Tirana u shpall përkohësisht kryeqytet i vendit, më 11 shkurt të vitit 1920. Sakaq, kryeqyteti ka njohur më pas, disa në etapa të ndryshme ndryshimi, si gjatë mbretërisë, periudhës së pushtimit nazifashist dhe komunizmit, si dhe në fazën e tranzicionit. Gjatë periudhës 100-vjeçare me statusin e kryeqytetit të Shqipërisë, Tirana ka kaluar në faza të ndryshme historike të zhvillimit, deri në metropolin e sotë modern, raporton “Anadolu Agency” (AA).
Në Tiranën e sotme, bashkëjeton historia me modernen, trashëgimia kulturore me trendet e reja të zhvillimit urbanistik, por edhe turizmi i shumëllojshëm, që e ka shndërruar Tiranën, në dekadën e fundit, në një qytet turistik. Gjatë një shekulli me statusin e kryeqytetin të Shqipërisë, Tirana ka arritur të ruajë edhe trashëgiminë e pasur kulturore dhe historike, ku sot pjesë e saj janë monumentet e kulturës të kategorive të ndryshme, si xhami, kala, ura, shtëpi karakteristike tiranase, dhe objekte të tjera që mbrohen nga shteti.
Sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar (Botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, viti 2008) historia e Tiranës shënon një kthesë të rëndësishme në vitin 1614 (që konsiderohet edhe viti i themelimit të qytetit të sotëm), gjatë periudhës osmane, kur Sulejman Pashë Bargjini, një sanxhakbej, ndërtoi në qendrën e sotme të kryeqytetit një xhami, një han, një hamam dhe një furrë, që sot nuk ekzistojnë më.
Shpallja e Tiranës kryeqytet
Tirana pas shpalljes së pavarësisë së vendit në vitin 1912 vazhdoi të ishte një qytet me ndikim në vend, ndërsa pas shpalljes kryeqytet të Shqipërisë ka përjetuar ndryshime të mëdha sidomos sa i përket infrastrukturës dhe arkitekturës. Organet e shtetit shqiptar që dolën nga Kongresi i Lushnjës siç ishin Këshilli i Naltë dhe qeveria u vendosën më 11 shkurt 1920 në Tiranë, që u caktua përkohësisht kryeqytet i Shqipërisë, kurse përfundimisht Tirana u shpall kryeqytet me statutin e Republikës Shqiptare në janar të vitit 1925, duke mbetur deri në ditët e sotme kryeqytet i vendit. Para se të merrte Tirana këtë status, kryeqytet i vendit shërbeu për disa vite Durrësi. Ndërkohë edhe në kushtetutën e sotme të Shqipërisë, mbrohet dhe caktohet statusi i Tiranës si kryeqytet i vendit.
Periudha e Mbretërisë në Shqipëri (1928-1939) shënon një zhvillim infrastrukturor të vendit, ndërsa në Tiranë mbizotëruan ndërtesat e stilit të arkitekturës italiane. Në periudhën e atyre viteve u ndërtuan sheshi kryesor i kryeqytetit, godinat e ministrive, banka kombëtare dhe një pjesë e Pallatit të Brigadave.
Tirana gjatë komunizmit (1944-1991)
Pas çlirimit të vendit në nëntor të vitit 1944, nga pushtuesit nazifashistë, u vendos sistemi komunist, ku ish-udhëheqësi diktatorial Enver Hoxha, i kushtoi rëndësi ndërtimit të objekteve sipas modelit sovjetik, ndërsa statusi si kryeqytet nuk ndryshoi.
Muzeu Historik Kombëtar, Pallati i Kongreseve, Pallati i Kulturës (sipas modelit sovjetik), Tirana International Hotel, Piramida (ish-muzeu i diktatorit Hoxha), Galeria Kombëtare e Arteve dhe shumë pallate banimi, janë ende sot, disa nga objektet e mëdha dhe të njohura që janë trashëgimi e regjimit komunist. Pallatet parafabrikate, ashtu si në shumë vende ish-komuniste të Evropës mbeten ende, si modele të ndikimit komunist mbi arkitekturën e ndërtimeve. Pas vdekjes së diktatorit Enver Hoxha (1985), një muze në formën e një piramide u ndërtua në nder të tij, ndryshe e njohur si “Piramida”, ndërtesë që aktualisht nuk kryen më funksionet e një muzeu.
Ajo që në atë periudhë vishej me mister, ishte zona e “Bllokut”, lagjja e famshme ku ishin të vendosura rezidencat e drejtuesve të lartë të shtetit komunist, ndërsa ishte një zonë e ndaluar që të lëviznin qytetarët. Pjesë e kësaj zone, ishte edhe vila ku jetonte ish-diktatori Enver Hoxha, e cila është një ndërtim i periudhës së komunizmit. Gjatë komunizmit, përveç ndërtimeve sipas stilit sovjetik, nuk munguan as emrat e udhëheqësve komunistë nëpër institucione, sheshe dhe ndërmarrje të ndryshme, duke patur një ndikim edhe në organizimn e jetës politike dhe shoqërore të vendit.
Tirana e sotme si qytet modern dhe atraksion turistik
E pozicionuar pothuajse në pjesën qendrore të vendit, sot Tirana është qendra kryesore e jetës politike, ekonomike dhe kulturore të Shqipërisë, dhe qyteti më i madh i vendit, ndërsa nga pikëpamja demografike pjesë e qytetit janë përveç vendaseve edhe banorë që kanë ardhur pothuajse nga të gjitha qytetet e tjera të Shqipërisë.
