Nel mezzo del cammin di nostra vita mi ritrovai në Dhërmi. Sa kisha rënë të flija në çadrën time të kampingut, buzë detit. Ndërrova disa herë krahun derisa gjeta rehat nga zhurma e muzikës së diskotekave. Kur do ti që, pas pak, muzika ndaloi. Sikur pata për një çast besim në Zot duke qenë se përtova të gjeja shpjegim tjetër për atë fat aq të madh.
Pastaj, lirova edhe pak zinxhirin e çadrës që të hynte freskia e detit dhe të numëroja disa yje në mënyrë që, të mos kishte më asnjë mundësi për të mos u përgjumur. Ashtu do më ketë zënë gjumi, duke parë rrugën e qumështit aq sa të lejojnë ta shohësh prozhektorët e lokaleve. Duhet të kem fjetur vetëm disa minuta kur u zgjova nga hapat e shpejtë të dikujt që po vraponte. Zhurma po afrohej. Mbylla çadrën. E hapa përsëri sepse u kujtova që nuk ishte e blinduar, nëse do më ndodhte një gjë, më ndodhte edhe nëpërmjet kësaj. Por të paktën ta shihja në sy këtë gjëmë që më priste, këta hapa të shpejtë që krisën qetësinë e natës në Dhërmi. Nxorra jashtë disa fije floku dhe syrin e mëngjërt. Nuk paska qenë një njeri, por disa. Shumica të veshur me uniformë policie. Zunë një djalosh dhe i vunë prangat. Hapat iu qetësuan dhe u kthyen andej nga erdhën, pa e trazuar më qetësinë natës.
Kushedi ç’ka ngjarë, mendova. Mbas kësaj, fjeta më mirë akoma sepse ishte sikur të më kishte ikur tërësisht dyshimi se kishin mbetur ende gjëra për të më mbajtur zgjuar. Fjeta.
Të nesërmen, ose më saktë, nja pesë orë më vonë kur zbardhi, dola nga çadra, bëra ç’kishnja për të bërë, dhe, si një luan me flokë të të shpupuritur që zgjohet dhe del në kërkim të gazelës, dola në kërkim të kafes. Gjeta një fshatar të urtë që kishte një si barrakë me disa karrige druri.
“Mirëmëngjes, usta.” I them. “U lodhe?”
“Tërë natën e perëndisë pa gjumë nga ajo shamataja e mbrëmshme.”
“Ç’shamate more?” E pyeta krejtësisht me injorancë.
“Qysh ore ça shamateje?!” Pyeti zotëria në një formë që, dikujt që s’është nga Vlora, do i dukej pyetje me nerva. Por jo mua. “U bë gjëma mbrëmë të diskua. Shtinë me armë. U lemerisën të gjithë.”
“Vërtet? Ma bëj një kafe ndërkohë se s’dikam gjë unë. U vra njeriu? Kush qëlloi?”
“Nuk u vra njeri aderbardhë se të ishnjin vrarë s’ma mbante bytha të dilja në punë unë sot. Dava diskoje. Sherre kot. E mbërthyen atë që shtiu, çik më poshtë aty në fund të plazhit ku janë ato çadrat e kampingut”.
Ngela unë… e ktheva kafen dhe u ngrita, u ktheva në plazh. Kjo ishte pika kulmore e përvojës time në plazh këtë vit. Gjëra që ndodhin, sigurisht. Apo jo? Apo jo…
Meqënëse vera sapo mbaroi, dy fjalë mund t’i them për turizmin këtë vit. Edhe ku kujtoj që, të mbani vëth në vesh, faktin që unë jam vlonjat. E kam dashur jugun përpara se të bëhej modë. Dhe vazhdoj ta dua e ndaj nuk e shaj, por e kritikoj sepse dua ta shoh mirë. Edhe po ashtu, ju kujtoj që kam nisur t’i shoh malet e Shqipërisë që në adoleshencën e hershme dhe më dhimbsen njësoj sa jugu që më ka bërë kokën. Ndaj o fatlumër, mos u ngusni të shihni të zezat. Se për to do ju flas vetë. Do t’ju shpegoj, miqësisht, një zinxhir të ligash që kanë mbërthyer këtë turizëm për gryke.
Marrim një shembull nga jeta e përditshme turistike në Himarë. Me familjen, për krepa, te vendi i përvitshëm. Zotëria që punonte aty, i cili ishte gjithashtu “pronari”, na pruri nja tre krepa të bollshëm. Do ti që mua më qëlloi i djegur… dhe ku më qëllojnë mua! Që sikur të ma kishin prerë gjuhën kur isha i fëmijë, mirë do kishin bërë.
