Konica.al ka marrë angazhimin serioz që nëpërmjet artikujve të saj të bëhet dëshmi e mrekullueshme e ndjenjës fisnike që duhet të kemi për talentet e mëdha shqiptare. Publikimet tona i sfidojnë shembujt e shëmtuar të smirës dhe të përçarjes, që shfaqen në jetën dhe në kulturën tonë. Nuk janë të paktë pseudointelektualët shqiptarë, që, me një zell dhe servilizëm të neveristshëm, përpara të huajve, për ndonjë përfitim meskin, shajnë dhe hedhin baltë mbi vlerat e krijuara nga bashkëkombësit e vet.
Te Angjelini gjejmë në përsosmëri forcën e madhe të kulturës, të transmetuar nga barku i nënës shqiptare te djali i lindur në dhé të huaj e që ruan virtytet, shpirtin e gjenezën e të parëve të tij.
Midis këshillave që u japin grave gjatë gjithë kohës së shtatzënisë është harmonia e lëvizjeve, shmangia e zhvendosjes brutale, e hedhjes, e kapërcimit, si dhe paqja shpirtërore, që lidhet, siç thonë mjekët, me shëndetin shpirtëror të fëmijës së ardhshëm.
Kur Lizë Preljocaj, nëna e Angjelin Preljocaj, e kishte në bark Angjelinin e vogël, ajo mund t’u jetë përmbajtur mjaft këshillave të mjekëve ose të grave që luanin rolin e mjekëve në raste të tilla në vendet ballkanike, por një natë ajo bëri dicka të kundërt me çdo lloj këshille e higjiene të një gruaje shtatzënë. Një natë, pra, të vitit 1956, ajo, bashkë me të shoqin, kapërcyen fshehtazi kufirin e shtetit shqiptar.
Në qoftë se kalimi i fshehtazi i kufirit të një shteti diktatorial është, gjithsesi, një aventurë e tmerrshme. Ai ka qenë një kufi tragjik, ku qindra njerëz kanë lënë kokën, të grirë nga plumbat, të mbytur nga ujët e zi, ose të ngrirë nga acari.
Ecje me orë të tëra nëpër terr (nata e arratisjes zgjidhej përherë sa më e errët), këmbë që dridhen nga lodhja, tmerri i diktimit prej rojave, torturë e së panjohurës: arritëm, s’arritëm (shumë njerëz janë marrë në qafë në metrat e fundit të rrugës, ngaqë para kohe janë gëzuar, duke kujtuar se kanë kapërcyer matanë, në kohën që ende ndodheshin në tokën shqiptare), të gjitha këto të shoqëruara nga lehja e qenve, nga ankthi, si qindra të tjerë i ka përjetuar edhe Lizë Preljocaj.
E bashkë me atë ankth të pakrahasueshëm me asnjë tjetër, në ato orë të rënda ajo, si gjithë arratiaket, ka ndierë herë pas here, ëndrrën në mos të fluturonte, të ecte sa më shpejt, me sa më pak zhurmë, mundësisht të mos shkelte mbi tokë, të rrëshqiste e lehtë si pupla, si zogu, për mundur kështu që të kapërcente nga një realitet në tjetrin, shkurt, midis atij ankthi, ajo ka ndier dëshirën të ecte ndryshe.
Meqenëse, siç thonë, gjatë kohës së shtatzënësisë, gjithçka e nënës kalon tek foshnja, ndoshta në ato çaste plot trysni, më fort se një trashëgimi gjenetike, Angjelinit, që ende në bark të nënës, i kaloi kjo dëshirë, ky kumt, kjo ëndërr: të ecte, të lëvizte ndryshe.
Por një ecje ndryshe s’është tjetër veçse vallja.
Kumti i erdhi foshnjës nga jashtë, në një mënyrë tragjike. Dhe, ndoshta, nëpër të gjitha skenat e botës, ku ai vallëzon ose ndërton spektaklin e vallëzimit, pa e ditur as vetë, s’bën gjë tjetër veçse i bindet atij kumti, domethënë ripërtërit kaosin e asaj nate, atë makth e atë lëvizje misterioze nëpër terr, ku vdekja të ndjek e ti përpiqesh t’i ikësh, për të dalë në zonën e dritës.
Angjelin Preljocaj për një kohë të gjatë nuk i dinte këto. Ndërsa rritej e bëhej i ndërgjegjshëm, në fillim turbullt e pastaj përherë e më qartë, po e kuptonin se vendi ku ndodhej nuk ishte vendi i tij. Tjetër gjuhë flitej në shtëpinë e vet e tjetër përjashta.
Por mesa duke mungesën e gjuhës shqipe ai do ta kompensonte me një tjetër gjuhë, atë më të vjetrën e të vjetrave, gjuhën e trupit.
