Ashtu siç po mbaronte 2020, Bashkimi Evropian dhe Kina njoftuan përfundimin e një Marrëveshje Gjithëpërfshirëse për Investime (CAI) midis dy gjigandëve ekonomikë.
Kjo “do të jetë marrëveshja më ambicioze që Kina ka lidhur ndonjëherë me një vend të tretë”, mburrej njoftimi zyrtar nga Komisioni Evropian.
CAI u jep firmave evropiane akses të zgjeruar në tregun kinez, heq (ose relakson) kërkesat e qeverisë kineze për ndërmarrjet e përbashkëta dhe transferimin e teknologjisë në disa sektorë, dhe premton trajtim të barabartë me ndërmarrjet shtetërore dhe transparencë më të madhe rregullatore. Për më tepër, qeveria kineze ka ndërmarrë disa detyrime mbi qëndrueshmërinë mjedisore dhe të drejtat e punës, veçanërisht duke rënë dakord të bëjë “përpjekje të vazhdueshme dhe të vazhdueshme” për të ratifikuar Konventën e Punës së Detyruar.
Në letër, kjo është një fitore jo vetëm për industrinë evropiane, por edhe për të drejtat e njeriut. Por, reagimet që CAI ka marrë nuk kanë qenë njëtrajtësisht pozitive.
Reagimi i SHBA-së varionte nga zhgënjimi te armiqësia e plotë.
Vendimi i Evropës dukej sikur iu nënshtrua fuqisë ekonomike kineze dhe duke i dhënë vendit një fitore të rëndësishme diplomatike.
Por shumë të moderuar, përfshirë këshilltarin e caktuar të Presidentit të zgjedhur Joe Biden për sigurinë kombëtare, gjithashtu u tronditën. Administrata e ardhshme e Biden do të kishte preferuar të paraqiste një front të unifikuar kundër Kinës, duke arritur së pari një marrëveshje ekonomike me Evropën.
Për të tjerët, ishte naiviteti i dukshëm i BE-së për premtimet e të drejtave të njeriut të Kinës.
Guy Verhofstadt, një ish-kryeministër belg dhe anëtar i Parlamentit Evropian, shkroi në Twitter se “çdo nënshkrim kinez mbi të drejtat e njeriut nuk ia vlen letra në të cilën është shkruar”.
Marrëveshja Evropë-Kinë thekson një pyetje shumë të rëndësishëm të rendit botëror post-pandemik: Si duhet të menaxhohen marrëdhëniet strategjike dhe ekonomike midis fuqive të mëdha me marrëveshje shumë të ndryshme institucionale dhe politike?
Në veçanti, a munden demokracitë të qëndrojnë besnike ndaj vlerave të tyre ndërsa merren me tregti dhe investime me Kinën?
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të njohim dy fakte.
Së pari, është e pamundur të parashikohet një shkëputje e konsiderueshme e ekonomisë kineze dhe ekonomive të Perëndimit që nuk shkakton katastrofë ekonomike.
Së dyti, ka shumë pak që vendet perëndimore mund të bëjnë, individualisht ose kolektivisht, për të riformuar modelin ekonomik të drejtuar nga shteti të Kinës ose regjimin shtypës të të drejtave të njeriut dhe të punës.
Marrëveshjet e tregtisë dhe investimeve nuk mund ta shndërrojnë Kinën në një ekonomi tregu të stilit perëndimor ose ta shndërrojnë atë në një demokraci.
Shpresa jonë është të kërkojmë një regjim të ri global që njeh shumëllojshmërinë e mjediseve ekonomike dhe politike pa dëmtuar rëndë fitimet nga tregtia ndërkombëtare dhe investimet.
Asnjë nga këto nuk nënkupton që vendet perëndimore duhet të lënë mënjanë të drejtat e njeriut ose konsideratat politike kur angazhojnë Kinën në sferën ekonomike.
Thjesht do të thotë që SHBA dhe Evropa duhet të ndjekin qëllime më të kufizuara, më të arritshme dhe përfundimisht më të mbrojtura.
Dy qëllime të tilla janë kryesore.
Së pari, rregullat e tregtisë dhe investimeve duhet të sigurojnë që firmat dhe konsumatorët perëndimorë nuk janë drejtpërdrejt bashkëpunëtorë në abuzimet e të drejtave të njeriut në Kinë.
Së dyti, rregulla të tilla duhet të mbrojnë vendet demokratike nga praktikat kineze që mund të minojnë rregullimet e tyre institucionale të brendshme për punën, mjedisin, teknologjinë dhe sigurinë kombëtare.
Objektivi duhet të jetë mbështetja dhe mbrojtja e vlerave të Perëndimit.
Pra, pyetja e rëndësishme për CAI nuk është nëse BE do të jetë në gjendje të ndryshojë sistemin ekonomik kinez apo të përmirësojë të drejtat e njeriut dhe regjimin e punës të Kinës.
Edhe nëse trajtimi i pakicës kryesisht myslimane Ujgure përmirësohet, shtypja e disidentëve dhe fjala e lirë do të vazhdojnë.
Dhe edhe nëse Kina ratifikon Konventën e Punës së Detyruar dhe zbaton dispozitat e saj, udhëheqësit kinezë nuk planifikojnë të njohin sindikatat e pavarura.
Pyetja është nëse BE-ja ka hequr dorë nga liria e saj për të ndjekur politika që kufizojnë bashkëpunimin në të drejtat e njeriut dhe abuzimet e punës ose mbrojnë sigurinë kombëtare evropiane dhe standardet e punës.
Çfarë ndodh nëse vendet evropiane miratojnë masa më të ashpra që parandalojnë firmat kineze me punë problematike ose praktika mjedisore të veprojnë në BE?
Përgjigjet për pyetje të tilla nuk janë të qarta.
Shumë do të varet nga teksti përfundimtar i CAI dhe shkalla në të cilën panelet e arbitrazhit zgjedhin t’i japin përparësi hyrjes së tregut mbi “qëllimin publik” të vetpërshkruar të vendeve.
Në çdo rast, as dëshira e SHBA për të krijuar një front të bashkuar kundër Kinës, as realiteti se CAI nuk do të krijojë një Kinë më të lirë, më të orientuar drejt tregut nuk është një argument i vlefshëm kundër CAI dhe marrëveshjeve të tjera të ngjashme të tregtisë dhe investimeve.
Ne nuk duhet ta gjykojmë CAI nëse i mundëson Evropës eksportimin e sistemit dhe vlerave të saj.
Ne duhet ta gjykojmë nëse lejon që Evropa të mbetet besnike ndaj vetes së saj.
Dani Rodrik, Profesor i Ekonomisë Politike Ndërkombëtare në Shkollën e Qeverisë John F. Kennedy të Universitetit të Harvardit, është autori i Bisedës së Drejtë mbi Tregtinë: Ide për një Ekonomi Botërore të Shëndoshë.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
