Ervis Gega Dodi, pak ditë më parë u emërua drejtuese e institucionit të rëndësishëm muzikor gjerman, Filarmonisë Klasike të Bonnit. Lajm që pushtoi mediat shqiptare dhe të huaja.
Por, pak mund të dinte për ekzistencën e këtij institucioni, Ervisi 16-vjeçare teksa largohej nga vendlindja, në korrik të vitit 1990, aq më pak mund të imagjinonte se do të vinte një ditë që ajo do ta drejtonte.
Sot bëhen 31 vite që nga “mësymja” drejt ambasadës Gjermane në Tiranë. 5,200 refugjatët që hynë në ambasada u nisën me autobusë drejt Portit të Durrësit, për të vazhduar drejt Italisë, Francës, Gjermanisë, apo gjetkë. Sot ata janë qytetarë të afirmuar e në shumë raste, profesionistë të realizuar në vendet mikpritëse.
Gazeta e njohur gjermane “Spigel”, këtë përvjetor eksodi e ka kujtuar me historinë e Ervisit, një histori sa e njëjtë, aq dhe e ndryshme nga ajo e mijëra shqiptarëve, si një simbolikë e udhëtimit të gjatë nëpër botë, të atyre mijëra shqiptarëve që, 30 vite më parë u detyruan të linin vendin, pa e ditur ende se ç‘fat i priste rrugëve të botës, por me ëndrrën se po shkonin në një vend ku gjithçka ishte e mundur.
Ervis Gega ishte vetëm 16 vjeç kur, në fillim të korrikut 1990, mijëra shqiptarë të dëshpëruar sulmuan ambasadat e huaja në kryeqytet. Gega dhe të afërmit e saj jetonin në Fier, një qytet rreth njëqind kilometra në jug të Tiranës. Ata morën vesh për ngjarjet nga televizioni italian – dhe nuk u menduan dy herë. Si muzikantë, ata kishin vuajtur nën sundimin komunist për shumë vite.
Në Shqipëri, Partia e Punës vazhdoi të sundonte me një dorë të fortë tetë muaj pas rënies së Murit të Berlinit. Në verën e vitit 1990, statujat e Stalinit dhe diktatorit prej një kohe të gjatë Enver Hoxha, i cili vdiq në vitin 1985, mbaheshin ende fort në piedestalet e tyre në shtetin e Ballkanit plotësisht të izoluar.
Vajza mori violinën e saj dhe hipi në tren për në Tiranë me prindërit, tezen dhe xhaxhain e saj. Kur mbërritën, lagjja diplomatike ishte rrethuar tashmë nga forcat e sigurisë. Familja arriti të korruptojë policinë – dhe kështu edhe ata mund të ngjiteshin mbi murin e ambasadës gjermane.
Brenda pak ditësh, më shumë se 3,000 njerëz depërtuan në ambasade. Shumë prej tyre erdhën përmes një vrime në mur që ishte thyer në 3 korrik nga një kamion me katër vetë. Qindra shqiptarë pushtuan gjithashtu misionet diplomatike të Greqisë, Italisë dhe Francës. Tre refugjatë fituan aksesin në ambasadën e RDGJ gati katër muaj para ribashkimit të Gjermanisë.
Policia i kurseu refugjatët
Morali i forcave të sigurisë atë kohë ishte i rënë. Edhe me një urdhër për të qëlluar, policia ndoshta nuk do të kishte hapur zjarr. Si të gjithë të tjerët, ata me të vërtetë dëshironin të dilnin nga vendi sa më shpejt që të ishte e mundur.
Diplomatët perëndimorë inkurajuan shqiptarët të thyejnë muret e ambasadave të tyre. “Ishte e qartë për mua se një eksod masiv do të çonte në kolapsin e regjimit,” tha Werner Daum, shefi i ambasadës gjermane në atë kohë, i cili shpejt ndezi dritat dhe hapi portat.
Ish-anëtarët e Byrosë Politike Shqiptare dhe agjentët e fshehtë më vonë thanë se kishin mbledhur informacione në lidhje me mbështetjen e huaj për një përmbysje të planifikuar të qeverisë. Qeveria dyshoi se Gjermania, Italia, Franca, Jugosllavia dhe Greqia ishin prapa komplotit. “Gjithçka dukej mjaft spontane, por njerëzit e tjerë patjetër kishin duart e tyre,” tha Ramiz Alia, kreu i fundit komunist i shtetit në Shqipëri.
