Në cepin veri-perëndimor të Arabisë Saudite, jo shumë larg nga gryka e Gjirit të Akabës, ndodhet një pjesë e shkretëtirës kryesisht e zhveshur – vendndodhja e supozuar e Neom. Ky qytet i mundshëm synohet të jetë një hap i guximshëm drejt së ardhmes dhe shfaqja e përpjekjes së mbretërisë për të diversifikuar ekonominë e saj larg naftës. Është folur për robotë që bëjnë punë të ulëta, plazhe të veshura me mermer të grimcuar dhe flota dronësh që formojnë një hënë artificiale. Një trill i fundit është krijimi i ndërtesave më të gjata në botë; si rrokaqiejt e shtrirë, këto ekosisteme të pavarura do të shtriheshin për më shumë se 100 milje. Vlerësimet sugjerojnë se ndërtimi i qytetit mund të kushtojë deri në 500 miliardë dollarë.
Kur kjo ëndërr e egër u zbulua për herë të parë në 2017, financimi i saj dukej pothuajse i pamundur. Tani një përrua parash nga nafta mund t’i lejojë Arabisë Saudite t’i kthejë gjërat në lëvizje. Rimëkëmbja e ekonomisë botërore nga Covid-19 dhe pushtimi i Rusisë në Ukrainë, kanë rritur çmimet e naftës, duke shkaktuar një transferim befasues të pasurisë nga konsumatorët globalë në vendet eksportuese të karburantit. Nga janari në qershor, çmimi i një fuçi nafte brent u rrit nga 80 dollarë në më shumë se 120 dollarë (është kthyer në 95 dollarë sot). FMN vlerëson se eksportuesit e energjisë në Lindjen e Mesme dhe Azinë Qendrore këtë vit do të fitojnë 320 miliardë dollarë më shumë të ardhura nga nafta sesa pritej më parë, një shifër e barabartë me rreth 7% të PBB-së së tyre të kombinuar. Gjatë pesë viteve të ardhshme, suficiti kumulativ mund të arrijë në 1.4 trilion dollarë.
Udhëheqësit e Gjirit duhet të punojnë tani se si të shpenzojnë të ardhurat e asaj që mund të jetë rrjedha e fundit e madhe e pasurisë së naftës. Disa premtojnë të paguajnë borxhet dhe të kursejnë për një të ardhme pas naftës. Megjithatë, do të ketë presion për të ndarë shpërblimin me publikun – dhe pak kontrolle për ata që dëshirojnë të spërkasin mega-projektet ose ndikimin global. Ndikimi në qarqet diplomatike është tashmë i dukshëm. Në një vizitë në Jeddah në korrik, presidenti Joe Biden u përplas me grushta me Muhamed bin Salman, princin e kurorës saudit. Zoti Biden e kishte mbajtur deri vonë princin larg krahut; imperativi aktual politik për të ulur çmimin e benzinës lë pak hapësirë për qëndrime morale.
Përsëri në të zezë
Nafta e shtrenjtë rrit fuqinë financiare të shteteve të Gjirit brenda dhe jashtë vendit, duke hapur një fluks shpenzimesh publike dhe duke drejtuar flukset e parave në mbarë botën. Rritja e gjatë e çmimeve të naftës në vitet 2000 ndihmoi në nxitjen e zhbalancimeve të mëdha globale, uli normat e interesit dhe tërhoqi një lumë kërkuesish që kërkonin favore. Nafta e lirë sjell ambicie në tkurrje. Kur periudha e fundit e qëndrueshme e çmimeve të larta përfundoi në 2014, dukej sikur kontrata e vjetër sociale, e cila premtonte subvencione të majme dhe koncerte të buta gjatë gjithë jetës në sektorin publik, do të duhej të ndryshonte. U fol për diversifikim, çmime më të larta të karburanteve dhe ushqimeve në vend, madje edhe taksa.
