Askush nuk pret që procesi të jetë i shpejtë. Një datë e synuar e vitit 2030 po konsiderohet gati ambicioze. Vetë fakti që anëtarësimi i disa vendeve në Bashkimin Evropian po futet në rendin e ditës është mbresëlënëse, duke parë se si është zbehur entuziazmi.
Zgjerimi dikur ishte një fije e kuqe që kalonte në historinë e unionit, i cili filloi me vetëm gjashtë anëtarë dhe përfundoi me 28 (para se Britania të largohej). Por në vitin 2013, kur Kroacia u lejua të hynte, procesi dukej se po ecte në rrjedhën e tij, ama askush nuk është bashkuar që atëherë. Një pjesë e kësaj gjendje pasqyronte “lodhjen nga zgjerimi” midis gardës së vjetër të Evropës.
Për shembull Franca kishte frikë se zgjerimi i BE-së vinte në kurriz të thellimit të integrimit të saj. Të tjerët ranë dakord, veçanërisht pas sjelljes së disa prej shteteve të reja anëtare. Hungaria dhe Polonia ndonjëherë janë drejtuar nga Qeveri të akuzuara për shkelje të vlerave thelbësore të BE-së në lidhje me sundimin e ligjit.
Për pjesën më të madhe të viteve 2010, BE-ja ishte e përfshirë në krizën e eurozonës dhe nuk ishte shumë në disponim për të përballuar sfida të reja. Ukraina nga ana e saj ishte shumë e madhe, shumë e varfër, shumë e korruptuar dhe shumë agrare për t’u futur në një union që pengon fermerët e saj. Lufta në Ukrainë ka e ndryshuar llogaritjen.
“Zgjerimi dikur drejtohej nga shpresa, tani nga frika”, siç shprehet një diplomat nga një vend aspirant.
Të ngjeshur për vite me premtime për pranim, disa vende janë kthyer te patronët e rinj, duke përfshirë Rusinë, Turqinë dhe Kinën, të cilat kanë mbushur rajonin me ndihma dhe investime. Kjo dikur ishte thjesht e bezdisshme për BE-në. Tani është një inkursion i patolerueshëm në oborrin e saj të pasmë.
Pushtimi i Rusisë në Ukrainë ka nxitur një sërë riorganizimesh gjeopolitike, nga Kina në Indi nëpërmjet Turqisë. Shumë prej tyre ka të ngjarë të rezultojnë kalimtare. Por ai që mund të rezultojë i qëndrueshëm është një rend i ri evropian që tani po shqyrtohet në mënyrë aktive.
Rreth 2 mijë km larg vijës së frontit, në Bruksel, lufta e ka shtyrë Bashkimin Evropian të marrë një konsideratë serioze për sjelljen e vendeve të reja në union për herë të parë në më shumë se një dekadë—dhe për të përshtatur bashkimin për atë që ka të ngjarë të jetë zgjerimi i fundit i madh.
Më 6 tetor, 27 liderët kombëtarë të BE-së do të takohen në qytetin spanjoll të Granadës për të përcaktuar një rrugë drejt këtij zgjerimi dhe për të menduar se si do të funksiononte një bashkim i riformuar. Rruga drejt anëtarësimit në BE për deri në nëntë vende të reja – duke përfshirë Serbinë, Shqipërinë dhe katër të tjera në Ballkanin Perëndimor, si dhe Ukrainën, Moldavinë dhe ndoshta Gjeorgjinë – do të jetë jo e thjeshtë.
Bashkimi me atë që do të bëhej blloku më i madh ekonomik në botë, në të njëjtin nivel me Amerikën, do të kërkojë reforma të thella të llojit që aspirantët aktualë i kanë shmangur deri tani, ose ato që pushtuesit rusë e bëjnë të vështirë t’i arrijnë.
Nga këndvështrimi i BE-së, kalimi nga një klub prej 27 vetash sot në ndoshta 36 nesër do të jetë i mundur vetëm nëse rishikohet puna e brendshme. Kjo do të përfshijë ndryshimin e ekuilibrit të fuqisë midis institucioneve qendrore të bllokut dhe kryeqyteteve të tij kombëtare, për shembull duke e bërë unionin më pak peng të tekave të një vendi të vetëm.
