Mbetjet mortore të viktimave të tri masakra të kohës së luftës së Kosovës do të analizohen përsëri nën dyshimin për gabime të mundshme gjatë identifikimeve të kryera pa analizën e ADN-së – një gjë që ka përtërirë pikëllimin e familjarëve të tyre.
Nga Serbeze Haxhiaj
Pasditen e 7 gushtit 1999, pas shtatë ditëve dërmuese në pritje të zhvarrimeve të trupave në varrezat e qytetit e Pejës, Shahe Berisha kishte parë me kujdes çdo trup që u nxor nga një varr masiv, në përpjekje të identifikojë trupin e bashkëshortit të saj, Ramizit.
Shumica e kufomave, të varrosura njëra mbi tjetrën, kishin mbetur të padëmtuara dhe Berisha kujton se si e njohu trupin e Ramizit.
“Ai kishte një plumb në fyt dhe gjashtë në bark. Mjekra e tij ishte rritur pak në varr dhe njëri dhëmb i ishte thyer”, kujton ajo, duke folur në oborrin e saj në Lubeniq, një fshat rreth 10 kilometra nga Peja.
“Ia njihja rrobat. Për katër muaj nuk kisha harruar asgjë të tij. E mbaj mend këmishën e tij që nga momenti kur ai më dha djalin tonë shtatë muajsh dhe u largua me burrat e tjerë”, shtoi ajo.
Ramiz Berisha, në atë kohë 28 vjeç, ishte në mesin e 64 burrave, grave dhe fëmijëve që u morën nga forcat serbe në Lubeniq dhe u vra vetëm disa metra larg shtëpisë së tij më 1 prill 1999.
Ai ishte në mesin e 12 trupave të parë që u gjetën në gropë masive në varrezat e qytetit perëndimor, Pejës nga ekspertët e Tribunalit të Hagës, që po kërkonin prova për aktakuzat për krime lufte në Kosovë ndaj liderëve ushtarakë dhe politikë të Serbisë.
“Shumica e trupave identifikoheshin lehtë. Ekspertët e mjekësisë ligjore më thanë se dhëmbi i Ramizit ishte thyer kur kishte rënë përtokë pas të shtënave. I dëgjova teksa thoshin se dy trupa ishin varrosur të gjallë, por nuk e kuptova dot se kush ishin”, thotë Shahe Berisha.
Trupat e shumicës së viktimave të tjera të masakrës së Lubeniqit u gjetën në tri lokacione tjera në fshat, në varrezat në Pejë dhe të tjerët në një qendër trajnimi policor në Batajnicë të Serbisë. Dymbëdhjetë prej tyre janë ende të zhdukur.
Por më shumë se 21 vjet pasi u gjetën, eshtrat e burrit të Shahes dhe të 11 viktimave të tjera mund të zhvarrosen përsëri.
Komisioni Qeveritar për Personat e Zhdukur në Kosovë, i cili po hulumton rastet e mundshme të identifikimit të gabuar të trupave të viktimave, po planifikon të mbledhë mostrat e gjakut nga familjarët për verifikim.
Rishikimi i gabimeve të mundshme në identifikim do të bëhet në tri masakra të kohës së luftës – në Lubeniq, në fshatin Bishtazhin të Gjakovës, ku 64 persona u vranë dhe u varrosën nga forcat serbe në prill 1999, dhe atë në Lubishte afër Prizrenit, ku u vranë 54 civilë.
Megjithatë, njoftimi se nevojitet një verifikim i mëtejshëm ka përtërirë dhimbjen të familjarët e viktimave që deri më tani kanë besuar se të afërmit e tyre ishin identifikuar saktë para se të varroseshin.
“Ne duam të dimë të gjithë të vërtetën”
Kushtrim Gara, udhëheqës i sekretariatit të Komisionit Qeveritar për Personat e Zhdukur, ka thënë se vendimi për të rishikuar çështjen e Lubeniqit, për gjasat e ndonjë identifikimi të gabuar është bazuar në analizën e informacioneve dhe dokumenteve të masakrës.
