Kërcënimi rus ndaj Ukrainës nuk është e vetmja krizë e mundshme në Evropën Lindore këtë vit. Bosnja dhe Hercegovina po shkon drejt një periudhe trazirash të thella politike, me një zgjedhje të planifikuar për në tetor.
Bosnja nuk ka qenë kurrë një vend i qetë. Në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, ajo gjeneroi kriza njëra pas tjetrës, duke kontribuar përfundimisht në shpërthimin e Luftës së Parë Botërore. Më pas, me shpërbërjen e Jugosllavisë në fund të shekullit të 20-të, ajo ishte vendi i një lufte brutale midis muslimanëve boshnjakë (boshnjakët), serbët dhe kroatët.
Marrëveshja e Dejtonit i dha fund konfliktit në vitin 1995, pasi më shumë se 100,000 njerëz ishin vrarë – duke përfshirë masakrën gjenocidale të Srebrenicës në korrik – dhe miliona të tjerë ishin dëbuar nga shtëpitë e tyre. Hapi tjetër ishte ndërtimi i një shteti funksional nga rrënojat. Por ushtritë e tre grupeve ishin të vetmet struktura funksionale të mbetura dhe shumë udhëheqës lokalë e panë paqen si pak më shumë se vazhdimin e luftës me mjete të tjera. Shpresat se një brez i ri udhëheqësish jo-nacionalistë do të dilte u shuan shpejt.
Megjithëse ndihma ndërkombëtare e ka transformuar vendin, duke mbuluar shumicën e gjurmëve të luftës, politika mbetet thellësisht jofunksionale, për shkak të dominimit të vazhdueshëm politik të partive nacionaliste. Si rezultat, perspektiva e anëtarësimit të Bosnjës në Bashkimin Evropian duket gjithnjë e më e largët.
Në vlerësimin e tij vjetor të Bosnjës për vitin 2021, Komisioni Evropian vëren se “udhëheqësit politikë vazhduan të përfshiheshin në retorikë përçarëse dhe mosmarrëveshje politike jokonstruktive”. Praktikisht nuk ka pasur asnjë përparim në përmbushjen e 14 standardeve për fillimin e bisedimeve të pranimit në BE dhe “gjatë pandemisë, efektet negative të korrupsionit të përhapur dhe shenjat e korrupsionit politik vazhduan të shfaqen fuqishëm”. As zyrtarët e drejtësisë dhe as drejtuesit politikë nuk kanë arritur t’i trajtojnë këto probleme.
Dhe për shkak të ‘fenomenit të përgjithësuar të korrupsionit’ dhe një sektori publik ‘joefikas dhe të tepruar’, GDP-ja për frymë e Bosnjës mbetet vetëm një e treta e mesatares së BE-së. Rreth gjysmë milioni njerëz janë larguar nga vend.
Bosnja duhet të jetë shumë më mirë se sa është 26 vjet pas përfundimit të luftës.
Në vend të kësaj, një tjetër krizë e thellë afrohet. Udhëheqësi serb i Bosnjës Milorad Dodik po i bie daulles nacionaliste dhe po nxit që Republika Srpska (një nga dy rajonet kryesisht autonome të vendit) të kërkojë një pavarësi edhe më të madhe përballë qeverisë qendrore. Retorika po intensifikohet nga të gjitha anët, duke çuar në thirrjet e Christian Schmidt, përfaqësuesi i lartë i BE-së për Bosnje-Hercegovinën, për një tjetër ndërhyrje ndërkombëtare.
Por ky është ilaçi i gabuar për atë që mundon Bosnjën. Një faktor në krizën aktuale politike është një ligj i ri i diskutueshëm që ndalon mohimin e gjenocidit, i imponuar në mes të vitit të kaluar nga përfaqësuesi i lartë ndërkombëtar në largim, vetëm disa ditë para se të largohej nga detyra. Serbët e Bosnjës u përgjigjën menjëherë duke u tërhequr nga funksionet e përbashkëta shtetërore dhe Dodik që atëherë ka bërë ultimatume të rrepta.
Dodik herë pas here bën thirrje që Republika Srpska të shkëputet tërësisht nga Bosnja, por nuk duhet marrë seriozisht. Në fund të fundit, si Serbia ashtu edhe Rusia kanë kërkuar qartë që të respektohet integriteti territorial i Bosnjës.
