Ngritja e Kinës dhe pushtimi i Putinit në Ukrainë i kanë dhënë fund një rendi botëror shumëpolar…
Nëse inteligjenca amerikane ka të drejtë në dyshimet e saja dhe Kina është gati ta armatosë Rusinë në luftën e saj gjenocidale kundër Ukrainës, atëherë mund të hyjmë në një epokë të re në marrëdhëniet ndërkombëtare. Në një marrëdhënie edhe më e rrezikshme? Kjo mbetet për t’u parë.
Në fakt, mbështetja ushtarake kineze për Rusinë do ta kthente përfundimisht konfliktin ukrainas në një luftë ndërmjetëse midis dy blloqeve armiqësore, me një të tretë që përpiqej të qëndronte jashtë përleshjes. SHBA, Bashkimi Evropian dhe “Perëndimi” gjeopolitik – nga Kanadaja në Japoni dhe Australi – do ta furnizonin Kievin. Kina, Irani, Koreja e Veriut, Bjellorusia dhe disa batakçinj tjerë – le t’i quajmë me emrin “Lindja” – do ta ndihmonin Moskën.
Ndërkohë, shumica e vendeve të tjera – nga India në Brazil dhe pjesa më e madhe e Afrikës – do të navigojnë midis këtyre kampeve. Sot ne i quajmë ata “Jugu Global”. Në të kaluarën, ne i referoheshim atyre si “Lëvizja e të Paangazhuarve” – e udhëhequr nga India dhe ish-Jugosllavia – ose thjesht “Bota e Tretë”, një term që vetëm më vonë nënkuptonte “vendet e varfra”.
Tingëllon e njohur, apo? Rendi botëror që duket se po del nga rrënojat e Ukrainës duket shumë i ngjashëm me atë të Luftës së Ftohtë. Një Botë e Parë demokratike dhe kapitaliste do të përballej sërish me një autokratike (dhe në mënyrë të paqartë klepto-kapitaliste apo postkomuniste) Së dyti, me Botën e Tretë që do të ndihej sërish e gatshme, e anashkaluar, e inatosur dhe e shqetësuar.
Marrëdhëniet ndërkombëtare kanë fjalë të bukura shumërrokëshe për konfigurime të tilla. “Urdhri” i Luftës së Ftohtë ishte bipolar. Kjo nuk do të thoshte as që epoka ishte e rregullt dhe as se kishte vetëm dy pushtete. Ai thjesht vuri në dukje qendrat e dyfishta të fuqisë gjeopolitike, në Uashington dhe Moskë.
Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik në vitin 1991 u duk se i dha fund bipolaritetit dhe futi një epokë të re unipolare – ose “moment”, në varësi të pikëpamjes tuaj në kohën e qëndrueshmërisë së tij. SHBA, si e vetmja superfuqi e mbetur, në fakt do të vepronte si një polic global. Një tjetër term i zbukuruar për atë rol është “hegjemon”. Në varësi të lokacionit ku jeni në botë, ky ishte një lajm i mirë ose më i keqi.
Për çdo rast, është jetëshkurtër. Për të paktën dekadën e fundit, diplomatët dhe studiuesit janë ndjerë të sigurt se ne kemi kaluar në një epokë të re. Josep Borrell, shefi i politikës së jashtme të BE-së, e quan këtë “multipolaritet kompleks”. Akterët kryesorë të këtij sistemi, mendon ai, janë SHBA-ja, Kina dhe BE-ja, epo mirë, Borrell punon në Bruksel – me fuqitë e tjera të nivelit mesatar, duke përfshirë Rusinë, Turqinë dhe Indinë. Jo i lumtur për këtë marrëveshje, Borrell shqetësohet se një multipolaritet i tillë në fakt e bën më të vështirë multilateralizmin e bazuar në rregulla.
Studiuesit e marrëdhënieve ndërkombëtare kanë qenë gjithmonë të padakorduar me njëri-tjetrin se cila nga këto tre shije sistemike është më e favorshme për stabilitetin. Paraardhësit unipolarë përfshijnë Perandorinë Romake, ose dinastitë kineze Tang ose Ming. Një problem është se superfuqia, me kalimin e kohës, e percepton hegjemoninë e saj më pak si një privilegj dhe më shumë si një barrë, pasi shpesh i duhet të renditë interesat e sistemit mbi interesat e veta. Një tjetër është se të gjitha fuqitë e tjera do të tundohen ose të kalojnë pa pagesë, ose të bashkohen kundër djaloshit të madh.
