Ndër faktet që përsëriten në çdo konferencë në internet, COVID-19, një është e pranuar në mënyrë universale: pandemia ka filluar në një epokë të ndërhyrjes më të madhe, më të fortë të shtetit në ekonomi. Por çfarë do të thotë kjo për të ardhmen? Në cilat fusha të jetës ekonomike duhet dhe a mund të bëjë shteti më shumë?
Shumë besojnë se qeveritë duhet të adresojnë pabarazitë dhe të rishpërndajnë më shumë të ardhura, ose se ata duhet të luftojnë ndryshimin e klimës në mënyrë më agresive. Këto janë dy përparësi urgjente. Por, duke pasur parasysh që COVID-19 është një tronditje që kapi pothuajse çdo vend të papërgatitur, pika fillestare natyrore është që të nxisë qeveritë të sigurojnë më shumë dhe më mirë sigurime shoqërore kundër goditjeve.
Walter Bagehot, një nga redaktorët më të hershëm të The Economist, u bëri thirrje qeverive dhe bankave qendrore që të jenë huadhënës. Kriza e tanishme ka konfirmuar se kur përballet me një tronditje të madhe, qeveritë duhet të jenë gjithashtu siguruesit e zgjidhjes së fundit. Asnjë entitet privat nuk mund të sigurojë dhe financojë njëkohësisht përgjigjen e domosdoshme të shëndetit publik, të paguajë pagat e rrënuara të punëtorëve, të kursejë punë duke u dhënë hua firmave financiare të mbyllura dhe të bëjë transferime urgjente për familjet në nevojë. Vetëm shtetet mund ta bëjnë këtë.
Statistikat dhe ekonomistët bëjnë dallimin midis tronditjeve idiosinkratike (që prekin disa njerëz disa kohë) dhe tronditjeve totale (prekin të gjithë njëkohësisht). Kjo ndihmon në rregullimin e përparësive për atë që duhet të bëjë qeveria në të ardhmen.
Tregjet private të sigurimeve mund të funksionojnë në mënyrë të arsyeshme nëse goditjet janë idiosinkratike. Siguruesi i makinës suaj paguan për të riparuar zgavrën tuaj të hequr, pa ndihmë të qeverisë, sepse shumica e personave të tjerë të siguruar nuk kanë pasur një përplasje në të njëjtën kohë. Pra, një pjesë të faturës e heqin ata.
Por sigurimi privat nuk është i pakuptimtë. Ajo funksionon dobët në kujdesin shëndetësor, për shembull, nëse sigurimi shkakton vetëkënaqësi në lidhje me sjelljen e rrezikshme si konsumimi i alkoolit, ose i bën mjekët të përshkruajnë teste të shtrenjta që nuk janë rreptësisht të nevojshme. Një sjellje e tillë rrit premitë e sigurimit dhe i lë të varfërit pa mbulim. Kjo është arsyeja pse planet e dizajnuara mirë si Akti i Kujdesit të Përfitueshëm të ShBA (“Obamacare”) detyrojnë të gjithë të marrin sigurim dhe të sigurojnë një subvencion për familjet me të ardhura të ulëta.
Në vendet e pasura, kombinime të ndryshme të sigurimeve private dhe publike mbrojnë shumicën e qytetarëve nga rreziqet idiosinkratike – qoftë nga sëmundje, papunësi ose të ardhura të pamjaftueshme në pleqëri. Nuk mund të thuhet e njëjta gjë për vendet në zhvillim, ku sistemet e sigurimeve shoqërore janë të dobëta ose të kufizuara në të punësuarit zyrtarisht.
Shumë familje mund të humbasin frytet e dekadave të punës së vështirë nëse një anëtar i familjes sëmuret ose pëson një aksident. Një letër e bardhë e Bankës Botërore e fundit mbi këtë temë përfundon se “shumë sisteme të mbrojtjes shoqërore aktualisht nuk kanë mbrojtje kundër humbjeve katastrofike për ata që nuk kanë histori të kontribuojnë në planet tradicionale të sigurimeve shoqërore.”
Plotësimi i këtij hendeku, pikërisht sepse sigurimi privat nuk mund të bëjë gjithçka, do të kërkojë mobilizimin e më shumë burimeve shtetërore. Por nuk ka asnjë arsye të qartë pse vendet si Meksika, Peruja, Republika Dominikane, Indonezia, Malajzia apo Filipinet nuk mund të lejojnë ta bëjnë këtë: deri në krizën aktuale, shpenzimet e qeverisë qendrore të këtyre vendeve ishin nën një të pestën e PBB-së.
