Ne nje interviste te fundit per “Presheva Jone”, kryetari i Levizjes per Bashkim, Valon Murati, ka folur per rrjedhen e politikave ne vend, e sidomos per ato qe kane te bejne me bisedimet ne raport me Serbine fqinje e qe detyeishmisht lidhen me çeshtjen e shqiptareveve te Lugines.
Z. Murati ka thene se ne lidhje me korrigjimin e kufirit nuk ka vend per frike, por per kujdes te shtuar dhe se ne poziten aktuale politike ne te cilen gjendet Kosova, nuk duhet te hezitohet zgjidhja e qeshtjes se shqiptareve te Kosoves Lindore.
Z. Murati, cilat kane qene pritshmerite tuaja nga takimi i Washingtonit?
Valon Murati: Ashtu siç edhe pritej, përkundër disa dramave të nxitura nga delegacioni serb, nga ky takim u dol me një marrëveshje për normalizim ekonomik, me një sërë pikash që janë më shumë synime e zotime sesa marrëveshje konkrete sesi do të realizohen projektet e përmendura ekonomike. Gjithashtu marrëveshja nuk ishte e karakterit Kosovë-Serbi, por një marrëveshje Kosovë-SHBA në njërën anë dhe Serbi-SHBA në anën tjetër. E çuditshme si shumëçka në raportet Kosovë-Serbi. Ajo që është e rëndësishme të thuhet se nga ky takim dhe kjo marrëveshje Kosova nuk ka humbur. Njëkohësisht ka qenë naivitet politik të mendohet se nga kjo marrëveshje do të fitohet njohja e pavarësisë nga Serbia. Pra diku në mes të këtyre dy ekstremeve duhet të trajtohet marrëveshja dhe në varësi të realizimeve të projekteve ekonomike e infrastrukturore të synuara nga kjo marrëveshje do të mund t’i jepet në të ardhmen ndonjë vlerësim më i qartë.
Ajo që nuk do sqarim është se raportet politike në mes të Kosovës dhe Serbisë nuk kanë marrë asnjë zgjidhje dhe çështja e zgjidhjes së këtyre problemeve është prolonguar për një kohë tjetër. Sigurisht për Kosovën njohja nga Izraeli është një fitore jo e pa rëndësishme. Gjithashtu vetë fakti i trajtimit me dinjitet të Kosovës në Shtëpinë e Bardhë nuk është sinjal që duhet nënçmuar dhe nuk ka qenë e lehtë edhe për Serbinë për ta gëlltitur. Kjo marrëveshje në anën tjetër është një fitore mediatike e politike për administratën Tramp në prag të zgjedhjeve në SHBA. Nga perspektiva serbe presidenti Vuçiq po e shet si fitore faktin se kinse e hoqi nga tavolina çështjen e pavarësisë së Kosovës, ashtu siç nga perspektiva kosovare pak a shumë edhe kryeministri Hoti po mundohet të theksojë se Kosova është fituese sepse nuk u trajtua çështja e ndarjes së saj. Ka edhe një fitues indirekt të kësaj marrëveshjeje, e ai është Edi Rama aq i stigmatizuar për projektin e Shëngenit Ballkanik i cili tani më është pjesë e marrëveshjes së nënshkruar. Por ne duhet të bëhemi realistë dhe ta pranojmë se problemet në mes të Kosovës dhe Serbisë nuk janë të natyrës ekonomike por të natyrës së thellë politike.
Dhe pa u zgjidhur problemet politike do të jetë jashtëzakonisht e vështirë të implementohen edhe marrëveshjet ekonomike apo infrastrukturore. Sidoqoftë do të isha i gëzuar nëse vërtetë disa nga këto projekte vërtet fillojnë të realizohen sepse ato do të ishin në dobi të qytetarëve të Kosovës, Serbisë por edhe të Shqipërisë. Për të gjithë ata që kanë pritur njohje dhe dialog politik në Vashington kësaj radhe më duhet të pohoj se në dy vitet e fundit ne jemi treguar jashtëzakonisht indiferent, për të mos thënë mohues e refuzues dhe pengues të dialogut politik të cilin synonte ta udhëhiqte SHBA-ja. Duke i ikur atij dialogu dhe duke i vendosur pengesa të një pas njëshme në këto dy vite ne jo vetëm që kemi humbur një moment të mirë të krijuar në SHBA për zgjidhjen e këtij problemi por edhe ka mundësi që e kemi futur në vështirësi të mëdha veten në të ardhmen.
