Rusia dhe Kina të dyja aspirojnë të kenë një rol në krijimin e paqes në Lindjen e Mesme, asnjëra nuk ka shumë fuqi apo kredibilitet për ta marrë atë. Bashkimi Evropian mund të pozicionohet si një ndërmjetës i ndershëm, por nuk merret seriozisht…
Duke u përpjekur të planifikojnë të ardhmen, liderët botërorë po shohin nga e kaluara.
“Kur të përfundojë kjo krizë, duhet të ketë një vizion të asaj që vjen më pas, dhe sipas mendimit tonë duhet të jetë një zgjidhje me dy shtete,” tha Joe Biden, presidenti i Amerikës, në një nga deklaratat e tij të shumta publike për gati lufta njëmujore në Gaza. Rishi Sunak, kryeministri britanik, ka bërë komente të ngjashme; po ashtu edhe Emmanuel Macron, presidenti francez. Një takim urgjent i Ligës Arabe muajin e kaluar përfundoi me një thirrje për “negociata serioze” drejt një zgjidhjeje me dy shtete.
Kur Izraeli u largua nga Gaza në vitin 2005, duke çrrënjosur rreth 8,000 kolonë hebrenj nga një territor që kishte nën kontroll që nga viti 1967, askush nuk e dinte saktësisht se çfarë të merrte me vendimin. Disa shpresonin se gatishmëria e Izraelit për të lëshuar territorin e pushtuar do të ishte një prirje, një hap drejt një zgjidhjeje përfundimtare me palestinezët. Të tjerët panë një dredhi dinake: heqja dorë nga kontrolli i Gazës mund të ndihmojë Izraelin të forcojë kontrollin e tij mbi Bregun Perëndimor. Pikëpamja e fundit doli të ishte e saktë.
Një konfuzion i ngjashëm është shfaqur që nga 7 Tetori, kur Izraeli filloi të planifikonte një pushtim tokësor të Gazës pasi Hamasi, grupi militant islamik që kontrollon territorin, masakroi 1,400 izraelitë. Palestinezët kanë frikë se lufta do të çojë në një katastrofw të dytë, duke iu referuar zhvendosjes masive që shoqëroi lindjen e Izraelit në vitin 1948. Ministrat izraelitë të ekstremit të djathtë shpresojnë se kjo do të ofrojë një shans për të rivendosur kontrollin mbi Gazën dhe për të rindërtuar vendbanimet hebraike të shpërbëra. Disa lloje shpresëdhënëse, mes tyre zoti Biden, shpresojnë se do të ofrojë një shans për të ringjallur procesin e paqes izraelito-palestinez në gjendje “kome”.
Tani për tani, kjo është një ëndërr e largët: gjeneralët izraelitë presin muaj të tërë luftimesh. Por si ata ashtu edhe shumë fuqi të huaja shpresojnë që përfundimisht të transferojnë kontrollin e Gazës tek Autoriteti Palestinez, i cili qeveris pjesë të Bregut Perëndimor, ndoshta me një forcë paqeruajtëse të sjellë për të ndihmuar tranzicionin. Dhe ata dyshojnë se Mahmud Abbas, presidenti palestinez, do të kthehej në Gaza pa një garanci për bisedime kuptimplote për shtetësinë palestineze.
Me fjalë të tjera, çdo plan për “të nesërmen” në Gaza duhet të marrë në konsideratë mundësinë e një zgjidhjeje me dy shtete. Skica e gjerë nuk ka ndryshuar shumë për dekada. Një shtet palestinez do të formohej në Gaza dhe Bregun Perëndimor; Izraeli do të ndërronte pjesë të territorit të tij me pjesë të Bregut Perëndimor ku ka ndërtuar vendbanime të mëdha. Jerusalemi do të ndahej, me një lloj kontrolli të përbashkët mbi qytetin e vjetër. Një numër i vogël i refugjatëve palestinezë mund të kthehen në Izrael, ndërsa pjesa tjetër do të vendoset ose në Palestinë ose në shtëpitë e tyre aktuale diku tjetër. Izraeli do të priste që një shtet palestinez të çmilitarizohej.
