Fransua Volter (1693-1778) ishte ikona e revulucionit francez dhe gjithashtu mbahet si ideologu i saj kryesor. Volteri ishte deist me pikëpamje kontradiktore. Ai deklaronte se ishte kundër fesë, por kundër asaj katolike, me klerikë dhe papë të këqij.
Veprat e tij të shumta shërbyen si parapërgatitje e revulucionit francez. Gjithshtu ka patur respekt për punën dhe thoshte: “Populli më i pasur dhe më i lumtur është ai që punon më mirë tokën dhe dhurata më e bukur që Perëndia i ka dhënë njeriut është domosdoshmëria për punën.”
Si studjues i letërsisë paraardhëse franceze s’mund të mos kujtonte se Gjergj Kastrioti dhe shqiptarët qenë brohoritur në Francë nga shkrimtari Pjer Ronsar, Mishel Montenji, Pier Brautoni, Amadi Zhameni.
* * *
“Duka i Burgonjë, Philipe le Bon ishte një princ i fuqishëm, por ai ishte plak për të kryesuar një kryqzatë. Princat italianë ishin në luftë me njëri-tjetrin. Aragona dhe Kastilja ende nuk ishin bashkuar dhe myslimanët mbanin një pjesë të Spanjës.
Në Europë kishte veçse dy princa që mund të sulmonin Mehmetin II. Njëri ishte Huniadi, princi i Transilvanisë, ndërsa tjetri ishte i famshmi Skënderbe, i cili mund ta përballonte në malet e Epirit.
…E kam fjalën për Skënderbeun, lindur në Shqipëri.
Ai ishte bir i një despoti apo zotërie të asaj krahine, domethënë i një princi vasal… Skënderbeu kur ishte njëzet vjeç mendoi të arrinte qëllimin e vet.”
Të mos kishte më zotërinj mbi kokë dhe të mbretëronte i lirë.
Skënderbeu e kishte rimarrë kurorën e atit të vet që e meritonte për shkak të kurajos së tij.”
Duke ngritur kurajon e shqiptarëve theksoj:
“Shqiptarët janë ushtarët më të mirë të atyre anëve. Skënderbeu diti mirë të shfrytëzojë trimërinë e tyre dhe terrenin e ashpër malor të vendit të vet, prandaj me pak trupa ai ndali gjithmonë armata të shumta turke… e shqiptarët janë epiriotët e lashtë, të cilët janë aq luftëtarë sa edhe stërgjyshërit e tyre…
Ata janë një racë luftarake dhe se Shqipëria është një vend malor. Këta dy fakte ndihmuan Skënderbeun në fushatat e tij…”
Në veprën “Sprovë mbi zakonet e kombeve” (botuar anglisht në 1754), vepër historike-filozofike, ku vë në dukje heroizmin e popujve shqiptar në luftën kundër pushtuesve smanë dhe nënvizon…
“ Sikur perandorët grekë bizantinë të ishin si Skënderbeu, Perandoria e Lindjes do të kishte qëndruar në këmbë”, përfundon Volteri.