A janë të mjaftueshme trajtimi kryesisht i temave ekonomike në këtë marrëveshje?
Valon Murati: Ndonëse marrëveshja përfshin edhe tema të tjera përveç atyre ekonomikeve, madje disa prej tyre kanë qenë objekti të marrëveshjeve të Brukselit (siç janë njohja e diplomave, apo funksionalizimi i vendkalimit kufitar në Merdare) e disa po diskutohen tani në Bruksel (siç është çështja e të zhdukurve), unë besoj se janë hapur edhe temat e tjera për të parë disponimin e palëve.
Madje siç u raportua, kanë qarkulluar katër drafte të ndryshme të marrëveshjeve. Por duke qenë e qartë që nga fillimi se ky do të jetë një takim që do të trajtojë temat ekonomike nuk u bë si duket ndonjë presion më i madh mbi palët për t’i trajtuar ato më thellë. Ka gjasa që me këtë marrëveshje administrata aktuale po i vendos bazat që ky dialog në një moment tjetër, qoftë në bashkëpunim me evropianët qoftë vetë, të vazhdojë edhe në rrafshin e realizimit të një marrëveshjeje politike në të ardhshmen. Do të jetë e vështirë përfundimi i dialogut politik pa përfshirjen amerikane kushdo qo të do jetë në Shtëpinë e Bardhë në mandatin e ardhshëm.
A është dashur të bisedohet edhe për çështjet politike dhe në këtë moment a kemi përfaqësim të denjë për këto tema atje?
Valon Murati: Bindja ime është se Kosova do të duhej me Serbinë të bisedoj fillimisht vetëm temat politike. Ky dialog do të duhej të përfundonte me zgjidhjen e problemeve politike në mes të Kosovës dhe Serbisë. E më pas shumë më lehtë do të zgjidheshin edhe çështjet e bashkëpunimit ekonomik dhe ato të fushave të tjera. Pra nuk është problemi se a është dashur të bisedohet për politikë. Dhe nuk është çështja vetëm e legjitimitetit politik. Sepse në fund të fundit përfaqësuesit tanë janë qeveri e ligjshme dhe çdo marrëveshje politike do të duhej të vinte në Kuvendin e Kosovës apo edhe të vendosej përmes një referendumi. Problemi kryesor është se pala jonë nuk ishte dhe nuk është e gatshme për t’u futur në temat e rënda politike. Pala jonë asnjëherë nuk ka pas një platformë të qartë të bisedimeve dhe zakonisht ka pasur dokumente që u kanë ngjarë fontanave të dëshirave.
Në bisedimet politike do të ketë edhe lëshime e kompromise ndërsa dihet tani më se diskursi i politikanëve tanë në qeveri e opozitë nuk lë hapësirë për ndonjë zgjidhje kompromisi. E po të kishim ne një platformë në të cilën do të trajtonim me seriozitet opsionet, përfshirë atë të ripërcaktimit të kufijve, do të ndërtonim me kohë edhe kohezion i cili do të prodhonte legjitimitet. Tash nuk kemi as gatishmëri, as platformë, as guxim, as kohezion shoqëror e rrjedhimisht pastaj të gjithë e shtrojnë çështjen e legjitimitetit të kësaj qeverie që për mua nuk është problemi themelor.
A janë shuar shpresat qe te ndodhe bashkimi i Lugines se Presheves me Republiken e Kosoves?
