Asnjë ngjarje që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, nuk ka pasur një ndikim të thellë global si Covid-19. Pandemia ka shkaktuar një krizë të shëndetit publik dhe ekonomik në një shkallë të paparë në breza dhe ka përkeqësuar problemet sistemike të tilla si pabarazia dhe qëndrimi i fuqisë së madhe.
E vetmja përgjigje e pranueshme ndaj një krize të tillë është të ndjekim një “Rivendosjen e Madhe” të ekonomive, politikës dhe shoqërive tona. Në të vërtetë, ky është një moment për të rivlerësuar lopët e shenjta të sistemit para-pandemik, por edhe për të mbrojtur disa vlera të mbajtura prej kohësh. Detyra me të cilën përballemi është të ruajmë arritjet e 75 viteve të kaluara në një formë më të qëndrueshme.
Në dekadat pas Luftës së Dytë Botërore, bota bëri hapa të paparë drejt çrrënjosjes së varfërisë, zvogëlimit të vdekshmërisë së fëmijëve, rritjes së jetëgjatësisë dhe zgjerimit të shkrim-leximit. Sot, bashkëpunimi dhe tregtia ndërkombëtare, të cilat çuan në përmirësimin e pasluftës në këto dhe shumë masa të tjera të përparimit njerëzor, duhet të ruhen dhe mbrohen nga skepticizmi i përtërirë i meritave të tyre.
Në të njëjtën kohë, bota gjithashtu duhet të mbetet e përqendruar në çështjen përcaktuese të epokës para-pandemike: “Revolucioni i Katërt Industrial” dhe dixhitalizimi i aktiviteteve të panumërta ekonomike. Përparimet e fundit teknologjike na kanë dhënë mjetet që na duhen për t’u përballur me krizën aktuale – përfshirë zhvillimin e shpejtë të vaksinave, trajtimet e reja dhe pajisjet mbrojtëse personale. Ne do të duhet të investojmë në kërkime dhe zhvillime, arsim dhe inovacione, ndërsa në të njëjtën kohë të ndërtojmë mbrojtje ndaj atyre që do të keqpërdorin teknologjinë.
Por të tjera doktrina të sistemit tonë ekonomik global do të duhet të rivlerësohen me një mendje të hapur. Kryesor midis tyre është ideologjia neoliberale. Fundamentalizmi i tregut të lirë ka gërryer të drejtat e punëtorëve dhe sigurinë ekonomike, ka shkaktuar një garë derregullatore drejt konkurrencës shkatërruese të taksave dhe ka mundësuar shfaqjen e monopoleve masivë të rinj global.
Rregullat e tregtisë, taksave dhe konkurrencës që pasqyrojnë dekada të ndikimit neoliberal tani do të duhet të rishikohen. Përndryshe, lavjerrësi ideologjik – tashmë në lëvizje – mund të kthehet prapa drejt proteksionizmit në shkallë të plotë dhe strategjive të tjera ekonomike “humbje-humbje”.
Në mënyrë të veçantë, ne do të duhet të rishikojmë angazhimin tonë kolektiv mbi “kapitalizmin” siç e kemi njohur atë. Natyrisht, ne nuk duhet t’i largojmë motorët themelorë të rritjes. I detyrohemi për pjesën më të madhe të përparimit shoqëror të sipërmarrjes së shkuar dhe aftësisë për të krijuar pasuri, duke ndërmarrë rreziqe dhe duke ndjekur modele të reja inovative të biznesit. Na duhen tregje për të alokuar burimet dhe prodhimin e mallrave dhe shërbimeve në mënyrë efikase, veçanërisht kur bëhet fjalë për t’u përballur me probleme si ndryshimi i klimës.
Por ne duhet të rimendojmë atë që nënkuptojmë me “kapital” në përsëritjet e tij të shumta, qofshin ato financiare, mjedisore, sociale ose njerëzore. Konsumatorët e sotëm nuk duan mallra dhe shërbime më shumë dhe më të mira për një çmim të arsyeshëm. Përkundrazi, ata gjithnjë e më shumë presin që kompanitë të kontribuojnë në mirëqenien sociale dhe të mirën e përbashkët. Ekziston një nevojë themelore dhe një kërkesë gjithnjë e më e përhapur për një lloj të ri të “kapitalizmit”.
Për të rishikuar kapitalizmin, ne duhet të rishikojmë rolin e korporatave. Një eksponent i hershëm i neoliberalizmit, ekonomisti laureat i Nobelit Milton Friedman besoi (duke cituar ish-Presidentin e ShBA-së Calvin Coolidge) se “biznesi i biznesit është biznes”. Por kur Friedman nisi doktrinën e përparësisë së aksionarëve, ai nuk e konsideroi që një kompani e tregtuar publikisht mund të ishte jo vetëm një njësi tregtare, por edhe një organizëm shoqëror.
Për më tepër, kriza COVID ka treguar se kompanitë që investuan në forcimin e vitalitetit të tyre afatgjatë janë të pajisura më mirë për të përballuar stuhinë. Në fakt, pandemia ka përshpejtuar zhvendosjen drejt një modeli aksionar të kapitalizmit të korporatave, pas përqafimit të këtij koncepti në Tryezën e rrumbullakët të biznesit të ShBA-së, vitin e kaluar.
Por që të mbahen më shumë praktika biznesi të ndërgjegjshme për shoqërinë dhe mjedisin, ndërmarrjeve u duhen udhëzime më të qarta. Për të përmbushur këtë nevojë, Këshilli Ndërkombëtar i Biznesit i Forumit Ekonomik Botëror ka zhvilluar një grup të “Metrikave të Kapitalizmit të Palëve të Interesi”, në mënyrë që bizneset të mund të hyjnë në të njëjtën faqe kur bëhet fjalë për vlerësimin e vlerës dhe rreziqeve.
Nëse kriza Covid na ka treguar ndonjë gjë, është se qeveritë, bizneset ose grupet e shoqërisë civile që veprojnë vetëm, nuk mund të përmbushin sfidat sistematike globale. Ne duhet të shkatërrojmë pengesat që i mbajnë këto fusha të ndara, dhe të fillojmë të ndërtojmë platforma institucionale për bashkëpunim publik-privat. Po aq e rëndësishme, brezat e rinj duhet të përfshihen në këtë proces, sepse ka të bëjë me të ardhmen afatgjatë.
Së fundmi, ne duhet të zgjerojmë përpjekjet tona për të njohur larminë e prejardhjeve, mendimeve dhe vlerave midis qytetarëve në të gjitha nivelet. Secili nga ne ka identitetin individual, por të gjithë i përkasim bashkësive lokale, profesionale, kombëtare, madje edhe globale me interesa të përbashkëta dhe fatet e ndërthurura. Rivendosja e Madhe duhet të kërkojë t’u japë një zë atyre që kanë mbetur pas , në mënyrë që çdokush që është i gatshëm të “bashkë-formojë” të ardhmen mund ta bëjë këtë. Rivendosja që na duhet nuk është një revolucion, ose një zhvendosje në ndonjë ideologji të re. Përkundrazi, duhet parë si një hap pragmatik drejt një bote më elastike, kohezive dhe të qëndrueshme. Disa nga shtyllat e sistemit global do të duhet të zëvendësohen, dhe të tjerët të riparohen ose forcohen. Për të arritur progres të përbashkët, prosperitet dhe shëndet nuk kërkohet asgjë më shumë, ose më pak.
- *Klaus Schwab është Themelues dhe Kryetar Ekzekutiv i Forumit Ekonomik Botëror.
