Nëse marrëdhëniet SHBA-Turqi ishin tashmë të tensionuara nën drejtimin e Trump, presioni i Biden ndaj Ankarasë ngre pikëpyetje në lidhje me marrëdhëniet me një aleat të vjetër të NATO-s.
Joe Biden kaloi muajin e parë të presidencës së tij duke bërë telefonata rutinore drejtuar liderëve botërorë. Për Presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan, telefonata nuk erdhi kurrë.
Linja e qetë e telefonit u bë një lajm i madh në Ankara, pavarësisht ose ndoshta për shkak të viteve të perceptimeve të paqëndrueshme midis aleatëve të NATO-s, nga përleshjet mbi Sirinë te blerja nga Turqia e një sistemi rus mbrojtës ajror.
Por intervistat me mbi një duzinë zyrtarësh, ligjvënësish dhe ekspertë të tjerë e bëjnë të qartë se heshtja e presidentit amerikan është tregues i një toni më të ashpër amerikan ndaj Turqisë: Ankaraja do të vazhdojë të marrë qëndrim të ftohtë nëse nuk ndryshon veprimin e saj dhe shpejt madje.
“Marrëdhënia është shumë sfiduese dhe ne nuk jemi në një pozicion ku mund të mbështetemi te Turqia në të njëjtën mënyrë në të cilën jemi mbështetur ose që ndihemi të sigurt se mund të mbështetemi te aleatët e tjerë të NATO-s”, tha Rep. Abigail Spanberger, një Demokrat i Virxhinias, i cili shërben në Komitetin e Punëve të Jashtme të Dhomës.
“Kjo është pika më e ulët në marrëdhëniet SHBA-Turqi,” tha Aykan Erdemir, një ish anëtar i parlamentit turk tani me Fondacionin për Mbrojtjen e Demokracive, një think tank me bazë në Uashington.
Biden nuk është i huaj për Erdogan. Si nënkryetar i SH.B.A.-së, ai e drejtoi marrëdhënien përmes një pike të ulët të atëhershme pas një përpjekje për grusht shteti kundër Erdoganit në 2016, të cilën udhëheqësi turk ua ka hedhur fajin në një farë mënyre Shteteve të Bashkuara.
Por, si Biden lundron në fushën e minuar diplomatike të marrëdhënieve SHBA-Turqi si komandant i përgjithshëm do të jetë një provë kryesore për axhendën e tij gjithëpërfshirëse të politikës së jashtme, duke treguar nëse ai mund të rregullojë lidhjet me një aleat të vjetër të NATO-s dhe të zbusë prirjet gjithnjë e më autoritare të Erdoganit.
Qasja agresive e Turqisë ndaj politikës së jashtme krijon një krizë të mundshme në pritje të administratës së Biden. Erdogan është mbërthyer në kthetrat e Presidentit Rus Vladimir Putin pas blerjes nga Turqia të sistemit të mbrojtjes ajrore S-400 prej 2.5 miliardë dollarësh dhe ai është në kundërshtim me politikën e jashtme të SHBA në Mesdhe, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut. Turqia mbetet nën sanksionet e SHBA kundër blerësve të pajisjeve mbrojtëse ruse, megjithëse ish zyrtarë dhe ekspertë amerikanë thanë se ndëshkimet nuk ishin krijuar për të dëmtuar ekonominë turke.
Kur iu afruan për të komentuar historinë, Ambasada Turke në Uashington tha se Ankaraja i jep ” rëndësinë më të madhe ” marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara dhe do të punojë për të forcuar lidhjet me administratën e Biden.
“Turqia ka qenë një Aleate e NATO-s për gati 7 dekada.
Prokurimi i S-400 nuk nënkupton në asnjë mënyrë një ndryshim strategjik për Turqinë. Turqia vazhdon të jetë një anëtare e përgjegjshme dhe e besueshme e NATO-s,” tha Ambasada Turke. “Për më shumë se dy vjet, Turqia ka propozuar të krijojë një grup pune me përfshirjen e NATO-s, për të adresuar shqetësimet në lidhje me S-400.”