Valon Murati: Kjo marrëveshja ekonomike duke mos e trajtuar fare çështjen e raporteve politike në mes të dy vendeve në asnjë variant nuk e përjashton çështjen e ripërcaktimit të kufijve. Kundërshtarët e kësaj ideje e kanë shpallur të vdekur këtë projekt por nuk kanë treguar projektin alternativ. Dhe nuk kanë projekt tjetër. Barrikadimi në Kushtetutën e Kosovës dhe parimet e Pakos së Ahtisaarit në të cilat ajo është e bazuar nuk është në dobi të Kosovës përkundër mashtrimit që i bëhet opinionit publik. Privilegjet kushtetuese që i ka pakica serbe nuk shërbejnë për integrimin e saj por për manipulimin e saj nga ana e Serbisë që ta minojë funksionalitetin e shtetit të Kosovës. Duke qenë e pamundur një ndryshim i kushtetutës sonë pa votën serbe atëherë do të duhej shfrytëzuar bisedimet politike që duke shtruar drejtë të gjitha çështjet në mes të Kosovës dhe Serbisë të shtrohet rruga edhe për ndryshimin e Kushtetutës së Kosovës përmes një marrëveshjeje të re ndërkombëtare. Në këtë drejtim, opsioni më i dobishëm për Kosovën dhe shqiptarët do të ishte ai i ripërcaktimit të kufijve në mes të Kosovës dhe Serbisë. Çka do të duhej nënkuptuar me këtë ripërcaktim kufijsh? Në platformën e Lëvizjes për Bashkim të vitit 2010 qartazi thuhet se pjesa shqiptare e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës duhet t’i bashkohet Kosovës dhe pjesa serbe e Leposaviqit, Zubin Potokut dhe Zveçanit duhet të ketë të drejtë t’i bashkohet Serbisë.
Pjesa veriore e Mitrovicës nga e cila shqiptarët janë dëbuar me dhunë nuk do të duhej të ishte pjesë e kësaj marrëveshjeje. Kjo platformë deri në vitin 2018 nuk ka pasur përkrahje ndërkombëtare. Por me lëvizjet në gjeopolitikën botërore, me forcimin e Rusisë dhe të Kinës dhe depërtimit të tyre në rajon dhe potencialit destabilizues të këtyre ndërhyrjeve për interesat amerikane dhe evro-atlantike, sidomos SHBA-të por edhe një pjesë e shteteve evropiane lejuan që të hapet edhe mundësia e ripërcaktimit të kufijve në mes të Kosovës dhe Serbisë si një mundësi e zgjidhjes së problemeve dhe e arritjes së një paqeje të qëndrueshme në mes të dy vendeve dhe të dy popujve. Një zgjidhje e tillë do ta funksionalizonte Kosovën në njërën anë, por do ta stabilizonte edhe Serbinë dhe do të vështirësonte kontrollimin e saj nga ana e Rusisë si pasojë e problemeve të pazgjidhura me Kosovën. Ajo që më ka habitur pa masë në këto dy vjet ka qenë refuzimi publik i kësaj ideje nga pjesa më e madhe e politikanëve e pastaj edhe e një pjese të opinionit publik. Duke qenë se ideja u hodh ashtu si u hodh nga presidenti Thaçi, rezistenca ndaj saj ishte edhe rezistencë ndaj figurës së tij politike. Kishte një frikë iracionale se përmes një marrëveshjeje finale me Serbinë të cilën ai do ta udhëhiqte dhe realizonte ai të forconte edhe më tej pozicionin në skenën politike. Një pjesë e refuzuan këtë ide edhe nga frika se kjo do të ishte hapi i parë një bashkimi të Kosovës dhe Shqipërinë duke demonstruar kështu një miopi të paparë politike të cilën në skenën tonë politike e kanë me bollëk kosovacentristët.
Tash siç e thashë Kosova edhe me këtë marrëveshjen ekonomike të Vashingtonit nuk e ka mbyll çështjen e konsolidimit të plotë të sovranitetit të saj të jashtëm dhe të brendshëm shtetëror.
