Rezerva federale filloi të rrisë normat e interesit për të luftuar inflacionin në Amerikë plot gjashtë muaj më parë. Por vendosmëria e saj për të shtypur çmimet në rritje, pavarësisht nga kostoja për ekonominë, tani ka filluar të zhytet. Takimi i fundit i politikës së bankës qendrore, i cili përfundoi më 21 shtator, është ndjekur nga lëvizje dramatike në tregjet financiare në mbarë botën. Pasojat ekonomike do të jenë pak më të ngadalta në vijim, por jo më të dobëta për të.
Pas takimit, Jerome Powell, kryetari i Fed, tha se banka qendrore ishte “e vendosur fort” për të ulur inflacionin, aktualisht në 8.3%, në objektivin e saj prej 2%. Kjo vendosmëri shkaktoi rritje të yield-eve të obligacioneve qeveritare dhe rënie të tregjeve të aksioneve. Yield-et e thesarit dhjetëvjeçar u rritën me gati gjysmë pikë përqindjeje. Më 28 shtator ato u rritën mbi 4% për herë të parë që pas krizës globale financiare, përpara se të bien pak. Normat më të larta në Amerikë kanë forcuar dollarin. dxy, një indeks i monedhës së gjelbër kundrejt një duzinë valutash kryesore, është rritur me gati 18% këtë vit dhe tani është në nivelin më të lartë në më shumë se dy dekada.
Ana e kundërt e fuqisë së dollarit ka qenë dramë diku tjetër. Në Britani, stërlina bëri një zhytje befasuese, e ndihmuar nga vendimi i qeverisë për të zbuluar uljet më të mëdha të taksave në vend që nga vitet 1970. Normat afatshkurtra të interesit u rritën po aq spektakolare. Ndërkohë, euro arriti pikën më të ulët ndaj monedhës së gjelbër në dy dekada më 26 shtator. Pritjet e rritjes së normës nga Banka Qendrore Evropiane, pasi ajo lufton rritjen që rezulton në inflacionin e importuar, bëri që yield-et e obligacioneve në eurozonë të rriteshin gjithashtu. Në Italinë me borxhe të mëdha, yield-et e obligacioneve sovrane dhjetëvjeçare nuk janë shumë shqetësuese 5%.
Lëvizjet e lëkundura të monedhës kanë çuar në një sërë ndërhyrjesh. Në Japoni, ku banka qendrore po lufton një betejë gjithnjë e më të vetmuar për të mbajtur normat e interesit të ulëta, qeveria ndërhyri për të mbështetur jenin për herë të parë që nga kriza financiare aziatike në 1998; Banka qendrore e Indisë ka ndërhyrë gjithashtu për të mbështetur rupinë. Banka qendrore e Kinës po kërkon që bankat të vendosin rezerva kur shesin kontrata të derivativëve të këmbimit valutor, duke e bërë më të vështirë bastjen kundrejt juanit.
E panjohura e madhe është ndikimi i këtyre trazirave në një sistem financiar që ka ndryshuar ndjeshëm që nga kriza e viteve 2007-09. Financuesit dhe politikëbërësit pajtohen se bankat janë shumë më të sigurta. Por mosfunksionimet e çuditshme në qoshet më pak të shqyrtuara të sistemit nuk mund të përjashtohen. Një ilustrim i kësaj erdhi menjëherë pasi tregjet e praruar të Britanisë u goditën nga “mini-buxheti”. Fondet e pensioneve që kishin përdorur derivativë për t’u mbrojtur nga rreziku i normës së interesit u vunë në presion për të mbledhur para për të përmbushur kërkesat e kolateralit. Ata i mblodhën ato para duke shitur argjenda të vjetra, duke shkaktuar një cikël vicioz shitjesh dhe rendimente më të larta. Më 28 shtator, Banka e Anglisë ndërhyri, duke thënë se do të blinte argjenda të vjetra për të rivendosur rendin.