Më 7 korrik, 3199 persona ishin në ambientet e ambasadës gjermane. Ata fjetën në kopsht dhe u lehtësuan në një tualet të sapo gërmuar. Në ato ditë një grua lindi një vajzë të cilën e pagëzoi me emrin Germana nga mirënjohja. 870 shqiptarë u akomoduan në ambasadën italiane dhe rreth 500 mbetën në përfaqësinë franceze.
“Ishte shumë e mbushur, por njerëzit ishin të lumtur”, kujton Gega më shumë se një çerek shekulli më vonë në shtëpinë e saj në Bon. “Çdo mbrëmje ne shikonim ndeshjet e Kupës së Botës në futboll në televizion. Kur Gjermania fitoi titullin, ne patëm një festë.”
Qeveria e Shqipërisë refuzoi t’u sigurojë ambasadave ushqim dhe çadra për refugjatët. Ose i nxirrni nga vendi ose i dorëzoni në polici, thanë ata. Autoritetet i kthyen ujin diplomatëve dhe kontrabanduan spiunë për të zbuluar pse kaq shumë shqiptarë papritmas donin të largoheshin nga vendi.
Më në fund, xhinse dhe një motor
“Arsyeja ishte që askush nuk besonte më në rregullat e zbatueshme,” mësoi një agjent nga një refugjat në ambasadën gjermane, siç mund të lexohet në një raport të shërbimit sekret shqiptar. “Dua të vesh më në fund xhinse dhe rroba moderne që njerëzit i moshës sime i veshin jashtë,” pranoi një tjetër shqiptar. “Unë gjithashtu dua një motor”.
Familja e Gegës kishte rënë në favor të regjimit. Të afërmit u arrestuan dhe u dënuan me vdekje. Edhe pse vajza kishte talent, ajo nuk u lejua të studionte muzikë ose të këndonte në kor.
Më 8 korrik, një i dërguar i Kombeve të Bashkuara erdhi në Tiranë për bisedime. Qeveria më pas njoftoi se ata që kërkuan azil jashtë vendit do të lejohen të largohen. Kreu komunist Alia ishte i vetëdijshëm se të gjithë këta njerëz nuk do të ktheheshin vullnetarisht në shtëpi, madje edhe nën premtimin e imunitetit.
Dy ditë më vonë, Václav Havel, presidenti i Republikës Federale Çeke dhe Sllovake, i zgjedhur disa ditë më parë, mori 51 shqiptarë nga ambasada e vendit të tij në Tiranë. “Rroftë Havel!” Ata brohorisnin kur mbërritën në Pragë.
Orë dhe para të hedhura nga autobusët
Në orën katër të mëngjesit të 12 korrikut, autoritetet kishin të gjithë personat e mbetur të gatshëm të largoheshin nga vendi të sjellë me autobusë në qytetin port të Durrësit. Pastaj vazhduam për në Itali me anije. Banorët e fshatrave përreth qëndruan buzë rrugës dhe u përshëndetën me ta. Njerëzit në autobusë hidhnin orë dhe para nga dritaret për ta lënë të kaluarën e tyre mbrapa tyre.
E shoqëruar nga Kryqi i Kuq Gjerman, Gega dhe të afërmit e saj erdhën së bashku me shumë shqiptarë të tjerë në tre trena nga Italia në Gjermani. Pasi refugjatët nga ambasada u larguan nga vendi, fundi i sundimit komunist në Shqipëri ishte vetëm çështje kohe.
Pas protestave të dhunshme të studentëve, Komiteti Qendror miratoi një urdhër pluralist shtetëror në dhjetor 1990. Dy muaj më vonë, statuja e bronzit e Hoxhës u përmbys në Sheshin Skënderbej në Tiranë. Pasi Partia e Punës fitoi zgjedhjet e para shumëpartiake në 31 Mars 1991, Alia u zgjodh president, por mbajti vetëm këtë post për rreth një vit.
Gega tani drejton Filarmoninë Klasike të Bonit dhe shfaqet si soliste në të gjithë botën. “Unë jam shqiptare, shtëpia ime është Shqipëria”, thotë ajo. “Por, shtëpia ime është Gjermania.”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
21-vjetori i shpërnguljes së shqiptarëve të Kosovës
30 vjet nga eksodi historik i shqiptarëve!
