Ekonomia globale është goditur nga dy goditje të mëdha në tre vjet. Mund të jetë gati të vuajë një të tretën në formën e një krize borxhi në SHBA.
Pas pandemisë kovid dhe luftës së parë të madhe në Evropë që nga viti 1945, fantazma e paaftësisë së qeverisë amerikane për të paguar faturat e saj tani po ndjek tregjet financiare.
Për shumicën, është e paimagjinueshme, ndoshta sepse pasojat janë kaq të tmerrshme. Dhe kjo mund të mos ndodhë kurrë, kishte shenja të premten se negociatat në Uashington për të rritur shumën që qeveria amerikane mund të marrë hua po fitonin vrull. Por nëse ndodh, mund ta bëjë krizën financiare globale të vitit 2008 të ndihet si një shëtitje në park.
Pasojat nga një mospagim do të ishin “një milion” herë më keq, tha Danny Blanchflower, një profesor i ekonomisë në Universitetin Dartmouth dhe ish-caktues i normave të interesit në Bankën e Anglisë. “Çfarë ndodh nëse monoliti më i madh ekonomik në botë nuk mund të paguajë faturat e tij? Pasojat janë të frikshme.”
Besimi se qeveria e Amerikës do t’i paguajë kreditorët e saj në kohë, mbështet funksionimin normal të sistemit financiar global. Ai e bën dollarin monedhën rezervë të botës dhe letrat me vlerë të thesarit amerikan themelin e tregjeve të obligacioneve në mbarë botën.
“Nëse kredibiliteti i angazhimit të Thesarit për të paguar vihet në pikëpyetje, ai mund të shkaktojë kërdi në një sërë tregjesh globale,” tha Maurice Obstfeld, bashkëpunëtor i lartë jorezident në Institutin Peterson për Ekonominë Ndërkombëtare, një institut kërkimi në Uashington.
Gjatë ngecjes së vitit 2011 mbi rritjen e tavanit të borxhit të SHBA-së, indeksi S&P 500 i aksioneve kryesore amerikane ra më shumë se 15%. Indeksi vazhdoi të bjerë edhe pasi u arrit një marrëveshje, e cila ndodhi vetëm disa orë para se qeverisë t’i mbaronte fondet.
Tregjet e aksioneve kanë shmangur kryesisht një mospagim të mundshëm deri më tani, edhe pse e ashtuquajtura data X e 5 qershorit po afrohet. Kjo është kur qeveria, e paaftë për të marrë më shumë hua, mund të mbeten pa para, sipas Sekretares së Thesarit Janet Yellen, e cila dha një afat kohor të përditësuar të premten pasdite. Yellen ende beson se një marrëveshje do të arrihet me kohë.
“Një nga shqetësimet që kam është se edhe në prag të një marrëveshjeje – kur kjo të ndodhë, mund të ketë shqetësime të konsiderueshme të tregut financiar”, tha ajo të mërkurën.
Fitch e ka vendosur tashmë vlerësimin e kreditit me trefishin A të Amerikës, rezultatin e saj më të lartë, në vëzhgim për një ulje të mundshme për shkak të kufizimit politik.
Lëvizja riktheu kujtimet e vitit 2011, kur S&P uli vlerësimin e Shteteve të Bashkuara nga “AAA” në “AA+”. S&P ende nuk e ka rikthyer atë vlerësim perfekt të kreditit më shumë se një dekadë më vonë.
Çdo ulje, sado e vogël, ndikon në çmimin prej triliona dollarësh të borxhit të qeverisë amerikane dhe shkakton rritjen e kostove të huamarrjes në të ardhmen. Yield-et e bonove të thesarit me datë të shkurtër tashmë janë rritur dhe normat e hipotekave në SHBA janë rritur në mes të pasigurisë.
Nga e keqja në më keq
Nuk ka asnjë precedent historik për një mospagim të SHBA-së, duke e bërë të pamundur parashikimin se si do të shpalosej dhe të vështirë për institucionet që të përgatiten.