Një shqetësim tjetër rrjedh nga afërsisht 24 trilion dollarë në aktivet e tregut privat, të cilat janë rritur gjatë dekadës së fundit. Deri më tani këtë vit këto janë shënuar rënie me vetëm 11%, vlerësojnë analistët në JPMorgan Chase, një bankë, shumë më pak se rënia prej 20% në aksionet dhe obligacionet e listuara. Nëse reduktimet arrijnë në tregjet publike, pronarët e këtyre aseteve do të kenë humbje më të mëdha. Është e paqartë saktësisht se kush është në grep.
Ndikimi në ekonominë botërore, nga ana tjetër, është më i qartë – dhe nuk është një lajm i mirë. Falë një krize të gazit natyror në Evropë dhe një ngadalësimi të banesave në Kinë, perspektivat e tij tashmë dukeshin të zymta. Në parashikimet e publikuara më 26 shtator, OECD, një klub i vendeve kryesisht të pasura, tha se PBB-ja globale do të rritej me vetëm 3% këtë vit, nga 4.5% që pritej në dhjetor. Çmimet e mallrave, një barometër i gjendjes së ekonomisë globale, kanë rënë në muajt e fundit. Çmimi i një fuçi nafte të papërpunuar Brent tani është në rajonin prej 83-88 dollarë, nivele që nuk janë parë që kur Rusia pushtoi Ukrainën. Në rënie janë edhe çmimet e bakrit dhe metaleve të tjera industriale.
Paqëndrueshmëria e fundit e tregut do të shtojë dhimbjen. Rritja e yield-eve të obligacioneve qeveritare po përkthehet në kosto më të larta të huamarrjes për familjet dhe kompanitë. Në Amerikë, norma e interesit për një hipotekë 30-vjeçare me normë fikse është rritur në 6.9%, më e larta që nga kriza financiare. Në Britani, huadhënësit ndaluan shkurtimisht disa kredi të reja hipotekore, për shkak të normave të paqëndrueshme të interesit. Yield-et e obligacioneve të korporatave me rendiment më të rrezikshëm ose “junk” janë më shumë se dyfishuar në Amerikë dhe në eurozonë, në 9.4% dhe 7.8% respektivisht.
Europa duket se do të vuajë më së shumti. Kriza energjetike tashmë ka hedhur një zbehje të gjatë, me ekonomistët që presin dy deri në tre të katërtat e rritjes negative të PBB-së në zonën e euros. Inflacioni vjetor është tashmë mbi 9%, dhe një euro më e dobët do të rrisë më tej koston e mallrave të importuara. Banka Qendrore Evropiane, e etur për të forcuar besueshmërinë e saj kundër inflacionit, ka sinjalizuar se synon të rrisë normat dy herë këtë vit në mënyrë që të mbajë nën kontroll pritjet e inflacionit. Të bësh këtë vetëm do të thellojë recesionin në kontinent.
Po për Amerikën? Ekonomia më e madhe në botë ka përjetuar një lulëzim të lakmueshëm në vitet e fundit, e nxitur nga fondet fiskale gjatë pandemisë Covid-19. Rritja e normave po bën një goditje në tregun e pronave, pjesa më e ndjeshme ndaj interesit të ekonomisë. Sipas indeksit të fundit Case-Shiller, të publikuar më 27 shtator, çmimet e banesave ranë me 0.3% në korrik krahasuar me muajin e kaluar, rënia më e madhe e tillë në një dekadë.
Për momentin, megjithatë, ka pak shenja të një ngadalësimi më të gjerë në Amerikë. Inflacioni themelor, me një normë vjetore prej 6.3%, është ende dukshëm më i lartë se sa do të dëshironte Fed. Ndryshe nga tregu i banesave, inflacionit i duhet pak kohë për të reaguar ndaj normave më të larta të interesit. Dhe derisa të zbresë, nuk do të ketë lehtësim nga rritja e normave. Zoti Powell ka thënë se do të kërkojë “prova bindëse se inflacioni është duke u ulur”. Pjesa tjetër e botës do të shikojë me po ankth.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ekonomia globale drejt një tjetër recesioni?
Kriza e Energjisë do të thellohet
A do të ketë një krizë globale të furnizimit me ushqime?