Në planin e jashtëm ne vazhdojmë të kemi problem anëtarësimin në OKB, por edhe në BE, NATO, OSBE, Këshill të Evropës etj., e në planin e brendshëm kemi probleme të thella në ushtrimin e sovranitetit të plotë në tërë territorin e vendit, përkatësisht në pjesën veriore. Të jam i qartë në asnjë moment pavarësia dhe shteti i Kosovës nuk rrezikohet. Ajo për të cilin po flasim është që të rrumbullakësohet procesi i shtet-formimit dhe ta largojmë përfundimisht ndikimin e Serbisë në Kosovë si ndikim negativ e t’i shndërrojmë raportet me të raporte të një fqinjësie që do të shkonte duke u normalizuar me kohën. Kështu mendoj se duhet të shfrytëzohet procesi i dialogut politik me Serbinë që duke i zgjidhur problemet politike me të përmbyllet edhe ky proces. Vazhdojnë të jenë tri opsione sesi mund të përmbyllet një dialog me Serbinë. Ajo që LB dhe unë personalisht e favorizojmë dhe besojmë se herët e vonë do të ndodh është ai i ripërcaktimit të kufijve për të cilin fola më lartë.
Varianti i dytë është një marrëveshje që përfshin një asociacion me kompetenca ekzekutive për komunat serbe (e cila realisht do të ishte një autonomi politiko territoriale) e cila kombinuar me privilegjet kushtetuese që kanë serbët do ta bënte Kosovën një shtet krejtësisht jo-funksional madje edhe nëse do të njihej nga Serbia e do të pranohej në OKB. Dhe varianti i tretë është ai që të vazhdohet me këtë status-quo të tanishme, pa një marrëveshje të madhe e rrjedhimisht me Kosovën e pa përfshirë në institucionet kryesore ndërkombëtare, pra pa një legjitimitet të plotë ndërkombëtar dhe me probleme të brendshme në ushtrimin e sovranitetit si dhe me vështirësi në funksionimin shtetëror për shkak të bllokadave që pakica serbe mund t’i bëjë me rekomandimet e Beogradit.
Në të dy variantet e fundit, Serbinë në vend se ta heqim nga Kosova do ta kemi brenda dhe në vend se të merremi me tema zhvillimore e të sundimit të ligjit, do të vazhdojmë të merremi me Serbinë dhe me temat të ashtuquajtura të mëdha. Në vend se të kemi një garniturë të re politike, do të vazhdojnë të na defilojnë të njëjtit njerëz apo pinjollët e tyre me të njëjtën mendësi politike. Frika ime është se refuzimi i opsionit të ripërcaktimit të kufijve dhe realizimi i njërës nga këto dy variantet të fundit do të bëjë që duke qenë ato zgjidhje jofunksionale ne vetë në një të ardhme të kërkojmë hapjen e çështjes së kufijve por nga një pozicion shumë më i dobët. Kam frikën se në ato rrethana do të mund ta humbnim pjesën më të madhe të Kosovës Lindore dhe interesi serb do të betonohej në veri tek lumi Ibër.
Mos të harrojmë se mbi të gjitha ideja e ripërcaktimit të kufijve në mes të Kosovës dhe Serbisë është një obligim moral, njerëzor e kombëtar që kemi ndaj shqiptarëve në Kosovën Lindore. Ajo pjesë dhe ata njerëz kanë qenë pjesë e pandashme e rrugëtimit të Kosovës për liri e pavarësi. Do të na mallkojë historia për këtë sjellje tonë ndaj asaj pjese të kombit. Flitet shesh për resurset natyrore e ekonomike.
Harrohet se resursi kryesor i çdo shoqërie është njeriu. E në anën tjetër më duhet të theksoj se trajtimi i çështjes së shqiptarëve në Kosovën Lindore nga ana e Kosovës në bisedime është i rëndësishëm edhe thjeshtë nëse shihet vetëm interesi i Kosovës. E kam bindjen e plotë se Kosova dhe funksionaliteti i shtetësisë së saj mbrohet në Kosovën Lindore. Madje edhe bashkimi kombëtar si opsioni më vital për të ardhmen e kombit tonë shkon përmes Kosovës Lindore. Asnjëra nuk mund të ndodhin pa ndryshimin e kushtetutës së Kosovës. E ajo kushtetutë mund të ndryshohet vetëm me një marrëveshje të re ndërkombëtare që përfshin edhe ripërcaktimin e kufijve.
Si e sheh pozitën e shqiptarëve në rajon në raport me zhvillimet e fundit?