Kjo u theksua në komentin e kësaj jave nga kreu i një prej huadhënësve më të mëdhenj në botë. Presidenti i Bankës Botërore David Malpass i tha Julia Chatterley të CNN se institucioni nuk kishte “një dhomë të veçantë lufte” për të menaxhuar kërcënimin. “Unë nuk pres një mospagim,” shtoi ai.
Një “dhomë lufte” e tillë ekziston në JPMorgan Chase. CEO Jamie Dimon i tha Bloomberg në fillim të këtij muaji se banka po mbante takime javore për t’u përgatitur për një mospagim të mundshëm të SHBA-së dhe se deri më 21 maj ai priste të takohej çdo ditë.
Për Carsten Brzeski, kreu global i kërkimeve makroekonomike në bankën holandeze ING, nuk mund të ketë “reagim automatik” ndaj asaj katastrofe.
Në një skenar të skicuar nga Brzeski, Shtetet e Bashkuara mund të shmangin një mospagim teknik për disa javë duke vazhduar të paguajnë zotëruesit e obligacioneve në kurriz të zërave të tjerë të buxhetit, si shpenzimet për përfitimet e sigurimeve shoqërore dhe kujdesin shëndetësor. Kjo do të ishte ajo që Moody’s Analytics e quan një “shkelje” të tavanit të borxhit. Një shkelje nuk është aq serioze sa një mospagim, i cili do të ndodhte vetëm nëse Thesari nuk arrin të bëjë një pagesë të borxhit në kohë.
Tregjet ende do të tronditeshin në një skenar të tillë, por nuk do të shkaktonte “nënën e të gjitha krizave”, tha Brzeski. Megjithatë, nëse një me vlerë e Thesarit shkon në mospagim, kjo do të shkaktonte “panik të menjëhershëm të tregut”, vuri në dukje Obstfeld i Institutit Peterson.
Ekonomistët në Moody’s Analytics mendojnë se edhe në rast të një shkeljeje që zgjat jo më shumë se një javë, produkti i brendshëm bruto (PBB) i SHBA-së do të bjerë me 0.7 pikë përqindjeje dhe 1.5 milionë vende pune do të humbasin. Duke shkruar në një letër këtë muaj, ata caktuan një probabilitet prej 10% për një shkelje, duke shtuar se ka shumë të ngjarë të jetë një shkelje e shkurtër.
Nëse ngërçi politik zvarritet gjatë verës, me Thesarin që i jep përparësi pagesave të borxhit mbi faturat e tjera, “goditja ndaj ekonomisë [SHBA] do të ishte katastrofike”, shkruan ata. GDP do të bjerë 4.6%, duke kushtuar 7.8 milionë vende pune. Çmimet e aksioneve do të shemben, duke fshirë 10 trilion dollarë nga pasuria e familjeve dhe kostot e huamarrjes do të rriteshin.
Një recesion i thellë në Shtetet e Bashkuara, i shkaktuar nga një shkelje e zgjatur ose një dështim i SHBA-së, do të fundoste edhe ekonominë globale.
Në secilin prej këtyre skenarëve, nëse normat e interesit do të rriteshin në thesaret e SHBA – të cilat përdoren për të vlerësuar produkte dhe transaksione të panumërta financiare në mbarë botën – atëherë kostot e huamarrjes do të rriteshin kudo. Paniku financiar do të shkaktonte ngrirjen e tregjeve të kredisë dhe rënien e tregjeve të aksioneve.
Investitorët, të cilët tradicionalisht blejnë thesare në kohë krize, mund t’i hedhin ato dhe të kthehen në para në vend. Herën e fundit që ndodhi, kur u shpalos pandemia e koronavirusit në mars 2020, Rezervës Federale iu desh të merrte masa të jashtëzakonshme për të shmangur një krizë të plotë të likuiditetit.