“Nga viktimat e Lubeniqit, 12 u varrosën pasi u identifikuan me metodën tradicionale”, shpjegon Gara, duke iu referuar trupave të identifikuar përmes njohjes nga rrobat e tyre ose sendeve të tjera personale,dhe jo me analizën e ADN-së, proces që në atë kohë nuk ishte duke u aplikuar.
“Gjithashtu, eshtrat e 6 personave të gjetur në të njëjtat vende ku u gjetën viktimat e Lubeniqit janë ende në morgun e Prishtinës”, shtoi ai, duke iu referuar 6 viktimave mostrat e ADN-së të së cilëve nuk po përputhen me ato të familjarëve të 12 të zhdukurve nga masakra.
“Ne do t’u kërkojmë familjeve të atyre 12 personave të identifikuar me metodën tradicionale të japin mostrat e gjakut për të verifikuar nëse ndonjë prej tyre është identifikuar gabimisht”, shpjegoi ai.
Shahe Berisha thotë se është pothuajse plotësisht e sigurt që e identifikoi saktë burrin e saj: “Nuk kam asnjë dyshim për këtë. Megjithatë, ne do të japim mostrat tona të gjakut. Duam të dimë të vëretetën e plotë”.
Ajo tregon se pa kujdes shumicën e trupave të zhvarrosur nga varri masiv dhe vërejti se “kishte disa që nuk mund të njiheshin se kush janë”.
Një pllakë gjigante me emrat e të vrarëve të masakrës është vendosur para derës së Miradije Rrustemajt në Lubeniq, në vendin ku ata ishin ekzekutuar.
Si Shaha, Miradija gjithashtu kaloi shumë ditë në varrezat në Pejë, duke pritur që të zhvarrosej trupi i burrit të saj, Salihut, i cili u vra në masakër.
Kunati i saj dhe shumë anëtarë të tjerë të familjes që u vranë në masakër u identifikuan, por jo Salihu,në atë kohë 40-vjeçare që është një nga dymbëdhjetë viktimat që ende janë zhdukur.
Ajo tha se nuk ka shumë shpresë që verifikimi i mostrave të gjakut do të mund të rezultojë në identifikimin e burrit të saj. “Megjithatë, kjo është një tjetër mundësi dhe ne duam që kjo të sqarohet”, tha ajo.
“Familjet duhet të japin mostrat e tyre të gjakut. Ne duam të shohim se çfarë ka ndodhur”, shtoi ajo.
“Mblodha një kovë me eshtra”
Pas përfundimit të luftës së Kosovës 1998-1999, në total 4,505 njerëz u regjistruan si të zhdukur.
Metodat tradicionale të identifikimit kanë vërtetuar se përbëjnë rrezik për identifikim të gabuar, u përdorën për të identifikuar të paktën 4,000 viktima të kohës së luftës deri në vitin 2003, kur një marrëveshje mes Komisionit Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur dhe misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë, UNMIK, bëri të mundur aplikimin e identifikimit përmes ADN-s.
Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur nga atëherë ka mbledhur 14,913 mostra gjaku nga familjet e 4,447 personave të zhdukur dhe, deri më tani, 2,568 prej tyre janë identifikuar.
Megjithatë, 1,878 mostra gjaku të siguruara nga anëtarët e familjeve të personave të zhdukur nuk përputhen me asnjë nga profilet e ADN-së të eshtrave të viktimave në morgun e Prishtinës.
“Ky numër i lartë i rastesh tregon se ka pasur një numër të konsiderueshëm identifikimesh të gabuara”, ka thënë për BIRN Matthew Holliday, kreu i Komisionit Ndërkombëtar për Programin e Ballkanit Perëndimor për Personat e Zhdukur.
Holliday shpjegon se autoritetet dhe familjet e të zhdukurve duhet të shqyrtojnë mbledhjen e mostrave të gjakut, familjarët e të cilëve u identifikuan pa metodën e ADN-së.