“Zotëri, pa të bezdisur, a ma ndërron këtë timen? Sepse paska qëlluar i djegur.” Ia thashë “paska qëlluar” për të mos i thënë “ma dogje”. Kam vënë re që njerëzit nuk preken aspak nëse diçka thjesht ka ndodhur, mjafton të mos e kenë shkaktuar ata.
“Unë do të bëj tjetër, vëlla, por atë do paguaj dy mijë lekë se s’kam ku e çoj”
“Fute në…” Doja shumë t’ia thosha, por nuk ia thashë. Në vend të saj, i kujtoja se ne jemi klientë të vjetër, se krepin e dogji ai, dhe ai duhet të mbajë përgjegjësi për të. Bëri ç’bëri, ma solli një tjetër të cilin nuk ia pagova.
Historira në jug e në veri, ka me qindra. Dhjetëra miq të mitë janë helmuar me ushqimet nëpër restorante.
Pra, çfarë u ofrojmë ne turistëve?
Një turist i huaj, modest, që vjen në Shqipëri, fillimisht i duhet të lëvizë. Ka dy mënyra për këtë: të marrë makinë me qira ose me transport publik. Ata që marrin makina me qira, sigurisht që kanë një buxhet më të zgjeruar se të tjerët. Dalin në rrugë dhe përballen me trafikun e Tiranës; rrethi i parë i Ferrit (meqë e nisa me Danten). Duhet të kalojë qendrën të cilën Erioni na e mbylli përjetësisht. Nga qendra, has rrethin e dytë të Ferrit; Rrethrrotullimin te Zogu i Zi, ai që duhej të ishte bërë mbikalim, dhe jo një lulishte idiote në mes të rrugës. Mbas kësaj, I Huaji mbërrin në rrethin e tretë të Ferrit; te dogana. Një tjetër mbikalim do duhej aty. Nuk e di çfarë lloj sëmundjesh mund të marrësh nga stresi në atë rrethrrotullim. Më në fund, I Huaji ul xhamat sepse ka dalë në autostradë. Do eci tani, mendon. Kur të ketë parë veten në rrethin e katërt të Ferrit; punëtorët e shkretë që po shtrojnë rrugën në kulmin e vapës dhe pushimeve. E orientojnë të huajin t’i bjerë nga Maminasi ose Ndroqi. Ai mund të ketë ardhur nga Parisi, por i ndodh që, në jetë, për ca ditë plazh të qelbura në Shqipëri, të shohë edhe vende si Ndroqi. Kishte ç’kishte në stomak atë ditë, i treti te gropat në Ndroq. Doli, më në fund, në Durrës. Fik kondicioner, ul xhamat. Ecën mirë deri në Lushnje me mendjen se shpëtoi, parizieni naiv. Është mësuar andej ai që është i informuar për çdo të re në akset kryesore. Sa kalon Lushnjen, i bashkohet xhenazes me nja 400 makina. Duhet të ishte në plazh tani I Huaji, por është në qytetin e ëndrrave. Për herët të parë kalon disa kohë të mira në një zonë të banuar me atë përqindje të lartë të ndotjes së ajrit, në Qafë të Koshovicës. Rrethi i gjashtë!
Mbas vuajtjes, thonë, e mira të shijon më shumë. Hyn në autostradën e Vlorës. Limiti i shpejtësisë 110km/h. Ec! Hyn në Vlorë: Surprizëëëë! Po ribëjnë bulevardin kryesor në kulmin e sezonit dhe turistëve. Jo vetëm që po e bëjnë, por, nga tre korsi që kishte, po e bëjnë me një. Si gjithë bota, pra. I Huaji në rrethin e shtatë të Ferrit. Tani i shkohet në tualet por s’ka ku parkon. Tani ka një rreth të tetë të vazhdueshëm. Hyn në Lungomare. Trafiku përsëritet. Më në fund, rrethi i nëntë. I Huaji nuk mban më. Hap krahun te hoteli i parë që gjen sepse, tashmë, e ka zënë nata.
Rasti i dytë i udhëtarëve, janë këta më të shpërfillurit. Backpackers si i thonë tani. Këta që, më një çantë, shëtisin botën. Budallenjtë! Se ku shkojnë pa manikyr, pedikyr. Po nejse, bisedë tjetër kjo. Del i shkreti i huaj të kërkojë për furgon apo autobus nga Tirana në Vlorë. E pret sa të mbushet në pikë të diellit. Kur nisen, shoferi shpall njoftimin se kondicioneri nuk punon. Dhe përballet me gjithë ata rrathë Ferri gjithë rrugës, mbërrin në Vlorë. Aty, në mëshirë të fatit, pret për autobus për të ikur edhe më në Jug se andej ka dëgjuar që është deti i bukur. Edhe e shajnë disa herë në Vlorë ngaqë e dinë se ai nuk merr vesh shqip. E gënjejnë padashje. Se shqiptari, të keqen më të madhe ka që, flet edhe kur s’di. Piqet i Huaji në pikë të diellit dhe pëllcet vapa dhe, tamam si ai I Huaji që njohim të gjithë, është i gatshëm të vrasë ndonjë arab. Nuk ka një tabelë për qëndrim autobusi, një listë oraresh, një hartë online me oraret dhe vendet. I Huaji është në mëshirë të fatit por shpirti paksa aventurier, e bën t’i kapërcejë këto sfida. Bën ç’bën dhe ky, mbërrin në jug. Andej hallakatet po njësoj. Pret rrugëve me shpresë që të kalojë ndonjë gjë e ta marrë. Makinë, autobus, furgon. Madje, në atë vapë, pret që të kalojë edhe ndonjë deve. Nuk ka një strehëz ku të presë në hije. Po iu largua rrugës kryesore në kërkim të një strehe, rrezikon autobusin e fundit.