Deri më tani, administrata e Biden duket se po kërkon për një qasje të ekuilibruar por duket se nuk dëshiron të lejojë sjelljen problematike të Turqisë të mbetet e pakontrolluar.
“Ata padyshim që nuk po përpiqen të hedhin në erë marrëdhënien, ata nuk janë duke u treguar armiqësorë. Por ata as nuk po tregohen të matur,” tha Nicholas Danforth, një bashkëpunëtor i vjetër jorezident në Fondacionin Grek për Politikën e Jashtme Evropiane.” Ata po e bëjnë të qartë se nëse angazhimi do të ndodhë do të jetë në kushtet e SH.B.A.”
Në një farë mase kjo reflekton ndjeshmërinë në rritje politike të Erdoganit, e cila përkeqësohet vetëm nga sanksionet e SHBA.
Ekonomia turke, e cila përballoi rënien e COVID-19 vitin e kaluar falë një vale të madhe huazimesh shtetërore, si pasojë vuan nga inflacioni i lartë, një monedhë e zhytur dhe nga rritja e vendeve të punës. Partia e Drejtësisë dhe Zhvillimit e Erdogan, e cila përballet me një fushatë rizgjedhjeje në 2023, u mund në zgjedhjet lokale në Stamboll dy vjet më parë, duke nënvizuar dobësinë e tij politike në disa pjesë të vendit nëse lejon zgjedhje të lira dhe të ndershme.
“Nëse do të kishte zgjedhje tani ai nuk do të fitonte,” tha Soner Cagaptay, drejtor i Programit Turk të Kërkimit në Institutin e Uashingtonit për Politikën e Lindjes së Afërt.
Truku për administratën e Biden është që të mbajë presion mbi Turqinë duke ruajtur një aleancë ushtarake dekada të vjetër. Disa ish-zyrtarë të SH.B.A.-së nuk janë të shqetësuar me bërjen e hershme të strategjisë së Bidenit, pasi ata ende e shikojnë Turqinë si një mbrojtje kritike në krahun jugor të NATO-s dhe nuk e shohin flirtimin e Erdogan me Rusinë si një trend të qëndrueshëm.
Lidhjet e mbrojtjes midis Shteteve të Bashkuara dhe Turqisë janë të thella: Departamenti i Mbrojtjes i SHBA strehon armë bërthamore në Bazën Ajrore Incirlik, më pak se 40 milje larg Detit Mesdhe dhe një sistem radari paralajmërimi i hershëm i NATO-s është vendosur në Turqi për t’u mbrojtur kundër sulmeve të raketave balistike më tej në lindje. Mbetet një aktor i rëndësishëm në rajonin e Detit të Zi, ku tensionet Perëndim-Rusi janë rritur që kur Moska aneksoi në mënyrë të paligjshme gadishullin e Krimesë në 2014.
Një ish zyrtar i lartë amerikan e quajti Turqinë një “armik natyror” të Rusisë dhe një mbrojtje të mundshme kundër ekspansionizmit iranian në Lindjen e Mesme.
Administrata e Biden këmbëngul se ai mund të kërkojë llogari nga Turqia për prapambetjen e vlerave demokratike dhe të mbajë një marrëdhënie të ngushtë si aleatë të NATO-s.
“Ne kemi interesa të përbashkëta në luftën kundër terrorizmit, dhënien fund të konfliktit në Siri dhe parandalimin e ndikimit malinj në rajon,” tha një zëdhënës i Departamentit të Shtetit. “Ne mund të mbështesim vlerat tona, duke përfshirë të drejtat e njeriut dhe shtetin e së drejtës, dhe të mbrojmë interesat tona duke mbajtur gjithashtu Turqinë në linjë me aleancën transatlantike për çështje kritike.”
Ambasada turke këmbëngul që vendi të ruajë vlerat demokratike. “ Të drejtat dhe liritë themelore garantohen me Kushtetutë. Turqia vazhdon të zbatojë reformat demokratike,” tha ambasada turke. “Në këtë drejtim, një Plan gjithëpërfshirës i Veprimit për të Drejtat e Njeriut u njoftua dje, duke theksuar edhe një herë vullnetin e Turqisë në këtë drejtim.”
