Intelektualët francezë ishin të parët që e vlerësuan luftën 25 vjeçare vendimtare të Skënderbeut në përpjekjet për të frenuar hordhitë turke në Europë. Këta historianë, poetë, studiues etj u munduan të nxitnin fisnikërinë francezë që të linin mënjanë grindjet dhe të fokusoheshin në problematikën e vërtetë të shek XVI-XVII, zgjerimin e Perandorisë Osmane.
1. Fransua Volter (1693-1778) ishte ikona e revulucionit francez dhe gjithashtu mbahet si ideologu i saj kryesor. Volteri ishte deist me pikëpamje kontradiktore. Ai deklaronte se ishte kundër fesë, por kundër asaj katolike, me klerikë dhe papë të këqij.
Veprat e tij të shumta shërbyen si parapërgatitje e revulucionit francez. Gjithshtu ka patur respekt për punën dhe thoshte: “Populli më i pasur dhe më i lumtur është ai që punon më mirë tokën dhe dhurata më e bukur që Perëndia i ka dhënë njeriut është domosdoshmëria për punën.”
Si studjues i letërsisë paraardhëse franceze s’mund të mos kujtonte se Gjergj Kastrioti dhe shqiptarët qenë brohoritur në Francë nga shkrimtari Pjer Ronsar, Mishel Montenji, Pier Brautoni, Amadi Zhameni.
* * *
“Duka i Burgonjë, Philipe le Bon ishte një princ i fuqishëm, por ai ishte plak për të kryesuar një kryqzatë. Princat italianë ishin në luftë me njëri-tjetrin. Aragona dhe Kastilja ende nuk ishin bashkuar dhe myslimanët mbanin një pjesë të Spanjës.
Në Europë kishte veçse dy princa që mund të sulmonin Mehmetin II. Njëri ishte Huniadi, princi i Transilvanisë, ndërsa tjetri ishte i famshmi Skënderbe, i cili mund ta përballonte në malet e Epirit.
…E kam fjalën për Skënderbeun, lindur në Shqipëri.
Ai ishte bir i një despoti apo zotërie të asaj krahine, domethënë i një princi vasal… Skënderbeu kur ishte njëzet vjeç mendoi të arrinte qëllimin e vet.”
Të mos kishte më zotërinj mbi kokë dhe të mbretëronte i lirë.
Skënderbeu e kishte rimarrë kurorën e atit të vet që e meritonte për shkak të kurajos së tij.”
Duke ngritur kurajon e shqiptarëve theksoj:
“Shqiptarët janë ushtarët më të mirë të atyre anëve. Skënderbeu diti mirë të shfrytëzojë trimërinë e tyre dhe terrenin e ashpër malor të vendit të vet, prandaj me pak trupa ai ndali gjithmonë armata të shumta turke… e shqiptarët janë epiriotët e lashtë, të cilët janë aq luftëtarë sa edhe stërgjyshërit e tyre…
Ata janë një racë luftarake dhe se Shqipëria është një vend malor. Këta dy fakte ndihmuan Skënderbeun në fushatat e tij…”
Në veprën “Sprovë mbi zakonet e kombeve” (botuar anglisht në 1754), vepër historike-filozofike, ku vë në dukje heroizmin e popujve shqiptar në luftën kundër pushtuesve osmanë dhe nënvizon…
“ Sikur perandorët grekë bizantinë të ishin si Skënderbeu, Perandoria e Lindjes do të kishte qëndruar në këmbë”, përfundon Volteri.
2. Zhak Lavardin (Jasques Lavardin shek. XVI): Ishte lord francz i Plessiss dhe Bovrrot, botoi në Paris (1567) librin “Historia e Gjergj Kastriotit” të quajtur Skënderbe, mbretit të shqiptarëve (Syrnomme Scanderbeg, roy d’Albaniae).
Vepra e Lavardinit e përkthyer disa dekada më vonë në anglisht.
Kjo vepër u botua në Londër e përkthyer në gjuhën angleze në vitin 1596. Pjesën më të madhe të saj autori e ka marrë nga libri i Marin Barletit-vepra ka në parathënie një biografi për Skënderbeun dhe një gravurë.
Në këtë vepër janë botuar tre soneta nga Pier Ronsar (mik i Lavardinit) dhe dy të tjera nga dijetari Florest Krestien. Dy sonetet e fundit u drejtohen francezëve që Historia e Skënderbeut që Historia e Skënderbeut t’u shërbejë atyre të lënë grindjet dhe të imitojnë Skënderbeun.
Skënderbeu ngrihet si një figurë që duhet të zgjojë e të ngrejë peshë popujt dhe mbretërit e Evropës:
“Merr Lavarden, burijen që dikur
Pat Skënderbeun dhe lajmëro mbretërit
Për detyrën që kanë kundër Barbarisë!”
Zhak dë Lavardin u drejtohet fisnikërisë franceze: “Kjo është jeta e Gjergj Kastriotit, mbret i shqiptarëve, emri i pavdekshëm i të cilit meriton padyshim të përmendet në tempullin e kujtimit.”
Autori vë në dukje luftërat dhe përpjekjet mbinjerzore të kryetrimit shqiptar për ruajtjen e pavarsisë dhe fitimin e lirisë.
3. Miku i Zhak Lavardinit, Pjer Ronsar (Pierre de Ronsard, 1524-1585), isht një poet i shquar francez. Udallua nga rryma humaniste si lirik dhe mjeshtër i baladës e tingëllimës. E quan Shqipërinë një vend që pjell burra luftëtarë të tillë si Pirrua dhe Skënderbeu.
Pier Ronsar
Shkroi tingëllimin “O shqiptarë prej fatit të sjellë”, ku ngre lart figurën e Skënderbeut. Si Lavardini dhe Ronsari ishin të parët poetë të huaj në Europën perëndimore që egjistruan famën dhe bëmat e heroit tonë kombëtar.
Njihet botërisht soneti i Ronsardit, i cili midis të tjerave i drejtohet kështu heroit:
“O ti, nder këtij shekulli,
O shqiptar, i shënuar prej fatit,
Dora jote mundi turqit njëzet e dy herë,
Shtire tmerrin në radhët e tyre,
I bëre të lënë eshtrat në muret e kështjellës.”
Ronsardi në vargun e katërt të sonetit e krahason Skënderbeun me Akilin.
4. Flores Rogatierni ishte një shkrimtar francez i shek. XV, i cili shkroi dramën “Skënderbeu, Heroi shqiptar”, dhe e vendos ngjarjen në vitin 1440. Skënderbeu në këtë skenë paraqitet i shkathët, i bukur dhe i zgjuar saqë arrin të mësojë greqishten, turqishten, arabishten qysh në moshën e adoleshencës.
E krahason Skënderbeun me Herkulin e lashtësisë, pasi mposhti skithin gjigand dhe dy fisnikë rusë, vret luanin e uritur dhe fiton simpatinë e pallatit dhe të ushtarëve.
Këto e bëjnë ziliqar edhe vetë Sulltan Muratin, që e ka halë në sy dhe bëri çmos që ta zhdukë.
Fuqia dhe hija e rëndë e Skënderbeut del në pah edhe në monologun e Muratit:
“Një njeri i vetëm gjendet para meje e më ka zënë sytë më ndjek natë e ditë…Ky njeri që nxiu fatin tim, makar të ish dhe nga gjaku, po është i huaj dhe gjaku i tij është gjak shqiptari”.
