Pashë se njëri ndër poetët më të njohur arbëreshë të sotëm, me dashamirësinë për të promovuar letërsinë e vendit të origjinës, paraqiste në rrjetet sociale një poezi të Rreshpjes, të përkthyer në italisht dhe të vendosur në faqet kulturore të atij vendi, por poezia nuk qe e poetit në fjalë.
Arrita të komunikoj me përkthyesin, që më tha se jo vetëm që e kishte parë si të tijën, por edhe të lavdëruar nga një poet i njohur.
U realizua menjëherë korrigjimi. E dija se kishte një ngatërresë në rrjetet sociale, po nuk e prisja që puna të shkonte deri këtu, edhe pse Rreshpja është poeti shqiptar më i lakuar sot për sot dhe se prirja për ta përkthyer ka marrë përmasa të mëdha. Thuhet se romani “Pedro Paramo” i Juan Rulfos, “një kryevepër e vërtetë” sipas buzëhollit Borges, nuk e mori famën që meritonte, sepse qe përkthyer dobët, por nëse një autor e paraqesim për një tjetër çfarë do të ndodhte? Ishte e habitshme rezistenca e personave të portaleve për të mos e korrigjuar ngatërresën. Ma konfirmuan edhe persona të tjerë që e kishin hasur këtë problem. Kulmin qe kur një person të cilit ia paraqita të gjitha faktet se si qëndronte e vërteta, më tha – mua që jam redaktori i librit me të cilin ndodhi ngatërresa – se poezia X qe e Rreshpjes, pasi një miku i tij e kishte marrë prej vetë dorës së autorit!!!
Ka ardhur koha që prej poetit të vdekur të merret pak lavdi, por kjo prirja për ta marrë si e duan dhe jo si është, mbetet mënyra më e mirë për ta vrarë një poet. Sidomos kur atij nuk i është dhënë ende vendi që meriton. Poezitë e ngatërruara rezultojnë më të brohoriturat nga ky rreth njerëzish, megjithëse autori i vërtetë as që është në dijeni të këtij “suksesi”.
Është e vërtetë që Rreshpja gjithmonë ka dashur të jetë ndryshe nga çfarë mbizotëronte në realitetin shqiptar, por jo të ekskomunikohej. Shkëputja prej 15 vjetësh nga poezia dhe ngritja e saj në stadin më të lartë, flasin për një fenomen përtej shqiptares. Ishte shumë i vetëdijshëm për atë që mund të bënte. (Arshi Pipa ka një tezë, që thotë se letërsia shqipe vuan nga cilësia, sepse shkrimtarët e saj nuk prodhojnë në moshën e pjekurisë.) Rreshpja e shfrytëzon pjekurinë artistike si një Kavafis, Yeats apo Montale. Në vitin 1992, thotë për një gazetë të Kosovës: Dua ta përsos poezinë dhe ta bëj atë shqiptare. Sot ka nga ata që janë të bindur për këtë, por atëherë mungonte çdo vëmendje ndaj asaj që ai shprehte.
Poezitë e kësaj periudhe i botoi më 1994 te libri “Erdhi ora të vdes përsëri”. Mania që kishte për përsosmërinë, e bëri që të reflektonte dhe dy vjet më vonë të botonte vëllimin “Lirika të zgjedhura”. Në këtë periudhë kohe vazhdonte të jetonte në Shkodër dhe kam pasur rastin të shoqërohem gjatë me të. Kur po kërkonte për titullin e librit, më tha nëse mund t’i jepja ndonjë ide. I çova një letër format të mbushur plot me lojëra nga metaforat e tij. I pëlqeu ato, por qe e qartë se kërkonte diçka tjetër. Diçka më të zhveshur. Ishte për titullin “Diku, kudo”, sepse nuk mund të përdorte titullin “100 lirika”. Çfarë donte të thoshte kjo? Ishte në kulmin e krijimtarisë, por nuk mund të realizonte aq lirika. (Poradeci thotë se një poet mund të ketë vetë 6-7 poezi të realizuara. Megjithëse disa ia dalin të bëjnë ndryshe, prandaj “dhe kështu të kenë nga katër palë pantallona”)
Te libri ‘Lirika të zgjedhura”, Rreshpja la jashtë rreth 15 poezi nga libri i mëparshëm dhe shtoi diçka më pak. As kthimi te poezia e hershme nuk e ndihmoi për të arritur numrin 100. Mori 4-5 poezi. Siç ndodh shpesh, ndoshta kjo prirje për përsosmërinë qe një nga gjërat që e la jashtë vëmendjes. Ai bënte kompromis vetëm me vokacionin e tij.
