Gjatë fjalimit të tij të parë mbi politikën e jashtme në shkurt, Presidenti Biden njoftoi vendimin e tij për të përfunduar mbështetjen e SHBA për operacionet ushtarake të Arabisë Saudite në Jemen.
Duke pezulluar ndihmën për koalicionin e udhëhequr nga Sauditët, Presidenti i zgjedhur së fundmi vendosi të kthejë një nga lëvizjet e fundit të politikës së jashtme të administratës së Trump, duke hequr emërtimin e Houthit të Jemenit si një grup terrorist.
Përveç pasojave të tmerrshme humanitare të konfliktit të zgjatur në Jemen dhe angazhimit të administratës së re për një zgjidhje përmes mjeteve diplomatike, vendimet e lartpërmendura duhet të shihen gjithashtu nën prizmin e marrëdhënieve SHBA-Iran. Duke pasur parasysh rolin e Iranit në Jemen, si mbështetësi kryesor i Houthi-ve, ky ndryshim mund të sinjalizojë një lëvizje të parë drejt ri-angazhimit diplomatik me Teheranin në një përpjekje për të rikthyer në udhë marrëveshjen historike të vitit 2015 lidhur me programin bërthamor të Iranit.
Në të vërtetë, disa ditë pas njoftimit për Jemenin, më 18 shkurt, zëdhënësi i Departamentit të Shtetit deklaroi gatishmërinë e Uashingtonit për t’u takuar me Teheranin (dhe Bashkimin Evropian), në një përpjekje për të rivendosur bisedimet dhe për të ringjallur marrëveshjen. Sidoqoftë, administrata e Biden do të duhet të bindë si aleatët e SH.B.A.-së dhe kritikët e saj të brendshëm, duke pasur parasysh që peizazhi aktual rajonal është thelbësisht i ndryshëm nga 2015.
Në Planin e Përbashkët të Përgjithshëm të Veprimit, Irani ra dakord me pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit dhe Gjermaninë (5 + 1) për të ndaluar përkohësisht zhvillimin e programit të tij bërthamor, në këmbim të lehtësimeve të sanksioneve. Megjithëse nën Presidentin Obama, SHBA kishin një rol udhëheqës në negociata, në maj 2018, Presidenti Trump u tërhoq në mënyrë të njëanshme nga marrëveshja, duke treguar operacionet dhe aktivitetet e vazhdueshme ushtarake iraniane në vendet e treta, duke përfshirë sjelljen armiqësore ndaj aleatëve kryesorë të SHBA si Izrael dhe shtetet e Gjirit. Për më tepër, Administrata miratoi një strategji të re, e njohur gjithashtu si qasja “presioni maksimal”, duke vendosur sanksione shtesë që synojnë të gjymtojnë ekonominë iraniane, e cila kishte rezultate të dyshimta.
Që nga tërheqja e SHBA nga marrëveshja, Teherani gradualisht ka devijuar nga angazhimet e tij në lidhje me programin e tij bërthamor. Në mënyrë indikative, ajo kohët e fundit njoftoi planin e saj për të rritur pasurimin e uraniumit në 20% , duke tejkaluar kufijtë e marrëveshjes së vitit 2015.
Edhe pse është bërë e qartë nga Departamenti i Shtetit se një bisedë joformale nuk duhet të shihet si një koncesion, kjo tregon gatishmërinë e administratës për të dalë nga ngërçi aktual diplomatik. Operacioni i parë ushtarak gjatë presidencës së Biden ishin sulmet ajrore më 25 shkurt kundër objekteve në Sirinë lindore, që besohet të drejtohen nga grupe të lidhura me Iranin. Ishte një kujtesë e vijave të kuqe të administratës karshi Teheranit, pas sulmeve ndaj personelit të koalicionit amerikan nga prokura iraniane në Erbil javën e kaluar.
Kufizimet gjeopolitike: arritja e plotë e Marrëveshjeve të Abrahamit
Përveç strategjisë maksimale të presionit të Trump, ekziston një faktor tjetër dallues që komplikon çdo përpjekje drejt ri-angazhimit: Marrëveshjet historike të Abrahamit të nënshkruara midis disa prej aleatëve kryesorë të SHBA në rajon dhe arritjet gjeopolitike të vendosura prej tyre.
