Luftimet intensive rreth Nagorno-Karabakut, enklava e shkëputur armene brenda Azerbajxhanit, po i afrohen shpejt fazës më të rrezikshme.
Përparimet ushtarake nga Azerbajxhani po pengojnë rivendosjen e një armëpushimi.
Në qoftë se Rusia, SHBA dhe Franca, të cilat së bashku bashkëkryesojnë Organizatën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në grupin Minsk të Evropës intensifikojnë përpjekjet e tyre diplomatike në raundin tjetër të bisedimeve më 29 tetor, luftimet ka të ngjarë të përshkallëzohen në mënyrë dramatike.
Turqia dhe Rusia, mund të futen në grindje. Rezultati do të ishte një nivel potencialisht marramendës i vdekjes, shkatërrimit dhe vuajtjeve.
Këto janë tashmë armiqësitë më të këqija në këtë konflikt që kur Rusia ndërmjetësoi armëpushimin fillestar midis Armenisë dhe Azerbajxhanit në 1994.
Ndërsa ky armëpushim u shkel nga sulmet e artilerisë, në luftën katër-ditore të prillit 2016 kishte humbje të konsiderueshme të jetës. Ishte atëherë kur Azerbajxhani zbuloi se mund të rimarrë me forcë territorin që kishte humbur në vitet 1990.
Tre faktorë të rinj kanë hyrë në lojë që atëherë: Azerbajxhani bleu pajisje ushtarake shumë të sofistikuara nga Izraeli dhe Turqia; Turqia ka injektuar veten më drejtpërdrejt në mosmarrëveshje; dhe tre kombet e ngarkuara me trajtimin e përpjekjeve të ndërmjetësimit janë shpërqendruar nga shqetësime më të ngutshme të brendshme dhe ndërkombëtare.
Edhe kur presidenti rus, Vladimir Putin thirri ministrat e jashtëm të Armenisë dhe Azerbajxhanit në Moskë për t’u angazhuar në negociata intensive me ministrin e tij të jashtëm Sergei Lavrov më 9 tetor, “armëpushimi humanitar” i mëvonshëm nuk zgjati një ditë.
Pastaj, kur presidenti francez, Emmanuel Macron provoi diplomacinë telefonike dhe u bashkua me Rusinë për të nënshkruar një armëpushim që do të hynte në fuqi më 18 tetor, zgjati vetëm disa orë.
Më në fund, më 23 tetor, kur sekretari i shtetit Mike Pompeo takoi të dy ministrat e jashtëm në Uashington, u deshën dy ditë që të dilte një marrëveshje armëpushimi. Ky armëpushim filloi në mëngjesin e 26 tetorit dhe u prish brenda disa minutash.
Një arsye kryesore pse refreni ndërkombëtar që bën thirrje për paqe ka qenë i paefektshëm është presidenti i Turqisë Rexhep Taip Erdogan, i cili ka inkurajuar Azerbajxhanin të vazhdojë luftimet. Një tjetër është se armatimi i teknologjisë së lartë (duke përfshirë dronët dhe municionet shëtitës) që Izraeli dhe Turqia i kanë furnizuar Azerbajxhanit po rezultojnë shumë efektive: gjatë muajit të kaluar, Azerbajxhani ka rikuperuar territore të konsiderueshme. Së bashku, kjo mbështetje e jashtme dhe suksesi relativ ushtarak kanë gjeneruar mbështetje të gjerë publike në Azerbajxhan për përpjekjet e luftës. Kjo ka forcuar qartë prirjen e Presidentit Ilham Aliyev për të vazhduar luftimet.
Por ndërsa luftimet hyjnë në muajin e tyre të dytë, kostoja njerëzore është tashmë e lartë. Putin ka thënë se numri i përgjithshëm i të vdekurve po i afrohet 5,000, krahasuar me humbjet Sovjetike prej 13,000 në 10 vitet e luftimeve në Afganistan. Më shumë se gjysma e popullsisë civile të Nagorno-Karabakut thuhet se është zhvendosur.
Një gjë që dihet, megjithatë, është se Azerbajxhani ka rifituar pjesën më të madhe të territorit të tij përgjatë kufirit iranian dhe tani duket se po bën një shtytje të fuqishme në veri drejt korridorit Lachin, linja arteriale e furnizimit që lidh Armeninë dhe Nagorno-Karabakun.
Nëse ky korridor pritet dhe raportet kontradiktore vendosin avancimin e forcave të Azerbajxhanit vetëm 20-30 milje larg konflikti mund të jemi në prag të një katastrofe humanitare.
Popullsia e Nagorno-Karabakut do të bllokohej, civilët do të hynin në panik dhe Armenia do të përshkallëzonte më tej konfliktin.
Kjo mund ta bëjë Moskën të veprojë në përputhje me paktin e saj të përbashkët të mbrojtjes me Armeninë, e cila nga ana tjetër mund të shkaktojë hyrjen e ushtrisë turke.
Rreziku i një lufte të zgjeruar po rritet çdo ditë. Konflikti së shpejti mund të arrijë në një pikë të pakthyeshme ku nuk do të ndalet pa një zgjerim dramatik të luftimeve dhe humbje të shtuar të jetës. Në raundin tjetër të negociatave të Grupit Minsk në Gjenevë në fund të këtij muaji, diplomacia ndërkombëtare duhet të bëhet më këmbëngulëse.
Rusia është ndoshta vendi më i mirë për të udhëhequr përpjekjet, veçanërisht pasi SH.B.A. janë në fazat e fundit të zgjedhjeve presidenciale. Pavarësisht, çdo veprim diplomatik do të duhet të bashkërendohet midis tre bashkë-kryesuesve të grupit për efektivitet maksimal. Koha është thelbësore.
Përkthyer dhe përshtatur nga: financial times/ F.H, konica.al