Një periudhë e çmimeve të ulëta të naftës dhe goditjes nga kovid, panë përkeqësimin e pozicioneve fiskale. Fitimet e papritura të këtij viti ofrojnë një mundësi për t’i forcuar ato. Borxhi publik i Bahreinit u rrit në 130% të PBB-së në vitin 2020, por buxheti i vendit bazohet në supozimin se nafta do të arrijë vetëm 60 dollarë për fuçi. Çmimet e larta mund ta lejojnë atë të ulë raportin e borxhit me rreth 12 pikë përqindjeje këtë vit, edhe pse është prodhuesi më i vogël në Këshillin e Bashkëpunimit të Gjirit (një grup që përfshin gjithashtu Kuvajtin, Omanin, Katarin, Arabinë Saudite dhe Arabinë e Bashkuar Emiratet). Barra e borxhit të Omanit parashikohet të bjerë me më shumë se 20 pikë përqindjeje të PBB-së.
Udhëheqësit e tjerë synojnë të kursejnë shumë nga të ardhurat e tyre. Mohammed al-Jadaan, ministri saudit i financave, thotë se qeveria e tij nuk do të prekë pasurinë e saj të naftës, të paktën këtë vit. Ai do t’i heqë paratë në bankën qendrore, më pas do t’i përdorë në vitin 2023 për të rimbushur rezervat valutore ose për të rimbushur Fondin e Investimeve Publike (pif), fondi i pasurisë sovrane që është bërë shtytësi kryesor i investimeve të mbretërisë. Bahreini do të përdorë një pjesë të tepricës së tij për të rimbushur një fond që synon të sigurojë brezat e ardhshëm, të cilin e thau gjatë pandemisë.
Megjithatë, presioni për të shpenzuar do të jetë i fortë. Ekonomitë e Gjirit nuk kanë qenë aq të shtrydhura nga çmimet në rritje sa pjesa tjetër e botës. FMN pret që inflacioni në GCC të arrijë në 3.1% këtë vit, shumë më poshtë niveleve në Amerikë dhe Evropë. Puna e huaj e bollshme dhe e lirë i mban kostot e pagave të ulëta. Shumica e vendeve mbështeten në subvencionet e karburantit për të kufizuar inflacionin. Ndërkohë, një dollar i fortë ul koston e importeve (pesë nga gjashtë anëtarët e GCC-së i lidhin monedhat e tyre me monedhën e gjelbër).
Megjithatë, banorët e Gjirit po ndiejnë majë. Emiratet e Bashkuara Arabe hoqi gradualisht subvencionet e karburantit në vitin 2015 dhe çmimet e benzinës u rritën me 79% nga janari në korrik, kur qeveria i rriti ato edhe një herë, në 4.52 dirhemë (1.23 dollarë) për litër. Kjo nuk është e keqe sipas standardeve globale, por tronditëse e shtrenjtë për një shtet të pasur me gaz – shoferët në Arabinë Saudite paguajnë gjysmën e më shumë. Në korrik Emiratet e Bashkuara Arabe njoftuan se pothuajse do të dyfishonin buxhetin e mirëqenies për qytetarët e varfër, nga 2.7 miliardë dirhemë në 5 miliardë. Familjet e kualifikuara do të marrin paga për strehim dhe arsim, plus një kompensim për të kompensuar kostot më të larta të ushqimit dhe energjisë.
Me vetëm 1 milion qytetarë, që përfaqësojnë 10% të popullsisë së përgjithshme, Emiratet e Bashkuara Arabe mund të përballojnë të mburren pak. Kënaqja e qytetarisë do të jetë një sfidë më e madhe në Arabinë Saudite, ku dy të tretat e popullsisë prej 35 milion janë shtetas. Qeveria saudite përdori bumet e kaluara të naftës për të ofruar më shumë vende pune dhe paga më të larta në sektorin publik. Të bësh këtë tani do të binte ndesh me Vizionin 2030, një plan i diversifikimit ekonomik që synonte të largonte mbretërinë nga nafta. Firmat tashmë ankohen se sa e vështirë është të mbash talentin. Shumë të rinj sauditë e shohin punën në sektorin privat si një shpërqendrim argëtues derisa të vijë puna në qeveri.
