Historiku i aftësisë së kufizuar daton që në periudhat e antikitetit, ku ajo trajtohej ose njihej si një sëmundje.
Nga një analizë e thellë që mund të bëjmë shohim faza historike të ndryshme që vendi ka kaluar në këtë sektor, duke i vendosur ato në relacion me kohën.
Faza e parë është në vitet ‘50 deri në fillim të viteve ‘90
Mund të thuash se në Shqipëri ishte trashëguar një mentalitet i cili nuk favorizonte trajtimin e personave me aftësi të kufizuar.
Ky mentalitet vinte si pasojë e një niveli kulturor të ulët që karakterizonte si vetë familjet e këtyre personave dhe shoqërinë civile, si dhe mungesa e politikave sociale.
Ishin këto tre elemente të rëndësishëm të cilët nuk funksiononin për të vepruar në drejtim të këtyre personave. Për shumë familje ekzistenca e një personi me aftësi të kufizuar konsiderohej turp.
Ai ishte një sekret në shtëpi, larg nga komuniteti, larg nga çdo asistencë mjekësore rehabilituese. Në shumë zona prezenca në familje e një individi të tillë ishte një mallkim nga Zoti dhe ku familjarëve duhet t’u vinte turp për t’u përballur me shoqërinë.
Shoqëria me indiferencën e saj favorizonte dhe nënvlerësonte këta persona duke përkeqësuar kushtet e personave me aftësi të kufizuar.
Faza e dytë i përket viteve 1992- 1997
Problemet e personave me aftësi të kufizuara filluan të viheshin re dhe nga opinioni publik. Filloi të flitej për ta në media, u krijuan shoqatat e para në mbështetje të tyre, nisi një lëvizje për të ndryshuar në mënyrë evidente mentalitetin shqiptar.
Shkak për këto ndryshime ishte hapja e kufirit të Shqipërisë drejt botës së jashtme, njohja e realiteteve të tjera dhe mbi të gjitha e aktiviteteve të para që filluan nga organizatat e ndryshme.
Me fjalë të tjera ky ndryshim filloi nga shoqëria civile për të përfunduar me ndryshimet në mentalitetin e specialistëve të kësaj fushe. Dhe ishin këta pastaj që sollën dhe ndryshimet në mentalitetin e institucioneve.
Të gjitha institucionet të quajtura spitale për të sëmurët rëndë filluan të ktheheshin në qendra. Sigurisht që ishte një moment i vështirë për motive të ndryshme.
E para për gjendjen e mjeruar në të cilën ndodheshin këto struktura, por edhe për kushtet në të cilat ndodheshin dhe personat të cilët e kishin arritur tashmë moshën 20 – 30 vjeç.
Një tjetër karakteristikë e kësaj faze ishte fillimi i ndryshimit të mentalitetit të familjeve shqiptare që kishin një fëmijë më aftësi të kufizuara.
Faza e tretë nga viti 2000 deri në ditët e sotme
Kapërcimi kohor nga 1997 deri 2000 është i lidhur me evenimentet dhe motivet historike e më vonë me trazirat e kësaj periudhe.
Trajtimi i personave me aftësi të kufizuar dhe familjeve të tyre ka ndryshuar. Ndryshim i cili është më i madh në rang institucioni dhe më pak në shoqërinë shqiptare.
Viti 2003 është një fazë ku filloi konfrontimi i problemeve të këtyre personave me institucionet dhe shoqatat joqeveritare. Ky konfrontim solli në 2006 krijimin e një dokumenti si Strategjia Ndërkombëtare mbi Paaftësinë.
Hapa të rëndësishëm janë bërë në mënyrë të veçantë përsa i përket dhe pranimit të personave me aftësi të kufizuara në shoqërinë shqiptare. Ndryshime jo shumë të mjaftueshme derisa të jetë një integrim real në shoqëri.
Ndryshime të cilat janë të lidhura me shoqërinë qytetare që përfaqëson një përqindje të vogël në tërësi. Në fshat, përbuzja e këtyre personave është akoma e lartë.
Po kështu, edhe fëmijët me aftësi të kufizuara janë të abandonuar vetvetiu pa shumë mundësi për t’u futur në shkolla dhe pamundësi për t’u integruar në shoqëri.
Këto gjëra nuk mund të ndryshojnë derisa një person i tillë vazhdon të shihet si një i sëmurë dhe jo si një person me të gjitha të drejtat.
