Dhjetë vjet më parë këtë javë, udhëheqësi i Kinës, Xi Jinping, filloi të shtronte pistën për atë që do të bëhej nënshkrimi i politikës së tij të jashtme. Ai filloi me sugjerime të paqarta për ringjalljen e Rrugës së Mëndafshit, një rrjet i lashtë rrugësh tregtare që lidh Kinën me Azinë Qendrore, Lindjen e Mesme, Afrikën dhe Evropën. Kur planit iu dha një emër zyrtar – “Një brez, një rrugë” – sugjeroi se Kina po e kthente veten në qendër të botës. Më vonë do të zbutej, për të mirën e audiencës së huaj, tek “Iniciativa Brez dhe Rrugë”, ose bri. Xi e përshëndeti me modesti si “projektin e shekullit”.
Në shumë mënyra bri ka arritur pritshmëritë. Më shumë se 150 vende, që përbëjnë pothuajse 75% të popullsisë së botës dhe më shumë se gjysmën e PBB-së së saj, kanë hyrë në skemë. Kina ka dhënë qindra miliarda dollarë kredi dhe grante për hekurudhat, rrugët dhe infrastrukturën tjetër që përndryshe mund të kishin mbetur të pafinancuara. Projektet e saj kanë shtrirë globin, nga Brazili në Kenia në Laos. Gjatë dekadës së fundit Kina është bërë kreditori më i madh dhe një burim vendimtar i investimeve në shumë vende në zhvillim. Pjesa më e madhe e kësaj ka qenë e mirë: shumë vende kanë nevojë për rrugë më të mira.
Por koha ka ekspozuar gjithashtu të metat e britve dhe interesin vetjak të Kinës. Një numër vendesh përfituese kanë luftuar me shlyerjen e borxhit. Siç raportojmë këtë javë, Kina po rregullon tani projektin, duke kërkuar kthime më të mira dhe duke ndryshuar një plan ekonomik në një plan normativ. Edhe pse derdh më pak beton, po paraqet një sfidë më të madhe për Perëndimin.
Problemet e britve nuk janë sekret. Për vite me radhë bankat kineze përdorën kritere të dyshimta për t’u dhënë hua regjimeve të pista. Çuditërisht, shumë nga projektet e infrastrukturës që bankat financuan nuk kanë pasur sukses. Disa janë bërë elefantë të bardhë; të tjerët janë braktisur. Të ngarkuar me borxhe (jo të gjitha nga projektet bri), disa vende kanë rënë në prag të falimentimit. Kina i ka përkeqësuar gjërat, duke iu shmangur huadhënësve të tjerë dhe institucioneve shumëpalëshe, në vend të kësaj duke zhvilluar negociatat e borxhit në mënyrë dypalëshe, fshehurazi dhe me kokëfortësi të dukshme.
Në disa mënyra Kina duket se ka nxjerrë një mësim. Bankat e saj kanë ndryshuar praktikat e tyre. Huadhënia e saj është bërë më e shënjestruar – jo vetëm për shkak se vetë ekonomia e vështirë e Kinës ka shuar entuziazmin publik për bri-në. Xi u ka kërkuar investitorëve kinezë që të fokusohen në projekte “të vogla por të bukura”, me standarde më të larta dhe kthime më të mira. Po flitet gjithnjë e më shumë për një “rrugë dixhitale të mëndafshit”, me fokus në industri si telekomunikacioni dhe kompjuteri në renë kompjuterike.
Megjithatë problemet mbeten. Kina tregon pak shenja për t’u bërë më transparente. As nuk është bërë më pak e ashpër. Edhe pse punoi me kreditorët e tjerë të qeverisë për të ristrukturuar borxhin e Zambisë, që kryesisht i detyrohej Kinës, ajo nuk ra dakord për një prerje flokësh.
Kina po përdor gjithashtu bri-në si një mjet për planet e saj për të ribërë rendin e bazuar në rregulla. Partia Komuniste ka kërkuar gjithmonë të përdorë këtë skemë për të rritur imazhin e saj dhe për të rritur peshën e saj në botë. Gjithnjë e më shumë, megjithatë, po përdoret gjithashtu për të mbledhur jugun global rreth modelit të zhvillimit të Kinës pa demokraci. Marrësit e tij madhështore nuk përballen me zhurmë të stilit perëndimor rreth të drejtave të njeriut apo korrupsionit. Portet dhe termocentralet shfaqen, të etiketuara qartë si projekte të mbështetura nga Kina. Çfarë, pyesin vendasit, çfarë ofrojnë perëndimorët predikues që krahasojnë?
Perëndimi duhet të tërhiqet duke paraqitur një alternativë më të mirë për bri. Në një takim të G20 më 9 dhe 10 shtator, presidenti Joe Biden pritet të bëjë thirrje për forcimin e rolit të Bankës Botërore dhe FMN-së për të ndihmuar vendet më të varfra. Vitin e kaluar, demokracitë e pasura të G7 zbuluan një plan prej 600 miliardë dollarësh për të rritur investimet në infrastrukturë në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Tani ata duhet të respektojnë angazhimin e tyre. Më parë, premtime të tilla nuk shkuan askund.
Ka edhe arsye për të qenë të zymtë tani. Perëndimorët po merren me betejat e tyre ekonomike. Por ata e kanë gabim ta mendojnë këtë si bamirësi. Përkundrazi, është një investim në rendin e bazuar në rregulla – ose, nëse shitet më mirë, pjesë e një fushate për t’iu kundërvënë Kinës. Si një dekadë më parë, vendet e varfra përballen me një mungesë të madhe në financim për ndërtimet e nevojshme. Nëse Kina dhe miqtë e saj janë të vetmit që bëjnë një ofertë, ata do të formësojnë të ardhmen.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“The Economist”: Kina ka nevojë për punëtorë të huaj!
‘Një brez, një rrugë’/ Kina nuk ka investuar më në Rusi
