MENU
klinika

The Economis/ "Një bandë politikanësh po e vështirëson punën"

Afrika e Jugut, vendi i qymyrit në botë, do të heqë dorë?

26.01.2022 - 18:01

Udhëtoni në lindje nga Johannesburg-kryeqyteti ekonomik i Afrikës së Jugut-dhe qytetet industriale të pluhurosura vijojnë rrugën për në qytetin e Emalahleni (“vendi i qymyrit” në gjuhën lokale, Tswana). Fusha e sheshtë është e mbushur me miniera dhe tymane të termocentraleve me qymyr.

Ky është brezi i qymyrit i Afrikës së Jugut. Këtu, minatorët gërmojnë rreth tre të katërtat e qymyrit që ushqen një nga ekonomitë më të ndezura në botë me qymyr. Lënda e blozës siguron 27% të energjisë së botës, por jo më pak se 77% të energjisë së Afrikës së Jugut. Kjo përfshin pothuajse të gjithë energjinë e saj elektrike dhe në mënyrë unike 28% të benzinës dhe naftës së saj, të cilën ajo e sintetizon nga qymyri duke përdorur një proces të përsosur gjatë një embargoje nafte në vitet 1980 që synonte t’i jepte fund aparteidit.

Lënda djegëse që dikur ndihmoi në ruajtjen e aparteidit vazhdon të shkaktojë probleme për partinë që përfundimisht e zëvendësoi atë, Kongresin Kombëtar Afrikan (anc). Diversifikimi larg qymyrit do të ndihmonte t’i jepte fund krizës energjetike dhjetëvjeçare të Afrikës së Jugut, dhe bashkë me të një periudhe stagnimi ekonomik, të shënuar nga të ardhura të sheshta ose në rënie. Beteja politike që po lulëzon nëse duhet bërë një gjë e tillë mund të përcaktojë gjithashtu fatin e Cyril Ramaphosa, presidentit të ndrojtur reformist të Afrikës së Jugut, i cili shpreson të sigurojë nominimin e ank për të kandiduar për një mandat të dytë në 2024 në një konferencë partie më vonë këtë vit.

Rasti i largimit nga qymyri është i drejtpërdrejtë. Afrika e Jugut është e pasur me erë dhe me diell. Ai mund të prodhojë energji të rinovueshme duke ndërtuar turbina të reja me erë dhe ferma diellore shumë më lirë se sa mundet duke gërmuar qymyr dhe duke e futur me lopatë në termocentrale që janë ndërtuar tashmë. (Për më tepër, shumë prej këtyre impianteve të qymyrit janë të vjetra dhe së shpejti do të duhet të mbyllen.) Meqenëse fermat me erë dhe diellore mund të ndërtohen shpejt, ato janë të përshtatshme për t’i dhënë fund mungesës së dëshpëruar të energjisë. Ndërmarrja kombëtare, Eskom, ka racionuar energjinë elektrike duke planifikuar ndërprerje të rregullta të energjisë çdo vit që nga viti 2018, duke e bërë më të vështirë drejtimin e pothuajse çdo lloj biznesi.

Erërat që fryjnë në tregjet ndërkombëtare të kapitalit po shtyjnë edhe në këtë drejtim. Megjithëse Eskom është i prishur dhe i paaftë për të shërbyer borxhet e tij pa ndihmën e qeverisë, investitorët privatë janë të prirur të investojnë para në projekte të rinovueshme. Po ashtu edhe qeveritë perëndimore. Në konferencën e klimës cop26 në Glasgow vitin e kaluar, një grup vendesh të pasura, duke përfshirë Amerikën, Britaninë, Francën dhe Gjermaninë, premtuan 8.5 miliardë dollarë grante, kredi të lira dhe investime për të ndihmuar në financimin e largimit të Afrikës së Jugut nga qymyri. Afrika e Jugut, nga ana e saj, publikoi angazhime të reja ambicioze për klimën për të filluar uljen e emetimeve të gazrave serrë nga viti 2025, një dekadë më herët se sa ishte planifikuar më parë.

Marrëveshja e policëve vendos theks të veçantë në mbështetjen e punëtorëve dhe zonave që do të dëmtohen nga heqja graduale e qymyrit. Kjo nuk është një konsideratë e vogël: industria punëson afërsisht 200,000 njerëz, drejtpërdrejt dhe tërthorazi, dhe mbështet ekonominë rajonale rreth Emalahleni. Një shqetësim i tillë është tipik i qasjes pajtuese ndaj politikës së zotit Ramaphosa, dikur një shef i sindikatës së minierave, i cili këto ditë preferon kompromisin mbi konfliktin dhe konsensusin mbi ndryshimin e shpejtë.

