Nëse rikthimi i inflacionit të lartë i kapi shumë të befasuar, refuzimi i tij për t’u larguar ka qenë akoma më tronditës – javën e kaluar vendet, përfshirë Amerikën dhe Britaninë, janë befasuar sërish nga çmimet e larta. Rezerva Federale mashtroi kur parashikoi në dhjetor 2020 se çmimet do të rriteshin me më pak se 2% në secilin nga dy vitet e ardhshme. Ironikisht shkoi në një shkallë më të madhe në dhjetor 2021, kur llogariti se inflacioni në vitin 2022 do të ishte vetëm 2.6% edhe pse çmimet tashmë po rriteshin me më shumë se 5% në vit. Por Fed nuk ishte i vetëm në gjykimet e gabuara. Parashikimet e FMN-së kanë nënvlerësuar keq dhe në mënyrë të përsëritur inflacionin. Dhe në fund të vitit 2020, kjo gazetë gjykoi saktë se çmimet do të rriteshin në muajt në vijim, por arriti në përfundimin se gjasat për një periudhë më të qëndrueshme inflacioni ishin të ulëta.
Pse, atëherë, inflacioni ka qenë kaq dhe vazhdon të jetë prezent? Në një kuptim, përgjigja është e parëndësishme: ajo ka mbetur e lartë sepse shpenzimet kanë mbetur të larta dhe sepse politika monetare ka qenë shumë e lirshme. Por kjo është një përgjigje e pakënaqshme. Politika nuk ka qenë më e shtrënguar sepse bankat qendrore nuk menduan se duhej të ishte. Dhe ndërsa inflacioni ka vazhduar, politika është përshtatur. Në dhjetor 2020, Fed mendonte se norma e interesit do të mbetej afër zeros në 2023; tani ajo pret të rritet në të paktën 4.6%. Ajo që është më e ndërlikuar për t’u gjetur është arsyeja pse inflacioni ka kundërshtuar vazhdimisht parashikimet. Analiza e fundit e FMN tregon tre fajtorë të mundshëm: goditjet, pagat dhe pritjet.
Në vitin 2020 dhe 2021, ndërsa pandemia e Covid-19 ndërhyri në prodhimin e mallrave dhe shërbimeve, qeveritë lëshuan një lumë ndihme fiskale. Ndërkohë, kushtet e veçanta me të cilat përballen familjet çuan në zhvendosje dramatike të konsumit, i cili u zhvendos ndjeshëm drejt mallrave dhe më pas drejt shërbimeve. Pas një pulsi fillestar deflacioni, efekti neto i kësaj trazire ishte rritja e çmimeve. Vitin e kaluar, rreth 40% e rritjes së çmimeve amerikane në raport me trendin para pandemisë dhe 66% e rritjes së çmimeve në eurozonë, i atribuohen ndërprerjeve të prodhimit dhe çmimeve më të larta të mallrave, llogarit FMN. Stimujt bujarë dhe ndryshimet në shpenzimet e familjeve përbënin 30% të tjera si në Amerikë ashtu edhe në Evropë.
Breshëria e tronditjeve vazhdoi me pushtimin rus të Ukrainës në shkurt. Me përjashtim të atyre për Amerikën dhe Kinën, gabimet në parashikimet e FMN-së për inflacionin për ekonomitë e mëdha kanë qenë në fakt më të mëdha këtë vit se sa i kaluari. Dhe megjithëse problemet e projektimit të inflacionit bazë ishin kryesisht përgjegjëse për parashikimet e këqija vitin e kaluar, nënvlerësimet e kontributeve nga ushqimi dhe energjia kanë qenë problemet më të mëdha të këtij.
Efekti i luftës së Vladimir Putinit është komplikuar nga një rritje shokuese e vlerës së dollarit, e cila është kryesisht produkt i fushatës agresive të Fed kundër inflacionit të brendshëm.
