The Conversation
Lufta midis Ukrainës dhe Rusisë filloi në vitin 2014 pasi protestuesit pro-europianë rrëzuan qeverinë e presidentit të mbështetur nga Moska, Victor Janukovych. Kjo çoi në një përshkallëzim të shpejtë të një krize që rezultoi në aneksimin e Krimesë nga Rusia në mars 2014 dhe krijimin e dy shteteve de facto të mbrojtura nga Rusia në Ukrainën lindore: të ashtuquajturat republika popullore Donetsk dhe Luhansk.
Në kohën kur territori i tyre ishte konsoliduar me ndihmën ruse në shkurt 2015, rreth 10,000 njerëz kishin humbur jetën. Që atëherë, numri i viktimave është rritur në mbi 13,000, duke përfshirë gati 300 njerëz në bordin e fluturimit MH17 të Malaysia Airlines, raporton abcnews.al
Gjatë viteve të fundit, kjo luftë në territorin e Ukrainës vazhdon ende. Dimensioni ekonomik i luftës lidhet kryesisht me humbjen e statusit të Ukrainës si një vend tranziti për gazin rus në BE, duke i kushtuar vendit rreth 1% të PBB-së – më shumë se 1 miliardë dollarë dhe duke krijuar gjithashtu probleme me furnizimin me gaz.
Dimensioni diplomatik i luftës është i lidhur ngushtë me tensionet e pazgjidhura mes Moskës dhe perëndimit. Kjo po shqyrtohet nga arena ndërkombëtare si Organizata për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë ( OSBE ) dhe Formati i Normandisë, i cili bashkon Ukrainën, Rusinë, Francën dhe Gjermaninë. Këto deri më tani kanë parandaluar një përshkallëzim të madh të luftës dhe një krizë masive humanitare.
Situata përgjatë vijës së kontaktit në Ukrainën lindore, megjithatë, ka mbetur e paqëndrueshme. Për më tepër, Rusia ka rritur gradualisht presionin ndaj Ukrainës dhe aleatëve të saj perëndimorë. Ka pasur shkelje të vazhdueshme të armëpushimit, presionit ekonomik, sulme kibernetike disa që në vitin 2014 , luftë informacioni dhe tani përsëri kërcënimi i një pushtimi në shkallë të plotë, i varur nga garancitë perëndimore për një “zonë të ndikimit” rus në post-sovjetik.
Përtej Rusisë dhe perëndimit
Por ajo që shpesh mungon në mbulimin e krizës ukrainase është numri kumulativ i shtetit dhe shoqërisë ukrainase. Këto e kanë vënë Ukrainën në një pozitë gjeopolitike ku vendi mbetet në pikën kryesore të fuqive të mëdha rivale.
E gjithë kjo ka penguar ndjeshëm përpjekjet për reforma në Ukrainë. Progresi në kufizimin e korrupsionit, forcimin e shtetit të së drejtës, decentralizimin dhe reformat e tjera të qeverisjes ose janë pezulluar ose janë rikthyer përballë pushtimit rus, i cili tani duket më afër se kurrë.
Shqetësimet e vazhdueshme të sigurisë të Ukrainës gjatë tetë viteve të fundit kanë rraskapitur institucionet shtetërore dhe kanë ulur më tej efektivitetin e tyre. Përveç kësaj, shpenzimet ushtarake janë rritur në mënyrë të qëndrueshme nga 1.6 miliardë dollarë në 2013 (1.6% e PBB-së) në 4.1 miliardë dollarë në 2020 (4% e PBB-së).
Shpenzimet vetëm për prokurimet janë planifikuar të rriten nga 838 milionë dollarë vitin e kaluar në pak më shumë se 1 miliard dollarë në vitin 2022. Kjo ka zvogëluar më tej aftësinë e shtetit për të investuar në shërbimet publike dhe infrastrukturën, që nga ana tjetër do të thotë gjithashtu se tërheqja e vendit ndaj investimeve të huaja është prekur më shumë, raporton abcnews.al
Pas rënieve të mprehta pas krizës financiare të vitit 2008 dhe fillimit të krizës aktuale në fund të vitit 2013, investimet e huaja direkte në 2019 ishin pak më shumë se 5.8 miliardë dollarë në krahasim me 8.2 miliardë dollarë në 2012 dhe 10.7 miliardë dollarë në 2008.
Ndërsa vendi ka parë sërish rritje të qëndrueshme ekonomike që nga viti 2016, PBB-ja në vitin 2020 (155 miliardë dollarë) ishte ende nën nivelin më të lartë të vitit 2013 pas pavarësisë (190 miliardë dollarë). Dhe ra sërish me 4% në 2020. Kjo ka qenë pjesërisht rezultat i COVID – por, sipas perspektivës së Bankës Botërore për Perspektivat Ekonomike Globale të janarit 2022, “perspektivat e rritjes afatgjatë të Ukrainës janë të kufizuara nga momenti i ngadaltë i reformës, e cila ka qenë pengesë për konkurrencën dhe zhvillimin e sektorit privat”.
Shoqëria ukrainase dhe partnerët perëndimorë të Kievit janë bërë gjithashtu më tolerantë ndaj kufizimeve të të drejtave të njeriut. Këto mund të jenë një përgjigje e kuptueshme, ndonëse dritëshkurtër ndaj kërcënimit akut të jashtëm me të cilin po përballet vendi.
Por ato janë të detyruara të dëmtojnë qeverinë si brenda dhe jashtë dhe mund të ndikojnë në ndihmën e BE-së.
Kriza e legjitimitetit dhe identitetit
Në përgjigje të përshkallëzimit të krizës, Ukraina ka miratuar doktrinën e ” rezistencës kombëtare “. Sipas kësaj, të gjithë burrat dhe gratë nën 60 vjeç do ti nënshtrohen mobilizimit për shërbimin ushtarak. Ndërsa sondazhet tregojnë se 33% e ukrainasve janë të gatshëm të luftojnë kundër Ukrainës, 21% të tjerë do të bëjnë rezistencë por jo të dhunshme.
Por 14.3% preferojnë të migrojnë në një vend të sigurt brenda Ukrainës dhe 9.3% do të largohen nga Ukraina në rast të një pushtimi rus. Pothuajse një në pesë ukrainas (18.6%) nuk do t’i rezistojë agresionit rus.
Duke marrë parasysh se vetëm në vitin 2021, 600,000 njerëz (rreth 1.5% e popullsisë) emigruan, këto shifra ilustrojnë gjithashtu krizën e vazhdueshme të legjitimitetit dhe identitetit të shtetit ukrainas.
Nevoja për institucione elastike
Pra, kriza e Ukrainës nuk është vetëm ushtarake apo gjeopolitike. Natyrisht, këto janë në mendjen e politikëbërësve dhe ato duhet të trajtohen me shpejtësi dhe vendosmëri. Por përtej këtyre krizave dhe të lidhura ngushtë me to ka pasur edhe një krizë të brendshme që kërkon vëmendje të vazhdueshme.
Pa institucione elastike, Ukraina do të mbetet përgjithmonë e varur nga mbështetja e jashtme dhe do të jetë e ndjeshme ndaj ndryshimeve gjeopolitike. Situata e brendshme e Ukrainës është po aq e rëndësishme për sigurinë europiane dhe globale në terma afatgjatë, sa është e rëndësishme edhe imperativi i menjëhershëm i frenimit të agresionit rus.