Riorganizime të tilla të brendshme mund të nxisin lehtësisht grindje në samitet gjatë gjithë natës për të cilat njihet unioni. Kostot e sjelljes së Ukrainës dhe të tjerëve në union do të jenë të rënda, sepse ata janë ende të varfër, të korruptuar dhe agrar në shkallë të ndryshme.
Megjithatë, do të ishte edhe më e kushtueshme për t’i mbajtur ato jashtë. Askund ky realitet i ri nuk është shfaqur aq qartë sa në Francë. Kohët e fundit në maj të vitit 2022, Emmanuel Macron, dukej se fshinte mundësinë e anëtarësimit të Ukrainës, duke thënë se do të duheshin “disa dekada”.
Ai kishte hedhur më parë rërë në ingranazhet e anëtarësimit të Ballkanit. Tani Franca është bërë një kampione e papritur e zgjerimit. Evropa Qendrore gjithashtu dëshiron që Ukraina dhe të tjerët të bashkohen – për arsye sigurie.
Dy pengesa të mëdha qëndrojnë në rrugën e Evropës që zyrtarisht mirëpret nëntë anëtarë të rinj.
E para ka të bëjë me aplikantët. E dyta është gatishmëria e atyre që duan të bashkohen. Shkurtimisht: ka një arsye të mirë pse Bosnje-Hercegovina, Mali i Zi dhe të tjerët nuk janë tashmë në BE. Asnjë prej tyre nuk është i drejtuar mirë. Të gjithë vuajnë nga një përzierje e autokracisë, korrupsionit dhe sundimit të dobët të ligjit.
Moldavia, Gjeorgjia dhe Ukraina kanë trupa ruse në territorin e tyre. BE-ja krenohet si një “projekt paqeje”, megjithatë tensionet e zjarrta vazhdojnë midis dy anëtarëve të supozuar, Serbisë dhe Kosovës, duke përfshirë përleshje periodike të armatosura. Serbia ka refuzuar të aplikojë sanksione kundër Rusisë.
Presidenti i saj, Aleksandër Vuçiç, përdori fjalimin e tij të fundit në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së për të sulmuar Perëndimin për ankesat e vjetra. Kosova nga ana e saj nuk njihet as si shtet nga pesë anëtarët aktualë të BE-së.
Bosnja është ende e përçarë nga tensionet etnike që shpërbënë Jugosllavinë në vitet 1990. Mali i Zi, dikur një kandidat kryesor për anëtarësimin në BE, ka pasur një qeveri të përkohshme për më shumë se një vit. Edhe kur liderët pro-BE duket se po ndërmarrin reforma të dobishme, për shembull Maia Sandu në Moldavi ose Edi Rama në Shqipëri, frika është e shumtë nëse fituesi i zgjedhjeve të ardhshme do të jetë i përshtatshëm për t’u ulur në tryezën e lartë të Këshillit Evropian.
E njëjta gjë është e vërtetë për Ukrainën dhe kushdo që mund të pasojë Volodymyr Zelenskyn. Ekipet e zyrtarëve të BE-së që vizituan Kievin janë impresionuar nga përpjekjet po bën vendi për të shënuar të gjitha kutitë e nevojshme për të mbajtur procesin e pranimit. Por kush do të jetë presidenti i Ukrainës në vitin 2030 apo 2035?
Pengesat mund të duken të pakapërcyeshme, veçanërisht në Ballkanin Perëndimor, të cilit i është premtuar anëtarësimi në BE si një shpërblim për reformat që nga viti 2003. Por optimistët e zgjerimit – tani në rritje në të gjithë BE-në – mendojnë se gjithçka që nevojitet është një dinamikë e re.
Deri më tani, vendet aplikuese e ndjenin se edhe nëse reformoheshin, dyert e unionit do të mbeteshin të mbyllura. Kjo krijoi një rreth vicioz cinizmi: ata pretenduan të reformonin dhe BE-ja pretendoi se i donte ata. Sinjalet e fundit nga Brukseli janë të ndryshme.
“BE është gati. BE-ja është serioze këtë herë”, thotë Miroslav Lajçak, drejtuesi i unionit për Ballkanin Perëndimor.
Ai paralajmëron se “mendon se rajoni ende nuk është i bindur për këtë”. Dy gjëra po bëhen për të thyer këtë cikël. E para është një konsensus i ri në Bruksel që vendet aplikuese duhet të ndjejnë përfitimet e BE-së përpara se të marrin anëtarësimin e plotë. Qëllimi është të sigurohet kthime të menjëhershme për reformat dhe jo të premtohet një karotë e madhe por e largët vetëm pasi të sigurohet anëtarësimi.