Ndërsa monedhat e tjera dobësohen, kostot e importit të ekonomive të tyre rriten, duke përkeqësuar problemet e inflacionit. Në një shënim të botuar më 14 tetor Gita Gopinath, zëvendësdrejtoresha menaxhuese e FMN-së dhe Pierre-Olivier Gourinchas, kryeekonomisti i fondit, llogaritin se një mbiçmim prej 10% i vlerës së dollarit rrit inflacionin e çmimit të konsumit në ekonomitë e huaja me rreth 1. % mesatarisht, me efekte më të mëdha në vende më të varura nga importi.
Rritja e fortë e pagave është i dyshuari i dytë. Në kohë normale, rritja e pagave përcaktohet kryesisht nga produktiviteti i punës, pritjet inflacioniste dhe prania ose mungesa e ngadalësimit të tregut të punës. Rritja më e shpejtë e produktivitetit dhe inflacioni më i lartë i pritshëm përkthehet në rritje më të madhe të pagave; papunësia më e lartë përkthehet në më pak. Në fazat e hershme të pandemisë, këto marrëdhënie u prishën. Sipas analizës së FMN-së, bazat kishin më pak rëndësi sesa kufizimet intensive në ofertën e punës që lidhen me bllokimet dhe distancimin social. Ndërsa rikuperimi filloi, modelet normale filluan të pohojnë veten. Megjithatë kjo nuk ka ndihmuar shumë me pagat. Oferta e punës është bërë më pak problem, por paketat e pagave kanë vazhduar të rriten falë punësimeve të fuqishme dhe papunësisë së ulët.
Rritja e pagave fuqizon shpenzimet konsumatore dhe kontribuon drejtpërdrejt në çmime më të larta për shërbimet me intensitet të punës. Në të vërtetë, disa shqetësohen për një spirale të çmimit të pagave, në të cilën punëtorët kërkojnë paga më të larta për të mbuluar çmimet në rritje, ndërsa firmat rrisin çmimet për të mbuluar faturat e pagave në rritje. Megjithatë, puna e FMN-së sugjeron se duhet pasur kujdes. Ndonëse rritja e pagave ka qenë e fortë, në shumë vende ajo nuk ka qenë aq e fortë për të vazhduar me inflacionin. Rënia e pagave reale mund të veprojë si një zvarritje për shpenzimet dhe inflacionin. Një studim i 22 episodeve historike të krahasueshme me këtë – gjatë të cilit paga nominale u rrit dhe papunësia dhe pagat reale ranë – zbulon se spirale paga-çmim shfaqen rrallë. Në episodin mesatar, inflacioni filloi të bjerë edhe pse papunësia mbeti e ulët, që është një skenar pothuajse ideal për politikëbërësit.
Megjithatë, vazhdoi
Ka paralajmërime. Në shumicën e rasteve kërkohej një politikë monetare më e shtrënguar për të ngadalësuar inflacionin. Natyra e pazakontë e rrethanave aktuale mund të nënkuptojë se përvoja e kaluar është e një rëndësie të dyshimtë. Dhe më e rëndësishmja, shumë varet nga ajo që ndodh me pritjet e inflacionit – një forcë e tretë dhe e paparashikueshme inflacioniste. Besimet e njerëzve për të ardhmen ndikojnë në konsumin e tyre dhe pazaret e pagave. Nëse përvoja e fundit duket e madhe në formimin e këtyre besimeve, kjo do të ndihmonte për të shpjeguar inflacionin e vazhdueshëm dhe do të ndërlikonte punën e bankierëve qendrorë.
Besimet janë të vështira për t’u matur, por megjithatë ka disa arsye për shqetësim. Edhe pse masat e pritshmërive në Amerikë kanë qenë relativisht mirë, ato në Britani dhe BE janë më pak inkurajuese. Kjo, si çdo gjë, është arsyeja pse normat e interesit do të vazhdojnë të rriten. Duke u mashtruar dhe mashtruar përsëri, bankat qendrore nuk do të tërhiqen derisa të vetmet surpriza të inflacionit të jenë ato në kahun rënës.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ekonomia globale drejt një tjetër recesioni?
DW: Pse rrezikohet ekonomia e Kinës?
Kriza e Energjisë do të thellohet
