Çfarë është Aukus?
Është një aleancë e re strategjike e mbrojtjes trepalëshe midis Australisë, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara, fillimisht për të ndërtuar nëndetëse me motor bërthamor, por edhe për të punuar së bashku në rajonin Indo-Paqësor, ku ngritja e Kinës shihet si një kërcënimi në rritje dhe zhvillimi i teknologjive më të gjera. Australia do të përfundojë kontratën me Francënpër të ndërtuar 12 nëndetëse me naftë me energji elektrike për të zëvendësuar flotën e saj ekzistuese të nëndetëseve Collins.
Pse Australia donte të ndryshonte furnizuesit e saj?
Shkalla e perceptuar e kërcënimit kinez në rajonin Indo-Paqësor është rritur në mënyrë dramatike vitet e fundit. Nëndetëset bërthamore në këtë kontekst kanë rreze më të gjatë, janë më të shpejta dhe janë më të vështira për t’u zbuluar. Por këshilltari i sigurisë kombëtare në Mbretërinë e Bashkuar, Sir Stephen Lovegrove, e ka bërë të qartë se Aukus është më shumë se disa nëndetëse, duke e përshkruar paktin si “ndoshta bashkëpunimi më i rëndësishëm në botë kudo në gjashtë dekadat e fundit”. Presidenti amerikan, Joe Biden, foli për nevojën për të ruajtur një “Indo-Paqësor të lirë dhe të hapur”.
Cila është përgjigja e Kinës?
Marrëdhëniet midis tre aleatëve dhe Kinës ishin tashmë në një nivel të ulët dhe marrëveshja, e cila nuk e emërtoi Kinën, por kuptohej gjerësisht se ishte në përgjigje të ekspansionizmit të saj në Detin e Kinës Jugore dhe agresionit ndaj Tajvanit, mori një përgjigje të shpejtë nga Pekini. Një zëdhënës i ministrisë së jashtme kineze tha se të tre vendet ishin në kthetrat e një “mentaliteti të vjetëruar të luftës së ftohtë zero dhe koncepte gjeopolitike me mendje të ngushtë”.
Kina gjithashtu vuri në pikëpyetje angazhimin e Australisë për mospërhapjen bërthamore, ndërsa Global Times, i cili shpesh merr një qëndrim më të ashpër se zyrtarët kinezë, tha: “Trupat australianë ka shumë të ngjarë të jenë grupi i parë i ushtarëve perëndimorë që humbin jetën e tyre në Detin e Kinës Jugore ”.
Kur do të jenë gati nëndetëset dhe kush do t’i ndërtojë ato?
Asnjë datë nuk është caktuar, dhe vetë faza e studimit do të zgjasë 18 muaj. SHBA do të udhëheqë projektin, dhe teknologjia e saktë është e paqartë, siç është roli i MB në furnizimin e nëndetëseve.
Sa e zemëruar është Franca?
Ambasadori francez në SHBA, Philippe ientienne, në orët pas marrëveshjes shkroi: “Interesante, saktësisht 240 vjet më parë marina franceze mundi marinën britanike në Gjirin Chesapeake, duke i hapur rrugën fitores në Yorktown dhe pavarësisë të Shteteve të Bashkuara.” Ndërsa ministri i jashtëm francez, Jean-Yves Le Drian, e quajti marrëveshjen “një goditje me thikë në mbrapa ”.
Në vitin 2016, Franca e kishte përshkruar kontratën australiane si marrëveshjen e shekullit dhe fillimin e një martese 50-vjeçare. Ai kishte për qëllim të simbolizonte një aleancë më të gjerë australo-franceze në Indo-Paqësorin. Partneriteti Australian ishte gjithashtu qendror në strategjinë e tij Indo-Paqësore 2018.
Cili do të jetë ndikimi i menjëhershëm i marrëveshjes?
Marrëdhëniet midis Pekinit dhe Uashingtonit duket se do të vazhdojnë në rrugën e tyre të tanishme të ndërlikuar, ndërsa aleanca perëndimore gjithashtu është tronditur.
Sidoqoftë, duket gjithashtu se Shtetet e Bashkuara nuk i besuan Macronit për Kinën, pasi ai shpesh tha se donte të drejtonte një “rrugë të mesme midis dy fuqive të mëdha, duke folur për një Evropë autonome që vepronte pranë Amerikës dhe Kinës.
Cila është rëndësia gjeopolitike?
Kjo do të thotë se Kina përballet me një aleancë të re të fuqishme të mbrojtjes në Indo-Paqësorin, e cila është mirëpritur nga partnerët rajonalë si Japonia. Ai gjithashtu riafirmon se, pas Brexit, SHBA ende dëshiron që Mbretëria e Bashkuar, dhe jo BE, të angazhohet si partneri i saj kryesor ushtarak.
A shkel kjo traktatin e mospërhapjes bërthamore?
Mbikëqyrësi bërthamor IAEA thotë se do të hetojë, por gjashtë vende tashmë përdorin teknologjinë për të fuqizuar nëndetëset e tyre.
Përkthyer dhe përshtatur nga The Guardian/ konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
VOA: Biden zemëron BE-në
SHBA dhe Britania ndihmë Australisë për të prodhuar nëndetëse bërthamore