Pas dy dekadash bisedimesh serioze – nga epoka shpresëdhënëse e marrëveshjeve të Oslos në fillim të viteve 1990, përmes një përpjekjeje të dështuar nën Barack Obamën – procesi i paqes u ndal në vitin 2014. Që atëherë nuk ka pasur asnjë negociatë serioze.
Negociatorët nuk mund të vazhdojnë aty ku e lanë. Në fund të vitit 2021, në Bregun Perëndimor jetonin 465.400 kolonë izraelitë, nga 116.300 kur u nënshkruan marrëveshjet e Oslos në 1993. Ato janë një pengesë në rritje për paqen. Shumica janë të përqendruar në zona që ndoshta do t’i jepeshin Izraelit në një marrëveshje, por fuqia e tyre politike (ata do të kundërshtonin dorëzimin e tokës edhe në të cilën nuk jetojnë) është rritur së bashku me popullsinë e tyre.
Konteksti është gjithçka
Tabloja rajonale është gjithashtu më e ndërlikuar. Në vitin 2002, Liga Arabe miratoi një propozim saudit që i premtonte Izraelit marrëdhënie normale me vendet arabe pas një zgjidhjeje me dy shtete: duke i dhënë fund konfliktit të tij me palestinezët, Izraeli mund t’i jepte fund të gjitha konflikteve të tij rajonale. Nisma Arabe e Paqes ishte menduar të ishte një nxitje e fuqishme. Izraeli mund të jetë më i gatshëm të heqë çizmet nga palestinezët nëse mendon se kërcënimet e tjera më pas do të zhduken.
Por rajoni ka ndryshuar që nga viti 2002. Disa ushtri, nga Hezbollah në Liban e deri te Houthis në Jemen, janë tani më të fuqishëm se shtetet që ata i quajnë shtëpi. Nuk do të mjaftonte që qeveritë arabe t’i jepnin fund konflikteve të tyre me Izraelin: edhe aktorët joshtetërorë do të duhej të pranonin ta bënin këtë.
Gjërat e tjera mund të jenë më të lehta. Një zgjidhje me dy shtete do të ishte e kushtueshme. Edhe para luftës, palestinezët do të kishin pritur ndihmë për rehabilitimin e Gazës; fatura do të jetë shumë më e lartë tani. Në samitin e dështuar të Camp David në vitin 2000, negociatorët diskutuan një fond prej 30 miliardë dollarësh për të kompensuar refugjatët palestinezë për pronat e humbura. Shtetet e Gjirit si Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (Emiratet e Bashkuara Arabe), të cilat kanë forcuar lidhjet me Izraelin vitet e fundit, mund të jenë më të gatshme të grumbullojnë paratë për të treguar se nuk i kanë braktisur palestinezët.
Problemi më i madh, megjithatë, nuk mbeten detajet e një zgjidhjeje, por vullneti politik për të negociuar dhe zbatuar një të tillë. Nuk do të ketë asnjë proces serioz paqeje me koalicionin e politikanëve të ekstremit të djathtë dhe fetar të Binyamin Netanyahu. Ky koalicion nuk ka gjasa të mbijetojë shumë kohë pas luftës së Gazës, dhe kundërshtarët e Netanyahut shpresojnë se qeveria e ardhshme do të jetë më e përshtatshme për bisedimet me palestinezët. “Ne morëm një mësim që duhet të ndahemi prej tyre në një mënyrë të mirë,” thotë një ligjvënës izraelit i qendrës. “Është koha për të filluar atë diskutim.” Por politikanët izraelitë nga qendra dhe e majta e kanë shmangur këtë çështje në publik për më shumë se një dekadë.
Në anën palestineze, Hamasi ka qenë gjithmonë i etur për të luajtur spoiler. Sulmet e para vetëvrasëse të saj në vitet 1990 ndihmuan në prishjen e procesit të Oslos dhe masakra që shkaktoi gjatë intifadës së dytë (“kryengritjes”) nga viti 2000 deri në 2005 e ktheu një brez izraelitësh kundër idesë së kompromisit. Ndoshta Hamasi do të zhduket pas luftës në Gaza, por një grup tjetër mund të zërë vendin e tij.