Megjithatë, një paralajmërim është në rregull. Më shumë financim nga qeveria e sigurimeve shoqërore nuk nënkupton që qeveria duhet të sigurojë shërbimet e paguara nga ai sigurim. NHS britanike trajton pacientët në spitalet shtetërore dhe plotëson faturën; nën sistemin kanadez me një pagues të vetëm, qeveria paguan për shërbime që ofrohen kryesisht nga spitalet dhe klinikat private. Ekonomitë në zhvillim duhet të jenë në gjendje të zgjedhin midis sistemit britanik dhe kanadez, ose të zgjedhin një formulë tjetër. Dhe zgjedhja e tyre duhet të bazohet në efektivitet dhe jo në ideologji.
Fondi Monetar Ndërkombëtar vlerëson se qeveritë kanë harxhuar edhe 11 trilion dollarë shtesë në përgjigje të pandemisë – në shumë raste një e dhjeta e PBB-së ose më shumë. Për të parafrazuar ish Presidentin e Bankës Qendrore Evropiane Mario Draghi, vendet e pasura po shpenzojnë gjithçka që duhet. Vendet në zhvillim dhe të tretat, me më pak aftësi për të marrë hua, po shpenzojnë gjithçka që munden.
Në një mjedis global me norma jashtëzakonisht të ulta të interesit, qeveritë e vendeve të pasura mund të huazojnë me lehtësi shumë më tepër sesa prudes fiskale. Në Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe pjesa më e madhe e Bashkimit Evropian, borxhi publik bruto tani tejkalon PBB-në vjetore, dhe tregjet janë ende ‘të bllokuara’.
Emetimi i borxhit publik në vendet e zhvilluara nuk do të thotë se nuk ka kufij. Siç ka argumentuar ish-kryekonomisti i FMN Olivier Blanchard, kjo do të thotë se “nëse normat e interesit të sigurt pritet të qëndrojnë nën normat e rritjes për një kohë të gjatë”, atëherë “kthimi i borxheve, që është emetimi i borxhit pa një rritje të mëvonshme të taksave, mund të jetë e mundur ”
Në të kaluarën, shtypja financiare mbajti normën e interesit për borxhin e qeverisë artificialisht të ulët. Sot, normat e ulëta të interesit botëror reflektojnë kombinimin e popullsisë në plakje, rritjen e ngadaltë të produktivitetit, kërkesën e dobët për investime dhe një mungesë të përgjithshme të pasurive të sigurta. Nëse dhe për sa kohë do të vazhdojë ky kombinim i faktorëve është më së miri çështje hamendje.
Ekzistojnë çështje të barazisë ndër brezore gjithashtu. Nëse taksat më të larta në të ardhmen janë të nevojshme për të shlyer të paktën një pjesë të këtij borxhi, janë fëmijët dhe nipërit tanë që do të paguajnë. Shalimi i tyre me një ngarkesë të madhe borxhi duket i padrejtë, duke pasur parasysh që, në ekonomitë e zhvilluara, ato mund të mos jenë më mirë, pjesërisht sepse ne tashmë po u lëmë atyre një borxh masiv klimatik.
Qeveritë mund dhe duhet të shërbejnë si siguruesi i zgjidhjes së fundit përballë një tronditje katastrofike të agregatit. Por ata mund ta kryejnë atë funksion thelbësor vetëm nëse sigurohemi që ata kanë burimet e nevojshme sot. Kjo është veçanërisht e vërtetë në ekonomitë në zhvillim, ku kufijtë e huazimit publik janë çka janë të lirshme.
Një refren i zakonshëm në ditët e sotme është që pas COVID-19, Milton Friedman është jashtë dhe John Maynard Keynes është në të. Por nëse, siç citon të famshmet që shpesh i atribuohet Richard Nixon, “ne jemi të gjithë Keynesians tani”, duhet të kujtojmë se çfarë Keynes mësohet: politika fiskale duhet të forcohet gjatë kohërave të mira, pikërisht në mënyrë që të mund të jetë ekspansioniste gjatë kohërave të këqija.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
CNBC/ Koronavirus ‘paralizon’ tregun e punës