Pasuria e naftës ofron mënyra të tjera për të mbrojtur qytetarët nga presionet e kostos. Në vitin 2016, shtetet e Gjirit ranë dakord për të futur një taksë mbi vlerën e shtuar prej 5%, dhe katër e kanë bërë këtë që atëherë (të mbeturinat janë Kuvajti dhe Katari). Arabia Saudite ka shkuar shumë më tej. Në vitin 2020 ajo e trefishoi TVSH-në në 15%, duke shpresuar të kompensojë efektet fiskale të pandemisë dhe çmimet e ulëta të naftës. “Ju keni një mjet politikash që nuk e kishit më parë,” thotë Nasser Saidi, një ekonomist libanez që drejton një firmë këshillimore në Dubai. “Në vend që të rrisni shpenzimet apo punësimin, ju mund të ulni TVSH-në.”
Konkurrenca me shqetësime të tilla është nevoja për të menduar afatgjatë: përtej bumit dhe, në fund të fundit, përtej naftës. Në zyrat moderniste të fondit të pasurisë sovrane të Bahreinit, mendime të tilla janë kthjelluese. “Sigurisht që ne të gjithë jemi të lumtur që çmimi i naftës është i lartë, por fokusi duhet të qëndrojë në ekonominë jo-naftë”, thotë një ekzekutiv. Për të kuptuar se çfarë do të thotë kjo në praktikë nuk është detyrë e lehtë. Disa menaxherë të pasurisë sovrane në Gjirin Persik thonë se mandatet e tyre janë bërë pothuajse kontradiktore. Ata synojnë të sigurojnë pasurinë e naftës për brezat e ardhshëm, por gjithnjë e më shumë u kërkohet të shpërndajnë kapital për të nxitur rritjen jo-naftëtare, një punë që përfshin shumë rrezik.
Vendet e Gjirit nuk kanë bërë gjithmonë një punë të mirë për të gjykuar se cilat rreziqe duhet të marrin. Rajoni është i mbushur me mega-projekte të dështuara nga bumet e mëparshme. Distrikti i shndritshëm financiar i Arabisë Saudite, i destinuar për të konkurruar me atë të Dubait, u rrënua nga vonesat dhe tejkalimet e kostove. Kur përfundoi përfundimisht, ai mbeti bosh: bankat nuk panë asnjë arsye për të lëvizur. Emiratet e Bashkuara Arabe shpenzuan miliarda për të krijuar ishuj artificialë në formë si një hartë e botës. Më shumë se një dekadë më vonë, arkipelagu është i braktisur. Planet ambicioze të Emiratet e Bashkuara Arabe për t’u bërë një qendër e prodhimit të gjysmëpërçuesve dhe një qendër për turizmin shëndetësor, kanë dështuar në mënyrë të ngjashme.
Fluturimet e egra të fantazisë si Neom janë gati të thithin një pjesë të madhe të parave të naftës këtë herë. Arabia Saudite gjithashtu dëshiron të presë Lojërat Dimërore Aziatike në 2029, duke spërkatur malet e shkretëtirës me borë; Dubai ka një plan të çuditshëm për të krijuar 40,000 vende pune në metaverse në pesë vjet. Edhe projektet më pak të dukshme mund të jenë të kota. Arabia Saudite e sheh turizmin si qendrën e ekonomisë së saj pas naftës, duke siguruar të paktën 10% të vendeve të punës dhe PBB-së. Bumi i naftës do t’i japë pif-it miliarda për të hedhur në resorte, parqe argëtimi dhe devijime të tjera. Megjithatë, zyrtarët sauditë nuk mund të tregojnë një vlerësim të duhur që tregon se 100 milionë turistë të saj të shpresuar në fakt do të zgjedhin të vizitojnë mbretërinë çdo vit. Siç vëren Ali al-Salim, një investitor nga Kuvajti: “Është një biznes mjaft i paqëndrueshëm të jesh shtylla kryesore e planit tënd ekonomik”.