Por marrëdhëniet institucionale që dikur ndihmuan të dy vendet të përballonin stuhitë e kaluara janë duke u zhdukur. “Tradicionalisht, institucionet luajtën një rol të madh në lidhjet Turqi-SH.B.A.”, tha Gonul Tol, drejtor i studimeve Turke në Institutin e Lindjes së Mesme në Uashington. Tol vuri në dukje se Ministria Turke e Punëve të Jashtme dhe Departamenti i Shtetit i SH.B.A.-së në të kaluarën punuan ngushtë së bashku edhe kur liderët e tyre u përplasën.
Ky zakon ra nën Trump, kur Departamenti i Shtetit nganjëherë u gjend mënjanë nga një president i cili nuk i besoi diplomatëve të karrierës dhe anashkaloi këshilltarët e tij për të krijuar një raport personal me Erdoganin.
Zhgënjimet filluan të zienin vonë në administratën Trump ndërsa Sekretari i Shtetit i atëhershëm Mike Pompeo filloi të humbasë durimin me Ankaranë, thanë ish zyrtarët e Trump, pavarësisht raportit personal të Trump dhe Erdogan.
Ish zyrtari i lartë tha se homologu i Pompeo Mevlut Cavusoglu u pa si i vështirë për të punuar, gjë që pengoi lidhjet, siç bëri presioni nga Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat i bënë çështjen ish-zyrtarëve se Turqia ishte një fuqi ngacmuese në rajon për shkak të lidhjeve të Erdogan me Vëllazërinë Myslimane.
Në një rast në fund të Tetorit 2020, Departamenti i Shtetit përgatiti një deklaratë rutinë për të lëshuar shënimin e Ditës së Republikës në Turqi, një festë e madhe kombëtare, por zyra e Pompeo parandaloi që deklarata të dilte kurrë, sipas disa zyrtarëve të njohur me këtë çështje. (Departamenti i Shtetit nuk pranoi të komentonte.)
E njëjta gjë vlen për ushtrinë, thanë ekspertë të tjerë dhe ish zyrtarë, veçanërisht pasi qeveria e Erdogan akuzoi shumë në institucionin ushtarak të Turqisë të cilët kishin lidhje të ngushta me homologët e tyre të SH.B.A.-së dhe NATO-s për të marrë pjesë në përpjekjen për grusht shteti.
Mbi dy duzina oficerë turq, përfshirë ata të vendosur në një komandë të NATO-s në Virxhinia, kanë kërkuar azil në Shtetet e Bashkuara në vitet e fundit pasi janë përballur me akuza të tilla, të cilat ata këmbëngulin se janë false. Mbështetja ushtarake amerikane për grupet kurde që luftojnë Shtetin Islamik në Siri e acaruan më tej marrëdhënien institucionale.
Në të kaluarën, “ushtria amerikane gjithmonë do të vinte në mbështetje të Turqisë dhe ishte një nga mbrojtësit më të mëdhenj të Turqisë kur Kongresi ose Shtëpia e Bardhë do të ktheheshin kundër Turqisë”, tha Merve Tahiroglu, një ekspert për Turqinë me Projektin për Lindjen e Mesme Demokraci.
Shtyrja më e ashpër e Uashingtonit ndaj Ankarasë, e ilustruar nga Trump që autorizon sanksionet për blerjen e S-400 pas më shumë se një viti diskutimesh, mund të jetë forcuar edhe më tej me administratën e re. I pyetur për të identifikuar se kush në administratën e ardhshme mund të ketë pikëpamje pro-Turqisë, ish-zyrtari i lartë nuk mund të përmendë një emërues të vetëm të ri që ata i panë si simpatizantë ndaj Ankarasë.