I zhgënjyer, nuk botoi më dhe nuk e organizoi më veprën e vet ashtu siç do të donte ai, me 100 lirika. Padyshim, ky është një nga trishtimet më të mëdha të poezisë shqipe në përgjithësi. Vetëm një vit para vdekjes dalin librat “Vetmi” dhe “Në vetmi”, secili i konceptuar krejt ndryshe nga tjetri, që do të thotë se, para entuziazmit të adhuruesve ndaj veprës së tij poetike, dora e tij, prej të sëmuri dhe plaku, ndihej pak. Botuesit aktivizuan shumë poezi që ai i kishte lënë jashtë në përzgjedhjen e tij, të cilat u shtohen të rejave, duke e zgjeruar kështu prodhimin e tij poetik, që tashti shfaqet në libra pak më të trashë se më parë. Meqë ishte gjallë, mund t’i marrim si të aprovuar prej tij, gjë orientuese për botimet e reja. Përveç të tjerash, ata paraqesin interes për punën e tij me variantet.
Se çfarë ka botuar në gazeta e revista, të asaj periudhe, nuk është e lehtë të orientohesh. Pyetjes se pse botonte në disa organe jashtë letërsisë së vërtetë, njeriu që jetonte vetëm për poezinë, m’i qe përgjigjur që në Drita nuk mund të botonte kur të donte. Drejtuesit e saj, pjella të kohës së realizmit socialist, i qenë përgjigjur me klishenë e tmerrshme se “duhet pak gjeografi”. Megjithëse çdo gjë e kishte kundër, do të botojë herë pas here nga ato gjëra që do të shfaqen në librat e vitit 2014. Por edhe ndonjë gjë që nuk hyn atje. Në një intervistë (Drita, 18 qershor 2000) lexoj se përgjigjet që ka në dorë dy romane. Dhe shton: Kam edhe librin “100 lirika”. Apo: Kam vënë re se tani poezinë e shkruaj më me pasion se kur kam qenë 20 vjeç. Apo: Më pëlqen të vazhdoj rrugën e Poradecit (është më i larti). Sigurisht, flamuri i lasgushizmit e shpëtoi nga realiteti i ashpër letrar dhe social. Poezia shqipe qe në një moment të shkëlqyer. Ky njeri qe heroi i asaj që priste historia letrare e prodhimit poetik shqip.
Realisht, librin “100 lirika” nuk do ta kemi ndonjëherë në dorë, por mund të shohim se ku fshihej ajo ide.
Në internet qarkullojnë me emrin e Frederikut edhe poezi që nuk janë të tijat. Ato edhe janë përkthyer dhe qarkullojnë në site të huaja.
Poezitë e mëposhtme, në fakt, kanë për autor Alfred Çapalikun, megjithëse në internet mund të gjenden nën emrin e Frederik Rreshpjes
ALFRED CAPALIKU
MUZIKË NË LËVIZJE
Çiftet përqafuar në shkallaret e shesheve,
Si akrepat e orës në çast të tingëllimit,
Nëse një ditë ndahen, nëse një natë s’shihen?
Bëhen fotografë të verbër në qytet,
S’mbështeten asnjëherë mbi shkopin e urrejtjes,
Armiq të mirë mbesin.
Muzikë në lëvizje është puthja pa u fshehur.
CAKU
Të vdekurve u veshin këpucë të reja,
Se duhet të shkelin në udhë pa krye,
Mirazh shkretëtire në rendje pa fund,
Pa semaforë e vija të bardha e shtylla,
Pa policë trafiku e manekinë mode,
Pa kalimtarë në sens të kundërt si duna,
Për gjetjen e orës, adresës së saktë.
Mbi kalldrëme shtruar me gurë sizifi
Trokasin shojet e ngrëna si patkoj kuajsh,
Ciasin gomat si në përplasje veturash,
Thyhet njëqind copash pasqyra e lustrës.
O sa këpucë të reja u shitën sivjet!
Ata shqiptojnë një fjalë ndërkombëtare,
Non stop-in rraskapitës me theks modern,
Në maloren si thikë, pa ndalesa biblike,
Pa pemë, pa zogj lajmëtarë si dekor.
Poshtë lart majtas djathtas para mbrapa – qiell,
Me engjëj merramendës, me djaj rrëshqitës,
Sipas rregullave të qarkullimit të Dantes.
Shohin dyzimin e tyre mbi pluhur këpucësh
Që tingëllojnë si një kor antik në boshllëk,
Gjersa lëkura çahet, këmba rri zbathur.
I largët është caku të mbërrihet tek Zoti,
Me labirinthin e shpresës vetvetiu hapur.
QIEJ MERMERI
Qiej mermeri
pa peshë,
dallëndyshe kundër rrymës
pa mbërritje.
Pleq ripërtypës kujtimesh
pa tym,
Aerobi pemësh bri rrugëve
pa erë.
E bardha bëhet e kaltër,
E zeza mbetet pa bojë.
