1.
Me dy muaj vonesë u botuan në gazeta beogradase reportazhe me gjithë fotografi të dasmës së një çifti serb në Prizren. Dhëndri ishte nga Lugano, gjyshi i tij kishte qenë nga Prizreni, nusja qe nga Beogradi dhe e dërguar nga valët e jetës ia behu në Lugano. Martesën civile e kishin bërë në Lugano, dasmën civile në Beograd e celebrimin religjioz në Manastirin e Shën Kryeengjëjve në Prizren, me familjarë nga të dyja palët.
Pos fotografive të një koreografie tradicionale – në Manastir, afër freskave, përballë shenjave kishtare -ishin edhe dy që më lanë përshtypje. Çifti fotografohej në Shatërvan e tek Ura e Gurit, plot dritë dhe me qëndisje këmishe e fustani që i kishin porositur nga motivet tradicionale të serbëve të Prizrenit, një lloj qëndisjeje që nuk dallon pothuajse gjë prej atyre të grupeve të tjera etnike të qytetit.
E postova fotografinë e Shatërvanit në platformën sociale “ X”, me shpjegimin bazik dhe një urim në tri gjuhë:
“Një çift etnik serb, dhëndri nga Lugano e nusja nga Beogradi, bënë dasmën e tyre fetare në Prizren të Republikës së Kosovës.
U trashëgofshi në gëzime!
Posrećili vam se svi dani zajedničkog života!
May your love grow stronger each and every passing year!”
2.
Mund të kenë qenë dy motive për këtë postim dhe po i marrim si të mirëqena e si premisa të mëtejme të shkrimit.
I pari ka pjesë në konceptin e ndërtimit të këtij shteti, një mendimi të cilit i kam kontribuuar si njëri prej prijësve që në fillim të rezistencës paqësore ndaj okupimit të Serbisë. Pra, unë kam menduar, shkruar, angazhuar dhe vazhdoj të shpjegoj se Republika e Kosovës nuk është e ndërtuar në dëm të interesave të asnjërit qytetar e identitetit kombëtar në Kosovë. Republika e Kosovës, pra, nuk është ndërtuar në dëm të serbëve a cilitdo komb tjetër, por për të mbrojtur interesat e shumicës së shtypur shqiptare dhe njëkohësisht të gjithë qytetarëve të komuniteteve joshumicë.
I dyti është empatia. Kosova dhe Serbia – varësisht prej përllogaritjes – kanë së paku njëqind vjet konflikt. Ky konflikt është i ndërtuar edhe mbi paragjykimet e ndërsjella dhe ka ndërtuar paragjykime të tjera. Por, si t’i bëhet nëse të gjitha paragjykimet mund të shemben kur një çifti serb që do të celebrojë dasmën e vet religjioze ta zhvillojë në Prizren, Republikë të Kosovës, t’i jepet urim shqip, serbisht e anglisht? Që përtej paragjykimeve të deridjeshme, kjo dasmë e një çifti serb në Prizren të jetë një realitet, për më tepër një normalitet?
Pra, të dy motivet do të përmblidheshin tek testimi i normalitetit të momentit kur një person publik shqiptar ia uron një çifti (të panjohur) serb celebrimin religjioz të lidhjes së tyre në Prizren, Republikë të Kosovës.
3.
Ishte një numër i konsiderueshëm, ndonëse jo shumicë, i qytetarëve në “X” që e kanë mirëpritur një urim të këtillë. Ishin shqiptarë, serbë, ish-banorë të Jugosllavisë, njerëz shtetesh evropiane e SHBA. Ishte edhe një numër i konsiderueshëm, ndonëse jo shumicë, i qytetarëve në “X”, të cilët përdorën vulgaritete ndaj meje dhe sharje e ofendime qoftë ndaj serbëve apo shqiptarëve – në rrjete sociale nuk u iket rasti për të vjellë vrerë shovinizmi.
Por, mua më interesuan në këtë test oponentët e kësaj pamjeje normaliteti apo “normaliteti” kushdo si ta shohë – pra të celebrimit të një martese religjioze të një çifti serb në Prizren, Republikë të Kosovës dhe të urimit publik nga ana ime.
Në skajshmërinë serbe të reagimit mesazhi – kur të pastrohet prej ndonjë ofendimi të atykëtushëm -është se çifti është martuar në Prizren sepse ky është kryeqyteti i vjetër i Car Dushanit, gjegjësisht sepse Prizreni është në Serbi. Shikuar kështu, akti i celebrimit ishte një lloj veprimi i rezistencës kundër Kosovës së pavarur.
Në skajshmërinë shqiptare të reagimit mesazhi – kur të pastrohet prej ndonjë ofendimi të atykëtushëm -është ai i veprimit subversiv të një çifti serb që ndonëse nuk e ka njohur Pavarësinë e Kosovës vjen e pa kërkuar leje martohet në kryeqytetin e shqiptarisë, Prizren. Shikuar kështu, akti i celebrimit ishte një lloj veprimi i rezistencës ndaj Kosovës së pavarur.
Në skajshmëritë mund të shkohet edhe më tutje e duke shkuar të gjenden përgjigje kundërshtie.
Tek ajo serbe do të lexohet se si Prizreni është territor i okupuar, i cili do të çlirohet. Por ndaj kësaj skajshmërie që e ka parullën e përsëritur nëpër tubime ultranacionaliste “Shihemi vitin tjetër në Prizren” erdhi përgjigjja e një serbeje të pangarkuar që shkroi se ky çift nuk priti vitin e ardhshëm (dhe, “hyrjen në Kosovë me ushtri”), por shkoi vetë dhe shëtiti nëpër Shatërvan.
Tek ajo shqiptare do të lexohet se si ky çift do të riprodhojë serbë të rinj që do të mësohen me urrejtje ndaj shqiptarëve dhe me detyrën për ta “çliruar Kosovën”. Por, ndaj kësaj skajshmërie erdhi përgjigjja e një shqiptareje të pangarkuar që shkroi se çdo turist mund të hyjë lirshëm në Republikën e Kosovës.
Përballë mbretërisë së pandërprerë të miteve e legjendave është polici kufitar, i cili i uron mirëseardhje çdo qytetari që hyn nëpër pikat kufitare të Republikës së Kosovës, me apo pa mite e legjenda në kokë.
4.
Çfarë paska qenë motivi i fshehur i çiftit të të rinjve serbë të Luganos që erdhi në Prizren për të celebruar martesën e tyre sipas ritit fetar të cilit i përkasin?
Motivet e fshehura janë lehtësisht të zbuluara prej interpretuesve të skajshëm. Siç u pa në interpretimet e skajshme serbe dhe shqiptare u arrit një përputhshmëri: çifti nga Lugano kishte ardhur në Prizren në një mision subversiv kundër Republikës së Kosovës. Në skajshmëritë e bashkuara nuk është normale që një çift serb të shëtisë në Prizren; në të dyja skajshmëritë ata doemos duhet të jenë ushtarë të një konflikti të papërfunduar.
Ndoshta interpretimi tjetër, një krejtësisht i thjeshtë, i shprehjes publike të dashurisë së një çifti, mund të jetë më i kuptueshëm. Çifti serb erdhi për të celebruar martesën e tyre në një objekt të rëndësishëm fetar të traditës kishtare ortodokse dhe të traditës kulturore serbe; serbe të Kosovës dhe serbe të kombit serb gjithandej. Objekti në të cilën u mbajt celebrimi i përket traditës kishtare ortodokse serbe, pjesë e begatisë fetare dhe kulturore të Republikës së Kosovës. Çifti doli me veshje të qëndisur sipas traditës së serbëve të Prizrenit , pjesë e trashëgimisë kulturore të Republikës së Kosovës. Dhe çifti doli në shëtitje në Shatërvan e tek Ura e Gurit, trashëgimi kulturore e Republikës së Kosovës. Çifti erdhi për të ushtruar një të drejtë të veten, që të gëzohet, ta bëjë këtë në Prizren dhe ta bëjë këtë edhe brenda lirisë së ushtrimit të identitetit të vet kulturor e religjioz.
Shëtitjen e tyre dhe fotografinë gazmore i pashë si shprehje të lirisë së të qenit serb në Republikën e Kosovës; e pashë si aktin që nuk i sheh të kundërta identitetin kulturor serb dhe shtetësinë e Kosovës. Dhe e urova, sepse, mes tjerash, kështu proklamuam para mbi tridhjetë vjetësh, se shtetin që po e ndërtojmë nuk është në dëm të popullit serb apo popujve të tjerë, por në të mirën e përgjithshme, si kulm mbrojtës të drejtash për të gjithë.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Zeitenwende”: një paralajmërim
Mësimet e një çerekshekulli