Pas përmbysjes së regjimit komunist në vitin 1991, popullsia e Tiranës filloi të rritej ndjeshëm, për shkak të lëvizjes së popullsisë nga qytetet e tjera të vendit, drejt kryeqytetit. Ky ndryshim demografik, solli edhe ndryshime të tjera në infrastrukturë, duke u ndërtuar lagje të reja, ndërsa filluan ndërtimet masive të pallateve, objekteve dhe shesheve të reja, duke e transformuar Tiranën në një metropol modern. Vitet e para të tranzicionit pas përmbysjes së diktaturës sollën ndërtime kaotike për shkak të lëvizjes së popullsie nga qytete e vendit drejt kryeqytetit, por pas vitit 2000, modelet e zhvillimit urban ishin në fokus të kryebashkiakëve, për ta shndërruar në një metropol të vërtetë evropian.
Gjatë periudhës 100-vjeçare me statusin e kryeqytetit të Shqipërisë, Tirana ka kaluar në faza të ndryshme historike të zhvillimit dhe transformimit të saj në një metropol modern. Në Tiranën e sotme bashkëjeton historia me modernen, trashëgimia kulturore me trendet e reja të zhvillimit urbanistik, por edhe turizmi i shumëllojshëm, e ka shndërruar Tiranën në dekadën e fundit, në një atraksion turistik. Në Tiranë monumentet e kulturës, bashkëjetojnë me ndërtesat e arkitekturës moderne, në disa raste të “fshehura”, por edhe të vendosura në qendër të Tiranës, si dëshmitare e kohës që u ngritën. Nga ana tjetër, këto monumente luajnë një rol të rëndësishëm për rritje e numrit të turistëve, që vizitojnë Tiranën, e në të njëjtën kohë, në promovimin e saj si destinacion turistik.
Kryeqyteti i Shqipërisë ka një mori monumentesh kulturore të karakterit historik që mbrohen nga shteti, por ato që tërheqin më shumë vëmendjen e vizitorëve pothuajse janë të vendosura në qendër të kryeqytetit, dhe zonën përreth saj, si Kalaja e Tiranës, Monumenti i Kapllan Pashës, Xhamia e Et’hem Beut, Kulla e Sahatit, Ura e Tabakëve, shtëpitë e vjetra që kanë statusin monument kulture.
Mozaikut të monumenteve të kulturës në Tiranë, gjatë viteve të tranzicionit i janë shtuar edhe objekte të tjera kulturore moderne, duke bërë një ndërthurje të shumë elementeve dhe gërshetim të kulturave. Vetëm në sheshin “Skënderbej” dhe pranë tij, shikojmë që “dëshmojnë” disa periudha të historisë me ndërtesat tipike, si Xhamia Et’hem Beu e periudhës osmane, Muzeu Historik Kombëtar dhe Pallati i Kulturës të periudhës së komunizmit dhe ndërtesat e ministrive që i përkasin periudhës së Mbretit Zog. Ndërsa vetë sheshi, pësoi një transformim të plotë në vitet e fundit, ku me mijëra metra katrorë janë shtruar me pllaka guri nga të gjitha trevat shqiptare.
Nga ana tjetër në kryeqytetin e Shqipërisë janë të hapur për vizitorët, përveç Muzeut Historik Kombëtar, edhe Muzeu Arkeologjik i Tiranës, Muzeu Kombëtar i Përgjimeve “Shtëpia me Gjethe”, Bunk’Art (ish-vendstrehimi antibërthamor i Shqipërisë komuniste) dhe Bunkart 2 që tregon për persekutimin komunist në Shqipëri, Muzeu i Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë dhe Muzeu Shkencave të Natyrës, ku turistët e huaj “udhëtojnë” në periudhat e ndryshme të historisë, jo vetëm të kryeqytetit, por të gjithë Shqipërisë. Përveçse një metropol i mbushur me atraskione turistike për shkak të objekteve të trashëgimisë kulturore, nga ana tjetër Parku i Madh i Liqenit Artificial, Mali i Dajtit afër qytetit, përveç atraksione për turizmin e natyrës, ofrojnë për të gjitha moshat ambiente për argëtim.
Ndërkohë Tirana ka ruajtur edhe traditën e bashkëjetesës fetare, ndërsa metropoli i Shqipërisë është vendi ku po ndërtohet Xhamia e Namazgjasë, ndërsa janë edhe selitë e Kishës Katolike, Kishës Ortodokse dhe Kryegjyshata Botërore Bektashiane. Në dy dekadat e fundit Tirana ka pësuar ndryshime edhe në pamje. Sheshi i ri i qendrës së qytetit, pallatet shumëkatëshe dhe godinat e tjera social-kulture, restaurimi i godinave kryesore të ministrive në qendër të Tiranës, rinovimi i Pazarit të Ri, ndërtimi i stadiumit të ri “Air Albania” dhe shumë objekte të tjera e shndërruan Tiranën në një metropol modern i cili tërheq edhe vëmendjen dhe interesin e turistëve të huaj nga shumë vende të botës.
Ndërsa Tirana po mbyll shekullin e parë si kryeqytet i vendit, qyteti në dekadën e ardhshme në objektivat strategjikë të institucioneve të vendit synohet të shndërrohet në një qytet policentrik.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Mirësevini në qytetin tim… Tiranë!’
…Rrugët çojnë në Romë, po jo te Pazari i Ri i Erionit
‘Shqipëria, kjo perlë ballkanike’