Administrata Trump ndërmjetësoi këto Marrëveshje, duke lehtësuar vendosjen e lidhjeve diplomatike midis Izraelit dhe shteteve Arabe Suni, në veçanti Emiratet e Bashkuara Arabe, Bahreini, Maroku dhe Sudani. Edhe pse Arabia Saudite nuk u zotua ndaj tyre, ka shumë të ngjarë që Mbretëria jozyrtarisht të japë dritën jeshile, duke pasur parasysh lidhjet e saj të ngushta me të dy shtetet dhe fuqinë e saj diplomatike mbi Bahreinin.
Në emër të shteteve nënshkruese, marrëveshjet u drejtuan kryesisht nga kërcënimi i perceptuar zakonisht iranian dhe bazoheshin në llogaritjet e ftohta politike dhe nevojat gjeopolitike. Rëndësia e dhënë nga administrata e Trump ndaj Marrëveshjeve u pa si një nxitje masive për “strategjinë e saj të presionit maksimal” në përpjekjet e saj për të bllokuar aventurizmin iranian.
Prandaj, me ekuilibrin aktual gjeopolitik që zhvendoset në favor të aleatëve të saj kryesorë në rajon, Administrata e Biden do të duhet të kryejë një “detyrë Herkuliane”, duke i bindur ata se një ringjallje e mundshme e diplomacisë SHBA-Iran nuk do të minonte këtë avantazh. Aktori rajonal që po del si përfituesi më i madh i ndërrimit të Administratës është Katari, një shtet që mund të konsolidojë marrëdhëniet e tij me të dy blloqet në një levë të sapoformuar diplomatike.
Edhe një herë, Presidenti Biden do të duhet të përballet me një dilemë pasi opsionet e tij të politikës frenohen nga paraardhësi i tij: balancimi i axhendës së tij të politikës së jashtme të bazuar në vlera me imperativat gjeopolitikë.
Peizazhi i brendshëm: pengesa më e madhe drejt ri-angazhimit të marrëdhënieve SHBA-Iran?
Sfida e dytë më e madhe dhe pengesa e mundshme për aspiratat e politikës së jashtme të administrates është kundërshtimi i brendshëm i partisë Republikane, në një Senat të ndarë në mënyrë të barabartë nga Demokratët dhe Republikanët. Kritikët pretendojnë se çdo braktisje e qëndrimit aktual do të linte pas dore levën e fituar nga fushata e presionit maksimal të dy viteve e gjysmë të fundit.
Për ironi të fatit, kjo dilemë është pasqyruar edhe në anën iraniane: qeveria iraniane duket e mprehtë drejt rivendosjes së status-quos; megjithatë, ajo gjithashtu është subjekt i një kundërshtimi të fortë nga vijat e ashpra të sistemit politik iranian, kryesisht IRGC (Trupat e Gardës Revolucionare Islamike) dhe udhëheqësit fetarë. Edhe nëse administrata amerikane arrin të sigurojë Izraelin dhe shtetet sunite, asaj do t’i duhet të përballet me një rezistencë të fortë politike ndaj marrëveshjes nga vijat e ashpra dhe skeptikët e të dy palëve.
Nga njëra anë, opsioni për të ecur përpara me lehtësimet e sanksioneve në këtë fazë, në një përpjekje për të qetësuar Iranin dhe për ta joshur atë përsëri në standardet e pajtueshmërisë, do të rrezikonte humbjen e levave të mëtejshme të SHBA. Nga ana tjetër, ngritja e kërkesave të tij për pajtueshmëri më të madhe (bërthamore) pa dhënë asnjë lehtësim sanksioni mbart rrezikun e largimit të plotë të Teheranit nga marrëveshja, duke inkurajuar linjat e ashpra vendase.
Meqenëse parakushti i administratës për bisedime është demonstrimi i vullnetit të mirë iranian, opsioni i dytë duket më i arritshmi politikisht. Prandaj, duke pasur parasysh kufizimet e rëndësishme të brendshme dhe të jashtme, përparimi i konsiderueshëm brenda vitit 2021 mbetet i pamundur.
Përkthyer dhe përshtatur nga Foreign Affairs/ F.H, Konica.al