Valon Murati: Zhvillimet gjeopolitike në rajon siç janë p.sh. rezultatet e zgjedhjeve në Mal të Zi, ku pritet që partitë pro-serbe të formojnë qeverinë, dëshmojnë se Serbia dhe Rusia kanë potenciale të mëdha të ndërhyrjes në ato zona që i trajtojnë si interes strategjik. Nëse këto nuk i shohim por i mbyllim sytë në kosovacentrizmin tonë e nuk u bëjmë ballë si shqiptarë me një politikë të përbashkët dhe unike dëmet do të jenë të mëdha për të ardhmen e kombit shqiptar dhe shtetit të Kosovës. Goditja që po i bëhet identitetit shqiptar në Kosovë përmes dobësimit të tij dhe forcimit të kosovarizmit artificial është hapje e kutisë së Pandorës.
Me rënien e shqiptarizmës si shtyllë e evropianizimit dhe shoqërisë shekullare në Kosovë hapen dyert për depërtimin e identiteve dhe politikave të ndryshme të cilat mund ta destabilizojnë rëndë rajonin. Shqiptarizma është diga që e mbron Kosovën dhe mbarë kombin tonë nga ndikimet e huaja të dëmshme dhe destabilizuese. Andaj është jetike përmbyllja e marrëveshjes me Serbinë, bashkimi i Kosovës Lindore me Kosovën, funksionalizimi i shtetësisë së Kosovës, bashkimi i Kosovës dhe Shqipërisë si dhe vazhdimi i fuqizimit të pozitës së shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, që do të duhej të realizohej përmes ngritjes së statusit të tyre në komb shtetformues si dhe mbrojtja dhe fuqizimi i të drejtave të shqiptarëve në Mal të Zi.
A eshte tradheti kombtare nese negociohet bashkimi i Lugines ne kembim te Leposaviqit dhe ca fshatrave serbe ne Veri?
Valon Murati: Përkundrazi është akti më patriotik i mundshëm. Është përmbushje e amanetit të dëshmorëve dhe përmbyllja më e mirë e mundshme e kapitullit të konfliktit shqiptaro-serb. Kjo zgjidhje është në vijë me parimet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, me parimet e lëvizjes ilegale shqiptare për vetëvendosje e bashkim kombëtar, me betimin e ushtarit të UÇK-së dhe në funksion të realizimit të projektit madhor të bashkimit kombëtar.
Disa politikanë me ndikim ne vend po i frikohen (ndoshta edhe me te drejte) prekjes se kufijve. A eshte loje me zjarre kjo teme? Cka nese nuk ndodhe korrigjimi i kufirit nga keto negociata?
Valon Murati: Vend për frikë nuk ka e për kujdes të shtuar po. Ky nuk është një projekt i lehtë. Për këtë unë jam krejtësisht i vetëdijshëm ashtu si edhe tërë Lëvizja për Bashkim. Bisedimet në këtë temë do të ishin të vështira. Pala serbe do të kërkonte maksimumin. Por edhe ne sot jemi në pozitë më të mirë se kurdoherë. Vetë fakti se Kosova trajtohet me dinjitet në Shtëpinë e Bardhë dhe si një aktor i rëndësishëm i paqes në marrëdhëniet ndërkombëtare dëshmon për faktin se ne jem sot në një pozitë krejt të ndryshme në raport me Serbinë sesa në të kaluarën.
Andaj kam besim se me një vendosmëri dhe qasje të drejtë do të mund të nxirrej optimumi. E ne njëkohësisht jemi të bindur edhe se rrugë tjetër nuk ka dhe për më tepër ky është opsioni të cilin ne do të duhej ta ndiqnim e përfaqësonim si Kosovë që nga fillimi, e jo ne ta refuzonim. Në anën tjetër trumbetimi se ndryshimet e kufijve nuk mund të ndodhin pa luftë ose se mund të nxisin luftë në rajon janë krejtësisht të pa baza. Një ndryshim i tillë nëse do të bëhej do të bëhet me marrëveshje. Dhe marrëveshja nënkupton paqe e jo luftë.