Në Shqipëri, në atdheun e largët të Angjelit (në të vendin në botë që kishte një shpend në flamur), kishte tre mijë vjet që vallëzohej. Ilirët, domethënë shqiptarët e hershëm, vallëzonin shumë. Një vazo e stërlashtë ilire, e cila jep pamjen e pesë grave të kapura prej dore që përcillnin të vdekurin, ka nxitur shkoqitje të ndryshme të shkencëtarëve. Ndër ta, zotëron mendimi se kapja për dore e grave, dhe sidomos fakti që vallja zhvillohet nga e majta në të djathtë, domethënë mbrapsht, dëshmon se ajo është valle mortore.
Vallja, në përgjithësi, me trajtën e saj rrethore përsërit një nga simbolet më të lashta dhe universale të njerëzimit: rrethin, domethënë simbolin e diellit, si edhe lëvizjen e tij në kupën qiellore. Vallja, e cila sillet në kah të mbrapshtë, domethënë në anën e kundërt të diellit (akrepave të orës), pra, nga e majta në të djathtë, si në vazon ilire, do të thotë vdekje.
Vallja kështu i ngjante një mekanizmi që mund të punonte në dy kahje: të mirë dhe të keqe. Ajo të kujtonte kështu orën e mirë dhe orën e ligë, kthimin e papritur të fatit, së fundi, kahjen e rrjedhës së kohës, këtë enigmë që ka munduar dhe vazhdon të mundojë ç’prej mijëra vjetësh mendjen njerëzore.
Është pikërisht kjo ngjizje, ky bashkim, kjo shkrirje e dy të kundërtave që e bën të suksesshëm Angjelinin në gjithçka që ai bën, sepse rruga përtej dy të kundërtave nuk është gjë tjetër veçse transhendetalja, (do të thoshte Tomas Mann).
Prodhimet e tij tani janë pjesë e repertorit të shumë kompanive, shumë prej të cilave bëjnë edhe prodhime origjinale nga ai, sidomos La Scala e Milanos, Baleti i New York City dhe Baleti i Operës së Parisit.
Ai ka bërë filma me metrazh të shkurtës (Le postier, Idées noires në 1991) dhe disa filma, veçanërisht i shquar Un trait d’union dhe Annonciation (1992 dhe 2003), për të cilat ai u nderua me “Grand Prix du Film d’Art”.
Në vitin 2003, çmimin e parë “Vidéo-Danse” në vitin 1992 dhe çmimin e festivalit të festivalit në Pragë në vitin 1993. Në vitin 2009, ai udhëhoqi Snow White, duke shfaqur pjesë të tij dhe në vitin 2011 ai nënshkroi për Air France, komercialin L’Envol, bazuar në koreografinë e Le Parc.
Në vitin 2016, ai koreografon dhe bën spot të ri reklamues, atë të parfumit «Galop d’Hermès».
Që atëherë ai ka bashkëpunuar në disa filma të veprës së tij koreografike: Les Raboteurs me Cyril Collard (bazuar në pikturën e Gustave Caillebotte) në vitin 1988, Pavillon Noir me Pierre Coulibeuf në 2006 dhe Eldorado / Preljocaj me Olivier Assayas në 2007.
Made with Valérie Müller, filmi i parë me gjatësi të plotë nga Angelin Preljocaj, Polina, danser sa vie, përshtatur nga romani grafik nga Bastien Vivès, doli në kinema në nëntor 2016.
Janë shkruar disa libra për punën e tij, sidomos Angelin Preljocaj (2003), Pavillon Noir (2006), Angelin Preljocaj, Topologie de l’invisible (2008), Angelin Preljocaj, de la création à la mémoire de la danse (2011).
Gjatë gjithë karrierës së tij, Angelin Preljocaj ka marrë çmime të shumta, përfshirë “Grand Prix National de la Danse” të dhënë nga Ministria franceze e Kulturës në 1992, “Benois de la danse” për Le Parc në 1995, “Bessie Award “për Annonciation në vitin 1997,” Les Victoires de la musique “për Romë dhe Juliette më 1997,” Globe de Cristal” për Snow White në vitin 2009.
Ai është një” Zyrtar i Arteve dhe Letrave “dhe një” Chevalier de la Légion d’honneur “dhe u emërua” Officier de l’ordre du Mérite “në maj të vitit 2006. Ai ka marrë çmimin Samuel H. Scripps / American Dance Festival për Arritjen Lifetime në 2014.
Që nga tetori i vitit 2006, Preljocaj Balet me 24 balerinë të përhershëm banojnë në Pavillon Noir në Aix-en-Provence, një ndërtesë e dedikuar tërësisht për vallëzim, me Angelin Preljocaj si drejtor artistik.
Shënim***: Një pjesë e madhe e materialit të përdorur në këtë shkrim është shkëputur nga libri, “Kushëriri i Ëngjëjve”, i shkruar nga Ismail Kadare.