Përtej pjesëmarrjes në politikat e BE-së, të tilla si ndërlidhjet energjetike ose shkëmbimet studentore, vendet aplikuese do të merrnin para – një mënyrë e nderuar për të nxitur reformat. Më të rënda janë përpjekjet e BE-së për të treguar se klubi po ndërmerr riorganizimin e tij, i nevojshëm që zgjerimi të ndodhë. Zgjerimi jo vetëm që do të ndryshonte formën e BE-së, por do t’i duhet të modifikojë funksionimin e tij të brendshëm.
Diskutimet janë në një fazë fillestare dhe do të zgjasin vite. Por do të duhet të ndodhin dy ndryshime të mëdha. E para ka të bëjë me buxhetin e BE-së. Blloku zakonisht shpenzon vetëm rreth 1.2% të PBB-së së kombinuar të anëtarëve të tij, 1.8 trilionë euro (1.9 trilion dollarë) gjatë ciklit të tij buxhetor shtatëvjeçar.
Kjo nuk është edhe shumë, por edhe e mjaftueshme për të krijuar fitues dhe humbës – dhe më shumë grindje gjatë gjithë natës në samite. Politika e përbashkët bujqësore mbulon rreth një të tretën e buxhetit të bllokut, si dhe fondet e “kohezionit” dhe të ndihmës rajonale që rrjedhin në vendet dhe rajonet më të varfra. Sipas rregullave aktuale, fonde të tilla do të thitheshin nga të ardhurit, veçanërisht nga Ukraina dhe fermat e saj të mëdha.
Rezultati do të ishte i zymtë: 18 anëtarët aktualë të BE-së tani marrin më shumë para sesa investojnë, duke përfshirë të gjithë Evropën Qendrore. Nëse politikat ekzistuese nuk rishikohen, me shumë mundësi të gjithë anëtarët e sotëm do të bëhen kontribues neto. Sfida tjetër e madhe është përshtatja e rregullave bazë të BE-së mbi mënyrën se si merren vendimet.
Kjo është ajo ku grindja do të jetë më përçarëse. Disa çështje janë të lehta për t’u trajtuar: për momentin, Komisioni Evropian, krahu ekzekutiv i bllokut në Bruksel, përbëhet nga një i emëruar nga secili vend. Në një bashkim prej 36, disa vendeve (më të vogla) mund të duhet të heqin dorë nga e drejta për një komisioner.
Aktualisht, pjesë të rëndësishme të politikëbërjes – duke përfshirë politikën e jashtme, sanksionet ekonomike, çështjet e policisë dhe taksat – duhet të miratohen unanimisht nga të 27 shtetet anëtare. Një grup ekspertësh të komisionuar nga qeveritë e Francës dhe Gjermanisë ka sugjeruar një strukturë “me shumë nivele” për Evropën, me më shumë projekte (si euro) të miratuara vetëm nga disa shtete anëtare.
Të tjerë duan ta bëjnë më të lehtë ndëshkimin e qeverive që shkelin normat demokratike, si Hungaria sot, për shembull duke pezulluar të drejtat e tyre të votës për çështjet e BE-së. Pak nga sugjerimet e paraqitura sot ka të ngjarë të mbijetojnë të paprekura.
Shumë shtete anëtare, përfshirë Poloninë, dyshojnë se i gjithë debati rreth reformave të BE-së po përgatitet për ta bërë më të vështirë, jo më të lehtë, hyrjen e anëtarëve të rinj. Këto frikë theksohen kur ata që duan shumë ndryshime thonë se procesi duhet të përfshijë një reformë të traktateve të BE-së – një ushtrim i rëndë i tentuar për herë të fundit në vitet 2000. Tema se kur dhe si do të ndodhë zgjerimi do të mbizotërojë në diskursin politik evropian për vite me radhë. Destinacioni përfundimtar mbetet i paqartë. Por fakti që perspektiva e një BE-je më të madhe po merret më në fund seriozisht është një shenjë se sa shumë ka jehonë lufta në Ukrainë përtej vijave të frontit.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Open Balkan’ sot në Ohër. Marrëveshjet që firmosen
‘Politika me dy karrige’ e Serbisë pritet të marrë fund pas 9 majit
‘Luftë’ në PD, dhunë në protestën e Berishës, ndërhyn policia