Ajo uli normat e interesit, shkoi në një zbavitje të blerjes së obligacioneve shumë miliarda dollarëshe, ofroi injeksione të mëdha parash për huadhënësit dhe hapi linja krediti për bankat qendrore të huaja në mënyrë që të mbante rrjedhjen e dollarëve nëpër sistemin financiar global.
Por të njëjtat masa mund të dështojnë nëse kredia e qeverisë amerikane vihet në pikëpyetje.
“Është e paqartë në një krizë mospagese të Thesarit nëse Fed mund të bëjë mjaftueshëm edhe me llojet e përpjekjeve që vendosi në mars 2020,” tha Obstfeld. “Do të kërkonte një përpjekje shumë më të madhe për të stabilizuar tregun dhe kjo përpjekje mund të ishte vetëm pjesërisht e suksesshme… ose aspak e suksesshme.”
Neel Kashkari, President i Bankës së Rezervës Federale të Minneapolis, është edhe më pesimist. Fed nuk “ka aftësinë për të mbrojtur ekonominë amerikane kundër anës negative të një falimentimi”, i tha ai Poppy Harlow të CNN këtë javë. “Një mospagim do të ishte një mesazh për investitorët në mbarë botën për gërryerjen e besimit në Amerikë,” shtoi ai.
Fuqia e veçantë e dollarit
Edhe nëse besimi në Shtetet e Bashkuara zhduket, dëmi ndaj dollarit mund të jetë i kufizuar. Në vitin 2011, monedha u forcua pasi tronditja e uljes së vlerësimit të S&P nxiti investitorët të nxitonin drejt aktiveve të sigurta, si dollarët amerikanë.
Roli kryesor i monedhës në ekonominë globale i lë investitorët me pak alternativa në një krizë – edhe kur ajo krizë buron nga brenda Shteteve të Bashkuara.
Midis 1999 dhe 2019, dollari përbënte 96% të faturimeve tregtare në Amerikë, 74% në rajonin Azi-Paqësor dhe 79% në pjesën tjetër të botës, sipas Fed.
Paratë e gjelbra përbënin 60% të rezervave valutore të shpalosura globalisht në vitin 2021, pjesa më e madhe e të cilave mbahen në formën e Thesarit të SHBA. Dollari është gjithashtu monedha dominuese në bankat ndërkombëtare.
“Argumenti në favor të dollarit është se në të vërtetë nuk ka vend tjetër për të shkuar… Nuk është e qartë saktësisht se ku vrapojnë njerëzit,” tha Randy Kroszner, një ish-guvernator i Fed dhe tani profesor i ekonomisë në Shkollën e Biznesit Booth të Universitetit të Çikagos.
Në fund të fundit, i njëjti argument mund të ndihmojë në mbështetjen e tregut të thesarit të SHBA-së prej 24 trilion dollarësh, i cili është një rend i madhësisë më i madh se çdo treg i obligacioneve qeveritare me aftësi të ngjashme kreditore.
“Thjesht nuk ka mjaftueshëm asete të sigurta në dispozicion për investitorët që të largohen nga thesaret,” tha Josh Lipsky, drejtor i lartë i Qendrës Gjeoekonomike të Këshillit Atlantik.
Por edhe nëse dollari dhe thesaret gëzojnë njëfarë mbrojtjeje për shkak të rolit të tyre të madh në tregtinë dhe financat ndërkombëtare, kjo nuk do të thotë se pasojat nga një falimentim i SHBA-së nuk do të jenë të rënda.
“Përfundimi,” tha Lipsky, “është se në një mospagim, edhe nëse Thesaret e SHBA-së kanë një fitore afatshkurtër, të gjithë – përfshirë SHBA-në – do të vazhdojnë të humbasin”.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “CNN“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Banka Botërore mbështetje Shqipërisë pas tërmetit
ANALIZA: Rreziqet e fundit
“FMN parashikon ngadalësim të rritjes ekonomike”