Zaret janë hedhur,
Jeta është lojë.
Pikat e shiut, lotë virgjëreshe,
Prishen në shtratin e lumit,
Avullojnë të mistershme,
Si britma pa dënesë.
E bardha ngjyhet me të kuqe,
E zeza ndërron bojë.
Në kurthin e ditës,
Jeta është lojë.
NJERËZIT E GURIT
Burrat e kohës së gurit s’ishin të ngurtë,
Vidheshin me gjethe, u lulëzonin brinjët,
Zbutnin gjithandej gratë e egra,
Shpiknin vegla pune me majë, rrumbullak,
Nuk njihin sistem numërimi për fëmijët,
Shpellat i thellonin me britma pasioni,
Përjetonin vdekjen sipas tyre
Dhe sosnin në skulptura naive.
DJEMTË E RRUGICËS DHE PLAKU
Ku janë djemtë e rrugicës së vjetër?
Pyesin rrugët dhe lagjet fqinje.
Ku është zhurma e lodrave të verës?
Në pluhur vetëm gjurmët e tyre.
Të bukurit dhe të mirët djemtë,
Të shkathtit, të pandalshmit ku ikën?
Një zë, nga pragu i ngurtë i derës,
Njërëzve u thirri: – Djemtë u rritën!
Lule-vilet vareshin mbi derë
Dhe e ndritnin plakun si fererë.
– Secili djalë braktis murishtën,
Të gjejë të panjohurën e vet,
O njerëz të mirë, pas shumë vitesh
Rrugica do të krenohet me djemtë.
Shpejt erdhi rritja e djemve,
Do të vijnë te na shohin përsëri
Dhe do të sjellin me vete,
Vajzat që kanë marrë me dashuri!
Plaku. Lule vilet mbi derë.
Në zemrat e njerëzve, djemtë.
LIRIKË INTIME
Eja, mbështetemi te pema
Në vetminë e saj prej druri,
Te stoli të ulemi, eja
Në vetminë e tij prej guri.
Nën të njëjtin yll jemi ndeshur
A mund të rrimë pra të ndarë,
Si stoli me trungun e heshtur,
Mbjellë shumë vite më parë?
Në flakë vetëtime pashë
Ovalen dridhëse të buzëve
Dhe si një magji poshtë saj,
Gjithçka që në jetë më duhej.
Pastaj gjëmimin, unë ndjeva
Rininë tënde të përkulej,
Në çast u hepova si dega
Dhe gjeta gjithçka që më duhej.
SIMBIOZË
Dy gjysma jete nuk bëjnë një jetë,
As pjesëtuar nën kryqin e dhimbjes,
As shumëzuar në iksin e shpresës,
Të mbledhura me vetveten e mjerë,
Të zbritura nga maja rrokaqiejsh.
Njeriu ngjyron si pylli në vjeshtë,
Dy gjysma jete nuk bëjnë një jetë.
KARNAVALET
Ditën e karnavaleve të botës
Maska gjithëfarësh, nën ritëm prej shiu,
Luajnë kuplete me fund gazmor,
Kafshë imitojnë, insekte xhunglash,
Asimetrikisht bëjnë pirueta,
Për të harrur maskat e vërteta.
TAKIM ME VINÇENS PRENNUSHIN
In memoriam
“Un jam i Zotit! Qiellin a mund ma pritsh?”
Gegnishtja e ndalun jehonte ilirisht
Dhe kumti flatroi mes yjesh pa u fikun,
Mbas çastit vdektarë sa shpejt kishte rilindun.
Të vinte era lule, i veshun me gjeth,
Shejtnisht përmbi krye të shndriste nji rreth,
Në kohën e amshimit nuk ishe dikushi,
Por ambëlsia vetë, Poeti Prennushi.
STINA E GËZUAR
Si frynin erërat e stinës ashtu mbrëmë,
Sikur pranvera jepte koncert me tre violinistët
e muajve të saj,
Në sheshet e rrugëve dhe periferitë.
Si endeshin të dashurit nën ombrellat gazmore,
Dy nga dy
Dhe shpërndaheshin mes blerimit nën ritmin
e shiut.
Të gjitha këto ndodhën mbrëmë,
Kur të prisja ndanë një BAR-i
Dhe emrin ta gdhendja në avujt e xhamit.
Si frynin erërat e stinës ashtu mbrëmë,
Sikur pranvera jepte koncert me tre violinistët
e muajve të saj,
Në sheshet e rrugëve dhe periferitë.
Si endeshin të dashurit nën ombrellat gazmore,
Dy nga dy
Dhe shpërndaheshin mes blerimit nën ritmin
e shiut.
Të gjitha këto ndodhën mbrëmë,
Kur të prisja ndanë një BAR-i
Dhe emrin ta gdhendja në avujt e xhamit.
