Mrekullisë së “Eposit të Kreshnikëve” nuk do t’i shpëtonte as gjeniu i letërsisë shqipe, Ismail Kadareja. Do të ishin vitet 70-të ato kur në gazetën e vetme letrare të kohës, gazetën “Drita” do të botohej një prej eseve të gjata të gjeniut të letrave shqipe. Pjesa më e madhe e lexuesve u çuditën me faktin që në Ballkan zhvillohej një luftë e ashpër për hershmërinë e këtij eposi por dhe për të përcaktuar origjinën e tij.
Një luftë qarqesh shkencore që në fakt është shumë larg rapsodëve që nuk janë gjë tjetër veç transmetuesit më biologjikë të kësaj vlere të veçantë të trashëgimisë sonë kulturore.
Dy studiuesit amerikanë të Harvardit, Lord dhe Perry, duke studiuar format homerike të transmetimit gojë më gojë erdhën në Shqipëri krejt rastësisht, të shtyrë nga i madhi Konica. Ishte ky i fundit që i kishte folur për këtë trashëgimi të mrekullueshme të shqiptarëve. Dhe pikërisht në studimet e tyre ato nxorën se këto këngë janë trasmetuar brez pas brezi dhe rapsodët e kanë mësuar që në vegjëli të tyre ashtu siç kanë mësuar gjuhën. Po ajo që është e çuditshme është fakti që ato i mbajnë mend kaq shumë vargje. Sipas tyre e gjitha kjo realizohet me një formulë.
Aq të famshëm ishin këta studiues, sa do të bëheshin personazhet e Kadaresë në librin e tij “Dosja H’. Kadare me fantazinë e tij prej shkrimtari u përpoq gjithashtu që në libër të hedhë tezat e tij lidhur me epet shqiptare. Ai u përpoq të shihte tek Eposi i Kreshnikëve një frymë parasllave, një lëndë parësore që e gjen vetëm tek shqiptarët. Dhe këtë e bëri me një paralelizëm shumë interesant. Ai vuri përballë institucionin e besës të shqiptarëve me atë të besimit të sllavëve, frymën antiosmane tek eposi verior përkundrejt prirjes së shërbimit pro sulltanit në eposin e serbëve, një frymëzim europian perëndimor tek këngët e shqiptarëve veriorë dhe baladat me përhapje në gjithë territorin e vendit përkundër një disponimi për aventura dhe bëma në epikën legjendare sllave.
Kadare me këtë libër do tërhiqte vëmendjen edhe të filologjisë së Perëndimit të cilët gjetën disa motive të letërsisë perëndimore në disa balada shqiptare. “Fryma zotëruese e eposit shqiptar të veriut është europiane”, mendon Kadare. Dhe në fakt ka shumë elemente si duelet, letërkëmbimi. Eposi është bota e bujarisë së hershme arbre, e dukëve, e kontëve dhe e fisnikëve të shkallëve të tjera, që kërkojnë miqësi me Europën, deri tutje në Bohemi, “nëntë male kaptuar”; një botë e njësueshme me atë fisnikëri që në Gjermani lindi “Nibelungët” e në Francë “Këngën e Rolandit”, në Spanjë “Sidin” e në vendet nordike sagat.
