Ambliopia ose “syri dembel” është një gjendje në të cilën syri dhe truri nuk punojnë së bashku siç duhet. Fëmijët që kanë këtë çrregullim do të zhvillojnë vizion të mirë në një sy dhe vizion të dobët në tjetrin.
Fëmijët shpesh mësohen me këtë problem vizioni dhe nuk u tregojnë si shqetësim prindërve. Si pasojë, ambliopia e tyre nuk mund të diagnostikohet për muaj apo edhe vite. Por, ndonjëherë zgjidhja është thjesht një vizitë tek okulisti. Trajtimi për ambliopi mund të korrigjojë mënyrën se si syri dhe truri punojnë së bashku dhe forcojnë vizionin. Trajtimi i hershëm është i rëndësishëm dhe duke mos marrë një diagnozë të duhur mund të çojë në humbjen e përhershme të shikimit më vonë.
Nga lindja deri rreth moshës 8 vjeç, sytë e një fëmije dhe truri formojnë lidhje jetike. Çdo gjë që bllokon ose turbullon vizionin në një ose të dy sytë mund të ngadalësojë ose parandalojë këto lidhje.
Nëse kjo ndodh, truri nuk mund të njohë plotësisht imazhet e shikuara nga një ose të dy sytë. Pastaj, truri fillon të injorojë imazhet e shikuara nga syri i shëndetshëm, dhe syri bëhet më i dobët, duke humbur forcën e shikimit (acuiti). Ky sy është referuar më pas si “ambliopik”.
Shkaqet
Një numër i madh shkaqesh mund të ndërhyjnë në lidhjet normale të syve dhe trurit dhe të çojnë në ambliopi. Një nga problemet më të zakonshme është strabizmi. Në këtë gjendje, një ose të dy sytë enden (“me sy të kryqëzuar”), jashtë, lart ose poshtë. Kur sytë nuk përputhen së bashku, syri i drejtë bëhet më dominues. Forca e shikimit të syrit të drejtë mbetet normal sepse syri dhe lidhja e tij me trurin po punojnë normalisht. Megjithatë, syri i dobët nuk fokusohet siç duhet dhe truri injoron sinjalin e tij, duke çuar përfundimisht në ambliopi.
Jo të gjithë fëmijët me ambliopi kanë ose kanë kaluar probleme me sytë. Në fakt shumë fëmijë kanë sy krejtësisht të shëndetshëm. Nëse është kështu, ambliopia mund të jetë për shkak të një problemi anatomik ose strukturor që ndërhyn ose bllokon pamjen.
Shkaqe të tjera të ambliopisë janë largpamësia e rëndë (hypermiopi), afërsia (miopi), ose astigmatizmi (një formë e vizionit të paqartë). Këto probleme e bëjnë pamjen të paqartë dhe çojnë në tru imazhe të turbullta. Me kalimin e kohës, truri fillon të injorojë këto imazhe, duke çuar në ambliopi në një ose të dy sytë.
Ndonjëherë, duke pasur forca të ndryshme të shikimit në secilin sy, e njohur si anizometropia, mund të shkaktojnë ambliopi. Kur një sy sheh më qartë se tjetri, truri injoron syrin me imazh të turbullt.
Gjenetika gjithashtu luan një rol. Ambliopia priret të trashëgohet në familje. Është gjithashtu më e zakonshme në fëmijët e lindur para kohe ose në ato me vonesa në zhvillim.
Shenja dhe simptoma
Shumica e fëmijëve me ambliopi nuk ankohen për problemet e vizionit. Me kalimin e kohës, ata kanë një vizion të mirë në një sy dhe vizion të dobët në tjetrin. Disa fëmijë kanë një perceptim të dobët të thellësisë dhe vështirësi në tre dimensione. Vizitat e rregullta të vizionit nga mjeku okulist janë një pjesë e rëndësishme e gjetjes së ndonjë problemi te fëmijët.
Trajtimi
Trajtimi për ambliopi përfshin detyrimin e trurit t’i kushtojë vëmendje imazheve të syrit më të dobët, kështu që vizioni në atë sy të bëhet më i fortë. Kjo bëhet me syze, pika të syve, kirurgji ose një kombinim tyre.
Syzet
Syzet janë të rekomanduara kur ambliopia është shkaktuar nga gabime të rënda refraktive ose nga anisometropia (kur një sy sheh më qartë se tjetri). Syzet ndihmojnë të dërgojnë imazhe të qarta dhe të përqendruara në tru, të cilat “korrigjojnë” syrin më të dobët. Kjo i lejon trurit të përdorë sytë së bashku dhe të zhvillojë vizion normal.
Arna të syve
Në shumë raste, fëmijët me ambliopia duhet të vendosin një copë fashe mbi syrin e fortë ose të paprekur. Fasha mbahet për 2-6 orë në ditë, ndërsa fëmija është zgjuar. Kjo gjë aplikohet për disa muaj apo vite, varet nga gjendja. Ekzistojnë dy lloje të fashave të syve: njëra vepron si një ndihmë dhe vendoset direkt mbi syrin; tjetra, e projektuar për fëmijët që vendosin syze, është një copë leckë që përshtatet mirë mbi xham.
Ndonjëherë, nga përpjekjet e shumta të prindërve, disa fëmijë e mbajnë fashën e syve. Mund të përdoren disa pika atropine. Pikat e atropinës do të turbullojnë vizionin në syrin e shëndetshëm, duke e detyruar trurin të njohë imazhet e para nga syri më i dobët.
Kirurgjia
Nëse strabizmi është duke shkaktuar ambliopi dhe trajtimi me syze, fasha ose pika nuk përmirëson vizionin e syve, operacioni i muskujve të syve mund të jetë një opsion. Kirurgjia gjithashtu mund të bëhet nëse ambliopia është shkaktuar nga një qepallë e varuar ose një katarakë. Kirurgjia përfshin lirimin ose shtrëngimin e muskujve që e bëjnë syrin të endet. Ky lloj i kirurgjisë zakonisht nuk kërkon një qëndrim të gjatë në spital.
Testet e syve për fëmijët
Fëmijët arrijnë “pjekurinë vizuale” për rreth 8 vjet; pas kësaj, problemet e vizionit mund të jenë më të vështira për t’u trajtuar. Nëse ambliopia diagnostikohet dhe trajtohet që në moshë të hershme, gjasat janë të shumta për të përmirësuar vizionin dhe për të shmangur humbjen e përhershme të shikimit.
Ndonjëherë nuk ka shenja të dukshme të problemit të vizionit, prandaj është e rëndësishme që fëmijët të bëjnë teste vjetore të shikimit. Këto teste duhet të fillojnë që në foshnjëri dhe në vitet parashkollore në mënyrë që problemet të kapen përpara se fëmija të arrijë pjekurinë vizuale.