Por kriza ka thelluar ndarjet nacionaliste në Bosnje dhe ka nxjerrë në pah konfuzionin në zemër të rolit të supozuar të komunitetit ndërkombëtar në vend. A supozohet të jetë Bosnja një protektorat, ku komuniteti ndërkombëtar mund të krijojë, imponojë dhe zbatojë vendime sipas dëshirës? Apo është një vend vërtet sovran që duhet të zgjidhë vetë problemet e tij?
Në një farë mënyre, zyra e përfaqësuesit të lartë ndërkombëtar – një post që unë kam qenë i pari që mbajta pas luftës – është kthyer nga pjesë e zgjidhjes në një pjesë të problemit.
Nga ana boshnjake, prania e saj fton kërkesa të vazhdueshme që të ndërmerren veprime ndërkombëtare kundër serbëve të Bosnjës apo kroatëve të Bosnjës hezitues, ndërsa për grupet e fundit, ajo ngjall frikë se një veprim i tillë do të ndërmerret vërtet. Rezultati është paralizë dhe mosbesim, sepse asnjëra palë nuk ndjen nevojën për t’u ulur dhe për të bërë kompromiset e vështira të nevojshme për ta bërë vendin të funksionojë.
Një faktor kryesor në krizën aktuale janë zgjedhjet e përgjithshme të Bosnjës më vonë këtë vit. Në zgjedhjet lokale të vitit 2020, partitë opozitare arritën fitore mbresëlënëse kundër forcave dominuese nacionaliste në Sarajevë dhe në qendrën serbe të Bosnjës, Banja Luka. Nga frika e humbjeve të mëtejshme, udhëheqësit nacionalistë nga të gjitha anët janë të etur për të krijuar një krizë të re për të trembur dhe mobilizuar bazat e tyre.
Është kritike që zgjedhjet e përgjithshme të mbahen siç është planifikuar. Por më pas, komuniteti ndërkombëtar duhet të rishqyrtojë qasjen e tij ndaj Bosnjës. Nëse nuk është gati të marrë kompetencat e plota të protektoratit, duhet të tërhiqet dhe t’i lërë liderët e vendit me padurim që t’i zgjidhin gjërat vetë. Ai proces do të jetë i ngadalshëm dhe i vështirë, por duhet të ndodhë herët a vonë nëse Bosnja do të ketë ndonjë shans për të funksionuar si një vend sovran.
Në kthim pas, komuniteti ndërkombëtar duhet të vendosë dy kushte të vështira: integriteti territorial i Bosnjës duhet të ruhet dhe misioni i vogël ushtarak i BE-së në vend duhet të mbetet, sepse ka kapacitetin të thërrasë përforcime të shpejta të NATO-s nëse është e nevojshme.
Ky vit padyshim do të jetë politikisht i trazuar për Bosnjën. Nacionalistët serbë të Bosnjës do të duan që t’u jepet më shumë pushtet dhe Dodik – pavarësisht sanksioneve të reja të SHBA-së kundër tij – mund të përfshihet në më shumë vështirësi për të mbledhur mbështetësit e tij. Në të njëjtën kohë, nacionalistët boshnjakë do të kërkojnë që më shumë pushtet të centralizohet në Sarajevë dhe ata do të kërkojnë ndihmën e komunitetit ndërkombëtar për ta imponuar këtë. Nacionalistët kroatë të Bosnjës, nga ana e tyre, do të mbeten thellësisht të pakënaqur (jo në mënyrë të paarsyeshme) me një ligj zgjedhor që efektivisht u mohon atyre përfaqësimin në organin më të lartë vendimmarrës të vendit.
Kjo krizë politike sigurisht nuk është e para për Bosnjën dhe nuk do të jetë e fundit. Thirrjet për një tjetër ndërhyrje masive ndërkombëtare nuk janë befasuese, por janë të pamenduara. Bosnja nuk duhet të trajtohet më si protektorat. Ndërsa BE dhe Shtetet e Bashkuara mbeten të gatshme për të ndihmuar, boshnjakët në fund duhet të marrin përgjegjësinë për Bosnjën.
Carl Bildt është një ish-kryeministër dhe ministër i jashtëm i Suedisë.
Burimi: Project Syndicate
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