“Kjo do të zbulonte identifikimet e gabuara që kanë ndodhur para futjes në përdorim të procesit të identifikimit përmes ADN-së”, tha ai.
Njëzet e tri familje të personave të zhdukur nuk kanë pranuar ende të japin mostrat e gjakut duke refuzuar të pranojnë që anëtarët e familjeve së tyre u vranë pasi u morën nga forcat serbe.
“Deri në 20 persona të zhdukur mund të identifikohen përmes ADN-së, nëse familjet e personave të zhdukur japin mostrat e gjakut”, tha Tarja Formisto, një eksperte e mjekësisë ligjore për Misionin Evropian për Sundim të Ligjit në Kosovë( EULEX).
Një nga ata që ka refuzuar të japë mostrën e gjakut është 74-vjeçari Halil Hasani, nga fshati Çabër në Mitrovicën Veriore. Për më shumë se 21 vjet, ai nuk e ka humbur shpresën për të parë përsëri katër djemtë e tij të zhdukur.
Fadili, atëherë 32 vjeç, Gazmendi 24 , Armendi, 20 dhe Hasani 15 vjeçar u kapën më 8 qershor 1999, një ditë para se Serbia të nënshkruante marrëveshje me NATO-n për t’u tërhequr nga Kosova.
Hasani ende beson se djemtë e tij janë gjallë diku në Serbi dhe nuk u është përgjigjur kërkesave të autoriteteve për marrjen e mostrave të gjakut.
“Për shumë vite kam pasur informacione se ata janë gjallë”, tha ai, megjithëse nuk pranoi të tregonte se kush ia dha informacionin.
Kreu i Institutit të Mjekësisë Ligjore, Arsim Gerxhaliu, shpjegon se korrigjimi i identifikimeve të gabuara të mundshme do të thotë që nga familjarët e viktimave do të duhet të merren mbi 20,000 mostra gjaku.
“Është një proces shumë kompleks dhe duhet të kemi një qasje delikate me familjet e viktimave që mund të jenë identifikuar gabimisht”, thotë Gerxhaliu.
Muharrem Alimehaj humbi gjashtë anëtarë të familjes në masakrën e Lubeniqit – nënën e tij Haten, në atë kohë 72 vjeç, vëllain Osmanin 37 vjeç, kunatën e tij me aftësi të kufizuara Ferdonen, 31 vjeçe, nipin e tij pesëvjeçar Leonardin dhe dy kushërinjtë, Hatmonen 34 vjeçare dhe Fatmirin 16 vjeçar.
Në korrik 1999, ata gjetën eshtrat e kunatës së tij Ferdones dhe e varrosën atë. Të gjithë të tjerët janë ende të zhdukur.
“Mblodha një kovë me eshtra dhe ia dhashë Institutit të Mjekësisë Ligjore. Por për 21 vjet, nuk ka ndodhur asgjë”, tha Alimehaj për BIRN.
I kujdesshëm për atë që mund të pritet nga procesi marrjes së mostrave të gjakut, ai thotë se duhet për identifikim të plotë të gjitha viktimave të masakrës.
“Ne do të presim nëse kjo iniciativë për mbledhjen e mostrave të gjakut do të sjellë ndonjë gjë. Megjithatë ne do të ndërtojmë varret. Le të mbeten hapur”, thotë ai.
Serbia rigjykon vrasësit e dyshuar
Masakra e Lubeniqit dyshohet se u krye nga anëtarë të Skuadrës 177 të Ndërhyrjes të Ushtrisë Jugosllave.
Nëntë anëtarë të skuadrës u dënuan në vitin 2014 për vrasjen e më shumë se 118 shqiptarëve të Kosovës në Lubeniq dhe tre fshatra të tjerë afër qytetit të Pejës -Qyshkë, Pavlan dhe Zahaq – në pranverën e vitit 1999.
Por Gjykata e Apelit në Beograd e anuloi vendimin vitin pasues dhe e dërgoi çështjen për rigjykim. Të pandehurit pretenduan pafajësi dhe gjyqi vazhdon ende.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