Merrni versionin më të fundit të Planit të Burimeve të Integruara të Afrikës së Jugut, i cili harton të ardhmen e infrastrukturës energjetike. Dokumenti, i miratuar në vitin 2019, propozonte çmontimin e 35,000 nga 40,000 megavat (mw) të kapacitetit të energjisë qymyri aktualisht në funksionim deri në vitin 2050. Shumica e kapaciteteve të reja do të vijnë nga era dhe dielli. Por pak ka ndodhur që atëherë, kryesisht për shkak të rezistencës nga sindikatat e minierave, populistët dhe politikanët që janë pasuruar duke i shitur qymyr Eskom-it me çmim të lartë.

Ndër avokatët më të shquar të qymyrit është Gwede Mantashe, ministrja e mineraleve dhe energjisë dhe një ish-minatore. Në vitet 1980, kur zoti Ramaphosa drejtonte Unionin Kombëtar të Minierave, Mantashe bashkëthemeloi dhe drejtoi degën e sindikatës në Witbank, siç njihej atëherë Emalahleni. Më vonë ai u ngjit në krye të sindikatës.

Edhe pse dikur një aleat i ngushtë i zotit Ramaphosa, Mantashe është përpjekur të pengojë planet e presidentit për të lehtësuar mungesën e energjisë duke tërhequr investime private në gjenerimin e burimeve të rinovueshme. Rregulloret e përdorura e bënin praktikisht të pamundur për bizneset e mëdha si minierat të prodhonin energjinë e tyre, pasi kapaciteti gjenerues privat prej më shumë se një megavat kërkonte licenca të paarritshme. Z. Mantashe i rezistoi me vendosmëri përpjekjeve për të rritur kufirin në 50 mw, megjithë lutjet e firmave të uritura nga energjia. Në një akt të guximit jokarakteristik, zoti Ramaphosa e rrëzoi atë vitin e kaluar dhe e ngriti kufirin në 100 mw.

Episodi ka bërë pak për të ndëshkuar zotin Mantashe, i cili po vazhdon të lobojë për impiante të reja me djegie qymyri, edhe pse ai zvarritet për miratimin e marrëveshjeve nga investitorët privatë për të ndërtuar ferma me erë dhe diellore. Ai është dukur gjithashtu i vendosur t’i japë një kontratë të shtrenjtë 20-vjeçare për energji elektrike “emergjente” Karpowership, një operator turk i termocentraleve lundrues. Kjo marrëveshje është bllokuar nga rregullatorët e mjedisit dhe gjithashtu përballet me një sfidë ligjore nga një ofertues humbës, i cili pretendoi në dokumentet para gjykatave se atij i ishte kërkuar të paguante ryshfet për t’u marrë parasysh oferta e tij. Z. Mantashe ka thënë se tenderi ishte “korrekt, mbi bordin dhe transparent”. Karpowership gjithashtu ka mohuar çdo keqbërje. Megjithatë, derisa çështja të zgjidhet, bankat, kreditë e të cilave nevojiten do të qëndrojnë shumë larg marrëveshjes.

Koha është thelbësore për zotin Ramaphosa, rivalët e të cilit brenda anc-së tashmë janë rreshtuar për ta sfiduar atë për udhëheqjen e partisë në konferencën e saj të ardhshme pesëvjeçare në dhjetor. Megjithëse zgjedhjet kombëtare janë më shumë se dy vjet larg, partia e ka zakon të mbrojë presidentët në detyrë. Ai largoi dy nga paraardhësit e zotit Ramaphosa, Thabo Mbeki dhe Jacob Zuma, përpara se të përfundonin mandatet e tyre presidenciale.

Z. Mantashe mund të qëndrojë me zotin Ramaphosa kundër krahut pro-korrupsion të Anc-së, siç bëri në vitin 2017, megjithëse disa ekspertë mendojnë se ai gjithashtu mund të jetë duke konsideruar që të godasë me thikë presidentin për të bërë kandidimin e tij për pushtet. Në secilin rast ai do të dëshirojë mbështetjen e dy sindikatave kryesore industriale të vendit, që përfaqësojnë minatorët dhe punëtorët e metaleve, të cilat mes tyre mbledhin rreth 650,000 anëtarë. Të dy sindikatat mbështesin qymyrin, një eksport të madh dhe kanë kundërshtuar energjinë e rinovueshme, e cila është bërë një gur prove për të majtën politike: Floyd Shivambu, një udhëheqës i partisë populiste të Luftëtarëve të Lirisë Ekonomike, mendon se energjia e rinovueshme është “një koloniale marrja e pushtetit të krijuar nga Perëndimi”.

Ndërsa ank është i fokusuar në betejat e saj të brendshme për pushtet, shumë afrikano-jugorë do t’i shohin zgjedhjet kombëtare në 2024 si një mundësi për të shprehur pikëpamjet e tyre mbi politikën e energjisë. Fillimi i fushatës së zotit Ramaphosa për emërimin presidencial të partisë ofron një metaforë të përshtatshme. Teksa po i drejtohej një gala për mbledhjen e fondeve në Polokwane, një qytet në veri, rryma u ndërpre, duke e lënë atë dhe të mëdhenjtë e mbledhur të zhytur në errësirë.

/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist