Nga Hans-Werner Sinn
Në pothuajse 20 vjet eksperimentim euro ka pasur luhatshmëri të forta.
Në Maj 1998, u zbatuan normat e parevokueshme të konvertimit të monedhave që do të bashkoheshin në eurozonë. Kësisoj, kjo e bën euron pak më të madhe se 20 vjeç.
Dekada e parë e jetës së saj kishte ndjesinë e një feste, veçanërisht në Evropën Jugore; por dekada e dytë solli trullosjen e pashmangshme. E tani, ndërsa hyjmë në dekadën e tretë, gjendja mbizotëruese duket të jetë një rritje e radikalizimit politik.
Dekada e parë pa një bollëk të kredisë së lirë, periudhë në të cilën tregjet e kapitalit vërshuan për fat të mirë në vendet e Evropës Jugore që ishin nën mbrojtjen e euros. Për njëfarë kohe, këto vende më në fund kishin para të mjaftueshme për të rritur pagat dhe pensionet në sektorin publik, si dhe për të nxitur konsumin dhe investimet private.
Por, vërshimi i kreditit në këto vende krijoi flluska inflacioniste, të cilat shpërthyen kur kriza financiare amerikane u përhap në Evropë. Ndërkohë që tregjet e kapitalit refuzuan të zgjeronin kreditimin e mëtejshëm, ekonomitë e Evropës Jugore, që më parë kishin qenë gjysmëkonkurruese por tani mbiçmuara, shpejt u ndeshën me probleme serioze.
Përgjigja e evropianëve jugorë ishte të fillonin të hidhnin para në treg, duke qenë se nuk mund të merrnin hua. Me ndihmën e Bankës Qendrore Evropiane, e cila çliroi politikën e saj të kolateralit për rifinancimin e kredive dhe shtoi tolerancën për ndihmën emergjente të likuiditetit dhe kredive sipas marrëveshjes mbi mjetet financiare neto, ata tërhoqën qindra miliarda euro nga sistemi monetar nëpërmjet overdrafteve. Dhe nga viti 2010 e tutje, ishin pikërisht ata përfituesit e paketave të shpëtimit fiskal të BE-së.
Por, për shkak se tregjet financiare i shihnin këto paketa shpëtimi si të pamjaftueshme, BQE, në vitin 2012, lëshoi një premtim për të mbuluar obligacionet shtetërore të pakufizuara të qeverive anëtare nën programin e saj të “transaksioneve të drejta monetare”, duke i kthyer ato de facto në eurobonde. Përfundimisht, në vitin 2015, BQE filloi programin lehtësues sasior, sipas të cilit bankat qendrore të shteteve anëtare blenë 2.4 miliard euro letra me vlerë, duke përfshirë 2 miliard euro obligacione qeveritare. Kështu, baza monetare e eurozonës u rrit fuqishëm, nga 1.2 për qind në më shumë se 3 bilion euro.
Por, në vend që t’i përdornin paratë shtesë për të “vajosur” ekonomitë vendase, shtetet e Evropës Jugore i përdorën për të kryer urdhërpagesa në Gjermani. Ata detyruan Bundesbank të kreditonte blerjen e mallrave, shërbimeve, pasurive të paluajtshme, aksioneve të korporatave dhe madje edhe kompanive të tëra, apo së paku të kreditonte mbushjen e llogarive bankare në Gjermani, që do të ishin në dispozicion për blerjen e aseteve nëse do të rrezikohej shpërbërja e eurozonës. Blerjet e mallrave dhe shërbimeve janë një nga arsyet e tepricave të mëdha në eksportet e Gjermanisë.
Deri në mes të vitit 2018, shuma neto e urdhërpagesave në Gjermani përmes sistemit të synuar ishte rritur në 976 miliard euro. Si një overdraft i përhershëm i tërhequr nga Bundesbank, këto para nuk ishin ndryshe nga të drejtat e tërheqjes speciale të Fondit Monetar Ndërkombëtar, përveçse që është shumë herë më e lartë- një shumë më e madhe se të gjitha fondet që vendet e FMN-së janë të gatshme t’i japin hua njëri-tjetrit. Vetëm Spanja dhe Italia tërhoqën rreth 400 miliard euro dhe 500 miliard euro respektivisht.
Përkundër kësaj, ose për shkak të kësaj mungese, sektorët prodhues të vendeve të Evropës Jugore janë ende në rrugën e gjatë drejt rifitimit të konkurrencës. Në Portugali, për shembull, niveli i sektorit të prodhimit është ende 14% më poshtë se ajo që ishte në tremujorin e tretë të vitit 2007, pas ndarjes së parë të tregut ndërbankar evropian. Dhe për Italinë, Greqinë dhe Spanjën kjo shifër është 17%, 19% dhe 21% respektivisht. Ndërkohë, papunësia e të rinjve është mbi 20% në Portugali, më shumë se 30% në Spanjë dhe Itali, dhe gati 45% në Greqi.
Tani që po hyjmë në dekadën e tretë të euros, vlen të përmendet se Portugalia, Spanja dhe Greqia qeverisen të gjitha nga socialistët radikalë që kanë braktisur konceptin e përgjegjësisë fiskale, të cilën e quajnë “politika e kursimit”. Më keq akoma, partitë themeluese të Italisë janë zhdukur. Qeveria e re populiste e vendit, e përbërë nga Lëvizja pesë yje dhe Lidhja, ka për qëllim të rrisë borxhin e vendit në mënyrë të konsiderueshme, për të paguar shkurtimet e propozuara të taksave dhe skemën e të ardhurave të garantuara; dhe mund të kërcënojë të braktisë plotësisht euron nëse BE-ja refuzon t’i shkojë pas fillit.
Duke pasur parasysh këto fakte, edhe më entuziasti i euros nuk mund të thotë sinqerisht se ajo ka qenë një sukses. Qartësisht Evropa e ka tejkaluar veten. Për fat të keq, sociologu Ralf Dahrendorf kishte të drejtë kur thoshte: “Bashkimi i monedhave është një gabim i rëndë, një synim donkishotesk, i pamatur dhe i gabuar, që nuk do ta bashkojë, por do ta shkatërrojë Evropën”.
Është e vështirë të shohësh një rrugë të qartë përpara. Disa argumentojnë për më shumë socializim të borxhit dhe shkëmbimin e rrezikut në nivel evropian. Të tjerë paralajmërojnë se kjo do ta shtynte Evropën në një kufi të thellë të papërgjegjshmërisë financiare. Shtrembërimi i tregut të kapitaleve do të shkaktojë dëme të rënda ekonomike, të cilat Evropa mezi mund t’i përballojë, duke pasur parasysh pozicionin e saj të vështirë konkurrues global kundrejt një Kine në zhvillim dhe një Rusie gjithnjë e më agresive, dhe SHBA-së. Në një mënyrë apo në tjetrën, dekada e tretë e euros do të vendosë fatin e saj.
Përshtati në shqip: G. Mimi
Burimi: Project Syndicate