Shtetet e Gjirit do të ishin të mençura të përqendroheshin në fushat ku ata kanë avantazhe më të qarta konkurruese. Zhvillimi i ekspertizës në teknikat dhe teknologjitë e shkripëzimit, ashtu siç ka bërë Izraeli, mund të jetë një virtyt i thatësisë së rajonit. Investimet në teknologjitë e energjisë së gjelbër si hidrogjeni mund të ofrojnë një burim të ardhurash pas tranzicionit të energjisë. Z. Saidi propozon investimin në projektet e burimeve të rinovueshme dhe strategjitë për zbutjen e klimës në Azi dhe Afrikë, si një version i gjelbër i Iniciativës së Kinës “Një brez dhe një rrugë”. “Ky është një moment kur ju dëshironi të shikoni përsëri se si ofroni ndihmën e huaj,” argumenton ai.
Golfi
Sigurisht, bumi qëndron për të riformuar marrëdhëniet e Gjirit me pjesën tjetër të botës – siç tregohet nga udhëtimi i zotit Biden në Jeddah. Sasi të mëdha parash saudite po shpenzohen për të ndezur reputacionin e mbretërisë edhe në kontekste të tjera. Bota e golfit, për shembull, po transformohet pasi liv Golf, një rival i mbështetur nga Arabia Saudite në turneun pga, josh yjet me pagesa fantastike. Vendi filloi të presë një garë të Formula 1 në vitin 2021. Yjet e popit, duke përfshirë Justin Bieber, Mariah Carey dhe David Guetta kanë performuar së fundmi në mbretëri.
Bumi do të ketë gjithashtu pasoja më pak të prekshme ndërkombëtare. Suficiti i kombinuar i llogarisë korente të GCC-së këtë vit mund të shkojë në më shumë se 400 miliardë dollarë, ose 0.4% të PBB-së globale, një pjesë pak më e lartë e prodhimit botëror sesa tepricat më të mëdha të arritura përpara krizës financiare globale të 2007-09 . Në bumet e kaluara, fitimet e naftës janë ricikluar në flukset e investimeve në Amerikë (për shembull, përmes blerjeve të thesarit), duke rritur deficitet e llogarisë korente të Amerikës.
Megjithatë, Amerika është bërë prodhuesi më i madh në botë i naftës, dhe ekonomitë e mëdha në zhvillim janë pasuruar më shumë dhe kanë zhvilluar një etje për këtë lëndë. Kështu, suficiti i Gjirit sot përputhet me pozicione më të dobëta të bilancit të pagesave në ekonomitë e mëdha në zhvillim. Kjo përfshin Kinën dhe Indinë, por edhe shumë vende më të vogla, duke përfshirë disa, si Sri Lanka, për të cilën rritja e kostos së naftës së importuar ka qenë gjymtuese. Çmimet e larta të naftës e kanë goditur botën në tërësi më fort se sa në vitet 2000. Kjo për shkak se ato janë kryesisht rezultat i ndërprerjeve të furnizimit, veçanërisht nga Rusia, në vend të rritjes së fuqishme të kërkesës globale.
Më shumë se disa qeveri u janë drejtuar tashmë liderëve të Gjirit për para – megjithëse për të përmbushur detyrimet urgjente në vend që të gjelbërojnë ekonomitë e tyre. Ashtu si Kina dhe India, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe kanë luajtur një rol në rritje në kreditimin e vendeve më të varfra gjatë dy dekadave të fundit, duke marrë përsipër një pozicion të rezervuar dikur për ekonomitë e përparuara dhe institucionet shumëpalëshe si Banka Botërore. Kriza në zhvillim në ekonomitë me të ardhura të ulëta dhe të mesme duhet t’u japë shteteve të Gjirit një levë të konsiderueshme mbi vendet më pak me fat, nëse ata zgjedhin ta përdorin atë.
Mund të jetë edhe mundësia e fundit e tillë. Në vendet e varfra dhe ato të pasura, dhimbja e kostove të larta të energjisë shton një urgjencë të re në përpjekjet për të reduktuar varësinë nga lëndët djegëse fosile. Në zemër të bumit, ndjenja është e prekshme. “Ekziston një lloj ndjesie ‘ditët e numëruara’,” thotë zoti al-Salim, investitori kuvajtit. “Ju shikoni në gjendjen në të cilën është Evropa, nuk mendoj se ata do ta lejojnë veten të jenë kaq të pambrojtur nga tani.”
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
