Në një nivel, largimi i Mbretërisë së Bashkuar nga Bashkimi Evropian ishte një pasojë e padëshiruar e një hileje politike shumë të zgjuar nga ish-Kryeministri David Cameron.
Në vitin 2015, në mënyrë që të siguronte një shumicë Konservatore në zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme, Cameron premtoi një referendum nëse Britania duhet të qëndrojë në BE. Ai priste të fitonte dhe të mbante Britaninë në BE.
Ai pati sukses në qëllimin e tij të parë, vetëm për të dhënë dorëheqjen menjëherë kur pala “Largohu” fitoi referendumin e Mbretërisë së Bashkuar 2016 për anëtarësimin e saj në BE.
Brexit, në këtë këndvështrim, ishte thjesht një aksident historik, rezultat i llogaritjes së gabuar taktike të një politikani.
Por ky është një interpretim sipërfaqësor i një historie komplekse. Kur filozofi gjerman Georg Wilhelm Friedrich Hegel shkroi se “bufi i Minervës hap krahët vetëm me ardhjen e muzgut”, ai donte të thoshte se drejtimi i historisë është i dukshëm vetëm pas ngjarjes. Ishte një mënyrë shumëngjyrëshe për të deklaruar ligjin e pasojave të padëshiruara.
Pasojat e manovrave politike të Cameron ishin të padëshiruara, por pasionet e tij politike po bënin punën e Weltgeist të Hegel, ose shpirtit botëror – forcës së padukshme që nxit historinë.
Ky argument sugjeron që Brexit ishte në një farë kuptimi i paracaktuar.
Për të qenë të sinqertë, askush që merrej me debatin në atë kohë nuk mendoi kështu.
Por në retrospektivë, kishte një nuhatje të pashmangshme në lidhje me ndarjen e MB – jo nga Evropa, por nga BE si shprehja institucionale e saj.
Mbi të gjitha, Britania e Madhe u bashkua me BE vonë dhe ishte një anëtare e vështirë, dhe pesha e së kaluarës së saj luftonte gjithnjë e më shumë kundër së ardhmes së Bashkimit.
Duke kthyer kokën pas, “ideja” filloi me vendimin e Mbretërisë së Bashkuar për të hequr dorë nga Bashkimi Ekonomik dhe Monetar (EMU) i krijuar nga Traktati i Mastrihtit i vitit 1992.
EMU, të cilës çdo shtet anëtar i BE pritej të bashkohej, kishte për qëllim të ishte një gur themeli për bashkimin politik. Dhe udhëheqësit e BE-së panë krizën e zonës së euros 2012-14, të shkaktuar nga mungesa e monedhës së vetme të homologëve politikë, si nxitjen e nevojshme, për ndërtimin e mëtejshëm të shtetit.
Që nga ajo krizë, BE-ja ka ndërmarrë hapa paraprake drejt bashkimit fiskal, bashkimit bankar dhe një funksioni huadhënës të mundësisë së fundit për Bankën Qendrore Evropiane, dhe, megjithëse ende kryesisht në letër, për të forcuar kompetencat mbikëqyrëse të Komisioni Evropian, Parlamentit Evropian dhe BQE.
Kriza ekonomike e shkaktuar nga pandemia COVID-19 ka rezultuar në një plan ambicioz të shpëtimit fiskal.
Por a është federalizmi vërtet fati i Evropës?
Shumë federalistë argumentojnë se nëse 27 anëtarët e BE-së nuk përparojnë deri në bashkimin politik, Evropa do të tërhiqet deri në vendet e bashkimit të shteteve.
Megjithatë, një zgjedhje e tillë binare është padyshim e gabuar. Ekzistojnë disa versione të mundshme të Evropës.
Një alternativë është ajo që ish-ministri gjerman i financave Wolfgang Schäuble e quajti një Evropë të “gjeometrisë së ndryshueshme”. Një grup thelbësor i vendeve anëtare të kryesuara nga Gjermania do të federalizohej mjaftueshëm për të bërë që sistemi i monedhës së vetme të funksiononte, ndërsa një grup mesdhetar do të zgjidhte rregullime më fleksibël, siç janë kurset e rregullueshme të këmbimit.
Kjo rrugë është e realizueshme dhe logjike. Nuk është ndjekur sepse, i kthehet (ndoshta në mënyrë të pavetëdijshme) idesë së vjetër se Evropa është e ndarë në mënyrë të natyrshme në pjesë dhe raca produktive dhe joproduktive. Por mbetet një mundësi.
Një vizion më joshës është ai i një mesjetarizmi të modernizuar.
Shkencëtari politik Adrian Pabst i Universitetit të Kent përshkruan me aprovim sistemin e sotëm Evropian si të përbërë nga “institucione hibride, juridiksione të mbivendosura, anëtarësi të shumëfishtë, autoritet policentrik dhe qeverisje në shumë nivele”.
Kjo Evropë nuk bazohet në kontrata ligjore, por në realitetin e marrëdhënieve shoqërore.
Fluksi i besnikërisë nga afërsia, jo nga pasaportat, dhe “bashkimi” është motivi dhe metoda për ndërmarrjen e detyrave të përbashkëta.
Menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, ideja për një Evropë të decentralizuar ofroi një rrugë tërheqëse të mesme midis poleve shkatërruese të një perandorie Hitleriane dhe shteteve ndërluftuese të kombeve.
Sikur Evropa të kishte evoluar përgjatë këtyre linjave, MB do të kishte qenë më pak e larguar nga BE.
Por, në rrëfimet e Pabst, ideja evropiane iu nënshtrua “neo-funksionalizmit” instrumental të shtet-ndërtuesve si Jean Monnet dhe “ordo-liberalizmit” të Hayekians, të cilët dëshironin një rend tregu të bazuar në rregulla sesa në norma.
Për më tepër, edhe pse Evropa feudale ishte jashtëzakonisht e gjallë nga ana fetare dhe kulturore, ajo ishte ekonomikisht statike.
Qytetet-shtetet e Rilindjes, pararendësit e modernizmit, prodhuan mrekulli të mendimit dhe artit, por pak përparim teknologjik, rritje të produktivitetit ose rritje të të ardhurave për frymë.
U ra shteteve të reja të bashkuara rishtas të Evropës veriperëndimore për të arritur ngritjen ekonomike.
Kërkesa kryesore e demokracive të sotme është të krijojnë një kombinim të suksesshëm të lokalizmit dhe kontrollit të centralizuar të nevojshëm për rritje të qëndrueshme ekonomike dhe barazi të tolerueshme të kushteve.
Ndoshta ka një mënyrë që Evropa ta bëjë këtë. Ajo që tregon Brexit është se ne ende nuk e kemi gjetur atë.
Robert Skidelsky, një anëtar i Dhomës Britanike të Lordëve, është Profesor Emeritus i Ekonomisë Politike në Universitetin Warwick. Autori i një biografie me tre vëllime të John Maynard Keynes, ai filloi karrierën e tij politike në partinë e Punës, u bë zëdhënësi i Partisë Konservatore për çështjet e Thesarit në Dhomën e Lordëve dhe përfundimisht u detyrua të dilte nga Partia Konservatore për kundërshtimin e tij ndaj Ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë në 1999.
Përkthyer dhe përshtatur nga Project Syndicate/ konica.al
