk është më shumë se një rastësi. Të pretendosh të kundërtën, që BOE po përfshihet në financimin klandestin monetar të deficitit, aroma e teorisë së konspiracionit.
Për më tepër, thonë mbrojtësit e bankës qendrore, edhe sugjerimi më i vogël se shuma e QE ishte diçka tjetër përveç asaj që kërkohej për të arritur objektivin e inflacionit të BOE do të dëmtonte kredencialet anti-inflacioniste të bankës. Si mundet që BOE të veprojë si një agjent i qeverisë dhe të ruajë besueshmërinë si një kontroll mbi shpenzimet e tepërta të qeverisë? BOE nuk bën politikë fiskale, është ruajtja e Thesarit.
Është e lehtë të shohësh se si u futëm në këtë sallë pasqyrash. Bankat qendrore janë në pronësi të qeverive, dhe deri vonë konsideroheshin si armë operacionale të thesareve kombëtare. Pastaj, në vitet 1980, u shfaq një ortodoksi e re që huamarrja e tepërt e qeverisë ishte shkaku kryesor i inflacionit. Pra, në vitet 1990, bankave qendrore u vunë shënjestra të inflacionit dhe iu dha kontrolli i normave të interesit për t’i përmbushur ato, ndërsa qeverive iu desh të ekuilibronin librat e tyre duke shkurtuar shpenzimet.
Kjo zhvendosi kontrollin makroekonomik nga qeveritë në bankat qendrore. Nëse qeveria dhe sektori privat do të shpenzonin më shumë sesa fitonin, banka qendrore do të rriste normën e saj të interesit për t’i bërë “shpenzimet e tepërta” më të shtrenjta për të dy. Dhe deri në përplasjen 2008-09, shumë e vlerësuan këtë regjim për suksesin e tij në mbajtjen e inflacionit të qëndrueshëm dhe të ulët, në kontrast me tejkalimet inflacioniste të epokës paraardhëse të Kejnesit. Por kjo analizë përjashtoi faktorë të tjerë, shumë më të rëndësishëm, që mbajnë çmimet poshtë, siç është rritja e konkurrencës nga prodhimet kineze me kosto të ulët.
Recesioni i Madh 2008-09 çoi në një përmbysje të roleve. Politika monetare tani u bë ekspansioniste, ndërsa politika fiskale u bë tkurrëse. Me politikën e normës së interesit të çaktivizuar nga “kufiri zero”, bankat qendrore u drejtuan për “masa monetare jokonvencionale”, në fakt, duke shtypur para, për të gjeneruar rimëkëmbje. Në të njëjtën kohë, qeveritë shkurtuan shpenzimet, mjeti tradicional i përdorur për të luftuar recesionet, me arsyetimin se ato ishin inflacioniste. Rezultati ishte një nga rikuperimet më të dobëta në histori.
Në vazhdën e rënies ekonomike të shkaktuar nga pandemia, politikat fiskale dhe monetare kanë qenë së fundmi së bashku zgjeruese. Por fakti që politika e Thesarit tani po drejton politikën monetare nuk mund të pranohet, dhe jo vetëm sepse kjo do të sfidonte perceptimin e pavarësisë së bankës qendrore. Më thelbësisht, çdo pranim që politika monetare më vete është praktikisht e pafuqishme për të stabilizuar ekonomitë do të shkatërronte ndërtesën intelektuale që mbështeste teorinë aktuale të politikës makroekonomike.
Kjo ngrehinë kthehet në rivendosjen katastrofike të Milton Friedman në 1956 të teorisë së sasisë së parave. Që nga ajo kohë, shumica e ekonomistëve të mirë-trajnuar kanë arritur të besojnë se ekonomitë e tregut janë natyrshëm të qëndrueshme në punësim të plotë, me kusht që vetëm politikëbërësit të mbajnë nivelin e çmimeve të qëndrueshëm, sepse pasiguria për inflacionin e ardhshëm fut një element thelbësor të dyshimit në vendimet e firmave private. Pra, bankave qendrore të pavarura duhet t’u jepet kontroll i emetimit të parave, dhe qeveritë duhet të ekuilibrojnë buxhetet e tyre, duke ulur kështu politikën makroekonomike në menaxhimin e nivelit të çmimeve.
Përsëritja e teorisë së sasisë së parave nga Friedman varet thelbësisht nga supozimi në dukje i parrezikshëm dhe i paverifikuar empirikisht në “një kërkim i mundshëm për bilancet e parave”. Ishte raporti i parashikueshëm i kursimit ndaj shpenzimeve që i dha bankës qendrore kontrollin e saj mbi nivelin e çmimeve. Duke ndryshuar sasinë e parave që ajo vuri në përdorim të publikut, banka qendrore mund të arrijë çfarëdo niveli çmimi që dëshiron, dhe në këtë mënyrë të sigurimit të ekonomisë së mos mbinxehej ose të nxehtë më shumë.
Por Friedman injoroi atë që John Maynard Keynes e quajti “kërkesa spekulative për para”, të cilën ekonomisti britanik Ralph Hawtrey e kishte identifikuar shkurtimisht në vitin 1925. “Kur tregtia është e ngadaltë, tregtarët grumbullojnë ekuilibra të parave të gatshme sepse perspektivat e fitimit nga çdo ndërmarrje janë të vogla, dhe shkalla e [kthimit] nga çdo investim është e ulët,” tha Hawtrey. “Kur tregtia është aktive, një bilanc i papunë është një humbje më serioze dhe tregtarët nxitojnë të përdorin të gjitha burimet e tyre në biznesin e tyre.”
Kjo do të thotë se gjendja e ekonomisë përcakton sasinë e parave në qarkullim, dhe jo anasjelltas. Pasiguria në lidhje me inflacionin në të ardhmen është vetëm një nga shumë faktorë që ndikojnë në vendimet e biznesit, të cilat pasqyrojnë pritjet e firmave për “klientët në derë”. Aftësia e një banke qendrore për të kontrolluar nivelin e çmimeve dhe nivelin e aktivitetit ekonomik përmes operacioneve thjesht monetare është kështu shumë e kufizuar.
Përfundimi është se që paratë të ndikojnë në ekonomi në një mënyrë të parashikueshme, ato duhet të shpenzohen në një mënyrë të parashikueshme. Dhe kjo mund të ndodhë vetëm nëse shpenzuesi është qeveria. Efektiviteti i politikës monetare varet nga banka qendrore që është agjent i Thesarit. Por askush nuk mund ta pranojë këtë, sepse Thesari është i lig, dhe banka qendrore është e virtytshme. Pra, gjuha zyrtare e politikës makroekonomike mbetet politika monetare. Çdo korrelacion me politikën fiskale është natyrisht thjesht e rastësishme.
*Robert Skidelsky, një anëtar i Dhomës Britanike të Lordëve, Profesor Emeritus i Ekonomisë Politike në Universitetin Warwick. Autori i një biografie me tre vëllime të John Maynard Keynes, ai filloi karrierën e tij politike në partinë e Punës, u bë zëdhënësi i Partisë Konservatore për çështjet e Thesarit në Dhomën e Lordëve dhe përfundimisht u detyrua të dilte nga Partia Konservatore për kundërshtimin e tij ndaj Ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë në 1999.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Ekonomia e luftës” apo ”korona-ekonomia”?
A mund ta bashkojë koronavirusi BE-në e përçarë?