Bipolariteti ka gjithashtu precedentë historikë, nga Sparta dhe Athina në shekullin e 5-të p.e.s në Britani dhe Francë në shekullin e 18-të dhe, natyrisht, SHBA dhe Bashkimi Sovjetik në shekullin e 20-të. Nëse e keni jetuar krizën e raketave Kubane, mund ta mbani mend këtë lloj konfrontimi si të frikshëm. Por bipolariteti gjithashtu mund ta thjeshtojë teorinë e lojës midis dy superfuqive dhe të çojë në stabilitet, siç është “Shkatërrimi i Siguruar i Ndërsjellë” (Mutual Assured Destruction, MAD) që na shpëtoi nga një holokaust bërthamor gjatë Luftës së Ftohtë.
Shembuj të multipolaritetit përfshijnë Evropën në shekullin e 17-të, përsëri në shekullin e 19-të pas luftërave të Napoleonit dhe përsëri në shekullin e 20-të pas Luftës së Parë Botërore. Adhuruesit e saj përfshijnë studiues të traditës klasike “realiste”, të cilët mendojnë se stabiliteti lind nga një ndryshim balancash i pushtetit midis shumë akterëve. Mirëpo, sistemet multipolare gjithashtu përfundimisht prishen. Shekulli i 17-të u testua në Luftën Tridhjetëvjeçare, e cila la të vdekur një në tre evropianë qendrorë. Rendi ndërluftës i shekullit të 20-të, siç ishte, arriti kulmin në Musolinin, Frankon, Hitlerin dhe Stalinin.
Një tjetër Luftë e Ftohtë – me kusht që të qëndrojë e ftohtë – prandaj nuk do të thotë domosdoshmërisht fundi i botës vetëm për të qenë bipolar. Por do të kërkonte qasje të reja. Një ndryshim është se kasti i personazheve ka ndryshuar. SHBA dhe NATO janë ende protagonistët kryesorë në njërën anë. Por ndërkohë që gjatë Luftës së Ftohtë, antagonisti kryesor ishte Moska, dhe Pekini studiuesi i saj i çuditshëm, këto role tani janë ndryshuar.
Këto ditë, Rusia nën Presidentin Vladimir Putin është agjenti i kaosit që e kërcënon sistemin në tërësi, por nuk ka përshtatje për SHBA-në apo Perëndimin në planin afatgjatë. Duke e shfryrë tërbimin e tij në një fjalim dy-orësh këtë javë, Putini dukej më shumë si një diktator i tërbuar sesa një bashkëhegjemon potencial.
Kina nën Presidentin Xi Jinping është e kundërta. Është e vetmja fuqi që mund ta sfidojë SHBA-në për supremaci, por gjithashtu ka gjithnjë e më shumë interes në ruajtjen e sistemit si të tillë. Lëvizjet e kësaj jave nga Wang Yi, kryediplomati kinez, se Pekini do të kërkojë të ndërmjetësojë një paqe të negociuar në Ukrainë, duhet të trajtohen me kujdes, por jo edhe të mos mirren parasysh.
Pavarësisht nëse e cilësojmë epokën tonë shumëpolare apo bipolare, nuk ka gjasa të jetë e këndshme. Të menduarit në termat e “sferave të ndikimit” është kthyer në modë, në dëm të vendeve më të vogla që e gjejnë veten si peng në tabelat e lojërave të njerëzve të tjerë. Multilateralizmi – pra bashkëpunimi i rregulluar ndërmjet të gjithë ose shumicës së lojtarëve – do të bëhet gjithnjë e më i pakapshëm, edhe pse ndryshimi klimatik e bën të domosdoshëm. Vetëm akademikët do ta quajnë ndonjë nga këtë “rend”.
Burimi: Bloomberg
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Putini po bëhet i varur nga “globalizimi” i luftës!