Por mosbesimi shkon në të dy anët. Erdogan ka sulmuar vazhdimisht kundër Perëndimit për mbështetjen e grupeve të armatosura Kurde në Siri. Opinioni publik turk ka acaruar vazhdimisht si NATO ashtu edhe Shtetet e Bashkuara si aleatë, i nxitur pjesërisht nga pretendimet e pabazuara të Erdoganit se Shtetet e Bashkuara luajtën një rol në nxitjen e përpjekjes së grushtit të shtetit kundër tij.
Disa ekspertë turq tregojnë për gabime të tjera të SH.B.A.-së që përkeqësuan tensionet nga këndvështrimi i Turqisë: mosmarrëveshjet rreth tërheqjes së NATO-s nga disa sisteme të mbrojtjes raketore Patriot kur tensionet Turqi-Rusi u rritën në 2015; Politikat e SHBA mbi luftën civile siriane; dhe vazhdoi mbështetjen e SHBA për grupet kurde që luftuan Shtetin Islamik – grupe që Turqia i etiketoi organizatat terroriste.
“Çfarë lloj aleance në NATO është kjo? Çështja e tyre nuk është të mbështesin refugjatët. Çështja e tyre është diçka tjetër. Ata ende veprojnë me terroristë. Nga ana tjetër, ne e mbajmë luftën tonë kundër terrorizmit dhe terroristëve kudo dhe do të vazhdojmë ta bëjmë këtë,” tha Erdogan në një fjalim muajin e kaluar.
“Ne i hapim zemrat tona për sa kohë që miqtë veprojnë si një mik. Përndryshe, ne do të bëjmë gjithçka që kemi bërë deri më tani. ”
Pavarësisht nga raporti i keq, sidoqoftë, shumica e ekspertëve thonë se marrëdhënia nuk do të prishet. Për Perëndimin, është akoma siç ishte pothuajse 70 vjet më parë kur Turqia u bashkua me NATO – një çështje e gjeopolitikës: Turqia është shumë e rëndësishme gjeografikisht dhe shumë kritike për qëndrimin e forcës amerikane në Lindjen e Mesme. Edhe zyrtarët amerikanë dhe evropianë që nxjerrin gaz për mashtrimet e Turqisë në NATO kurrë nuk shkojnë aq larg sa të diskutojnë seriozisht nëse Turqia i përket aleancës.
Për Ankaranë, kjo është një çështje e sigurisë dhe ekonomisë. Ekonomia e Turqisë ka nevojë për lidhje me tregjet perëndimore dhe investimet, dhe pavarësisht shpërthimit të tensioneve, Erdogan nuk është i gatshëm të braktisë lidhjet e tij të thella me Perëndimin për rivalët autokratikë në Moskë ose Pekin.
Disa ekspertë besojnë se pragmatizmi i Erdogan në fund të fundit do të tejkalojë platformën e tij anti-perëndimore.
“Ka nevojë për marrëdhënie të mira me BE dhe Shtetet e Bashkuara.”
“Turqia do të vazhdojë të bëjë pjesën e saj në një mënyrë të denjë për lidhjet e partneritetit aleat dhe strategjik midis dy vendeve”, tha ai, ndërsa vuri në dukje se lidhjet me Uashingtonin janë” testuar seriozisht “. Erdogan gjithashtu zbuloi një paketë reforme të martën që synon të parandalojë kritikat e prapambetjes demokratike të vendit.
Por edhe ata që janë në Uashington më të lodhur nga Erdogan nuk e marrin marrëdhënien si të mirëqenë dhe thonë se duhet të ketë mënyra që të dy vendet të punojnë së bashku, që të mos kthehet Ankaraja përfundimisht drejt Moskës ose Pekinit.
“Ne duhet të tregojmë vija reale të qarta, por gjithashtu duhet të sigurojmë që ka një rrugë për Turqinë për të rivendosur raportin me ne dhe me pjesën tjetër të aleatëve tanë të NATO-s” tha Spanberger. “Sigurisht, ne nuk duam që Turqit të kthehen drejt Rusisë në një shkallë më të lartë. Ne nuk duam që marrëdhënia jonë të bëhet më e fortë.”
Përkthyer dhe përshtatur nga Foreign Affairs/ F.H, konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