Njerëzit e zakonshëm nga të dyja palët kanë humbur besimin në zgjidhjen me dy shtete. Një sondazh në shtator 2022 nga Instituti i Demokracisë së Izraelit, një institut kërkimor jopartiak, zbuloi se vetëm 32% e hebrenjve izraelitë do të mbështesnin një të tillë, nga 47% pesë vjet më parë. Arabët izraelitë, të cilët përbëjnë një të pestën e popullsisë, ende e mbështesin idenë, megjithëse mbështetja e tyre gjithashtu ka rënë, nga 87% në 2017 në 71% në 2022. Një shumicë hebrenjsh izraelitë preferuan status quo-në.
Mbështetja ka rënë edhe më tej në mesin e palestinezëve. Një sondazh në qershor 2023 nga Qendra Palestineze për Kërkimin e Politikave dhe Anketave zbuloi se vetëm 28% ende mbështesin një zgjidhje me dy shtete. Rreth 53% e tyre e mbështetën idenë dhjetë vjet më parë, megjithëse vetëm 39% e menduan atë të realizueshme.
Optimistët shpresojnë që këto rezultate të jenë të mprehta: njerëzit nuk kanë gjasa të mbështesin diçka që ata e mendojnë të pamundur. Një proces kuptimplotë paqeje mund të rrisë shifrat e anketave. “Unë nuk mendoj se populli ynë do të refuzonte një shans për t’i dhënë fund okupimit,” thotë një ish-ministër palestinez. Por ngjarjet e javëve të fundit mund të forcojnë të dyja palët kundër idesë së kompromisit.
Si gjithmonë në Izrael, disa nga mbështetësit më të fortë të përfundimit të okupimit janë njerëzit e ngarkuar me drejtimin e tij. Pas sulmit të Hamasit, pak izraelitë po flasin publikisht për zgjidhjen me dy shtete – ose ndonjë zgjidhje tjetër për konfliktin. Por zyrtarët e mbrojtjes po e diskutojnë atë në dhoma të mbyllura. Kjo është pjesërisht për shkak se gjendja e dëshiruar përfundimtare e luftës do të formësojë vetë luftën dhe sepse qeveria Netanyahu është e paaftë të zhvillojë një debat serioz mbi strategjinë afatgjatë të Izraelit.
Pastaj është pyetja se kush do të luajë ndërmjetës. Megjithëse Rusia dhe Kina të dyja aspirojnë të kenë një rol në krijimin e paqes në Lindjen e Mesme, asnjëra nuk ka shumë fuqi apo kredibilitet për ta marrë atë. Bashkimi Evropian mund të pozicionohet si një ndërmjetës i ndershëm, por nuk merret seriozisht.
Kjo largohet nga Amerika. Zoti Biden kaloi tre vitet e para të presidencës së tij duke u përpjekur të injoronte konfliktin. Ai do të ketë gjëra të tjera në mendjen e tij në vitin 2024 – dhe as izraelitët dhe as palestinezët nuk ka të ngjarë të fillojnë një proces paqeje me një president që së shpejti mund të largohet. Nëse zoti Biden fiton në vitin 2024, ai mund të përpiqet të udhëheqë përpjekjet.
Donald Trump do të ishte një histori tjetër. Në janar 2020, pas vitesh të tëra pas një plani gjoja serioz të paqes të hartuar nga Jared Kushner, dhëndri i tij, ai më në fund e zbuloi atë. Plani, pothuajse i njëanshëm për të qeshur në favor të Izraelit, ishte i vdekur pas mbërritjes. Kjo do t’u kishte dhënë palestinezëve vetëm 75% të Bregut Perëndimor të pushtuar, në tre kantone të lidhura me autostrada. Izraeli do të kishte mbajtur luginën e Jordanit, shportën e bukës së territorit, dhe do t’i kompensonte palestinezët për humbjen e tyre duke lëshuar disa pjesë të shkretëtirës djerrë në Negev. Kryeqyteti i Palestinës do të ishte kufizuar në disa periferi të varfëra të Jeruzalemit lindor. Palestinezët, çuditërisht, refuzuan as ta diskutonin propozimin./The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