Nuk ka trena në Shqipëri. Nuk ka orare autobusësh. Furgonat janë si karro me rrota motorike. Gjithçka nis nga transporti. Po nuk pati sesi të shkojë dikush, diku. Nuk prish lekë atje. Ku ka transport të mirë, bën plane tamam ai turisti. Sa bukur ne që i presim biletat e trenit jashtë shtetit, që në Shqipëri. Por, kur rrezikon të ngelesh rrugëve, ruan më shumë lekë në xhep dhe nuk i prish.
Veç transportit, është tema ime e preferuar:
“Uo djali, nuk lejohet me termus këtu.”
“Pse?”
“Sepse kemi biçbarin tonë”.
“A ke pjeshkë, bostan, djathë në atë biçbarin tënd?”
“Jo, po kështu janë rregullat tani.”
Të bëjmë një sqarim për gjithë lexuesit e painformuar: kur dikush ka plazh privat, ai nuk ka plazh privat. Në bashki merret leje që, një tregtar, të vendosë çadrat dhe shezlonët, në një hapësirë të caktuar. Pra, të të ofrojë ty si turist një alternativë shërbimi. Praktikisht, kush të dojë, mund të ngulë çadrën e tij personale edhe në mes të çadrave private. Ai tregtari paguan vetëm shërbimin që të ofron. Është njësoj sikur të qëndrosh para një lokali dhe të jesh i detyruar të konsumosh aty.
Nga se vjen kjo formë e ashpër veprimi dhe turizmi nga e cila jemi të gjithë të pakënaqur? Nuk na pëlqejnë çmimet, cilësia, arrogance në të folur, mungesa e parkimeve, etj. Nga se?
Ai pronari i restorantit dhe asaj zone të vogël të plazhit, ka paguar shumë rryshfete dhe taksa për atë copë plazh. Dhe, ngutet që ato lekë t’ia nxjerrë brenda atyre 40 ditëve që punon. Dikur kanë qenë 80 ditë, por nejse. Duke u ngutur, ai rrit çmimin. Duke rritur çmimin, atij nuk i vijnë më klientët e hershëm që ka pasur dhe e rinis nga e para me klientë të rinj të cilët, mërziten nga mënyra e të folurit dhe shërbimi i keq, dhe nuk do vijnë më vitin tjetër. Mirëpo, ky pronari, nuk e di a do e ketë më apo jo këtë tokë që ka marrë tani sepse qeveritë ndërrohen, kërkojnë lekë përsëri edhe ai, ohu, s’ka nerva. Këta nuk njohin biznes. Janë kasapë. Nuk e kanë konceptin e të shtruarit të biznesit në kohë të gjatë. Ai është fiks “I want it all and I want it now!”. Kjo ngutje, i shkakton nervozizëm. Njësoj si ai zotëria i krepave. Pse? Sepse ai do thjesht lekë dhe ti si klient mund edhe të vdesësh më pas. Vitin tjetër s’ka garanci nga ky shtet ai. I rrit taksat pa njoftuar fare. I mbyll rrugën pa njoftuar fare. Ia prish pa të keq edhe i thotë “Bëje prapë çik më poshtë”. Sepse shteti nuk e ka problem. Edhe shteti është si ata. Sot për sot është aty ku është. Do të të nxjerrë sa të nxjerrë, të vjedhë sa të vjedhë, të shtrydhë sa të shtrydhë. Kush e nxjerr dhe pikën e fundit, ikën nga Shqipëria. Tani, këtij shteti, i kanë ngelur edhe disa njerëz për të shtrydhur. Janë këta pronarët e vegjël. Se me të mëdhenjtë kanë PPP. Pra, është ky zinxhir që shkatërron turizmin edhe vendin. I bën njerëzit nervozë, i sëmur, i çmend, i bën të ikin jashtë shtetit për pushime dhe për të jetuar. Në këtë sezon veror, ofruesit e shërbimeve kanë faj, por ama, shteti ka përgjegjësinë.
