Kontrollet ekonomike të zbatuara gjatë luftës së dytë botërore i bëjnë kufizimet e sotme në restorantet dhe stadiumet e futbollit të duken të dobëta. Në Amerikë qeveria racionoi gjithçka, nga kafeja tek këpucët dhe ndaloi prodhimin e frigoriferëve dhe biçikletave. Në vitin 1943 e gjithë industria e saj e automobilave shiti vetëm 139 makina. Dy vjet më vonë lufta mbaroi dhe pasoi një bum i drejtuar nga konsumatori. Amerikanët vunë në përdorim kursimet personale që kishin grumbulluar në kohën e luftës. Nga 1950 prodhuesit e makinave prodhonin më shumë se 8 milion automjete në vit.
Qeveritë sot ngadalë po lehtësojnë bllokimet, pasi vaksinat po zvogëlojnë shtrimet në spital dhe vdekjet nga covid-19. Vëmendja po kthehet tek rimëkëmbja ekonomike. Pyetja e madhe është nëse bota e pasur mund të përsërisë ose jo hilen e pasluftës, me kursimet e futura në fuqi që japin një kthim të shpejtë të ekonomisë.
Familjet sigurisht që kanë grumbulluar shumë para. The Economist ka mbledhur të dhëna për kursimet personale, ndryshimi midis të ardhurave pas taksave nga të gjitha burimet dhe shpenzimeve të konsumatorëve, për 21 vende të pasura. Po të mos kishte ndodhur pandemia, familjet ndoshta do të kishin humbur $ 3trn në nëntë muajt e parë të vitit 2020. Në fakt ata kursyen $ 6trn. Kjo nënkupton “kursim të tepërt” prej rreth $ 3trn, një e dhjeta e shpenzimeve vjetore të konsumatorit në ato vende. Familjet në disa vende kanë grumbulluar më shumë para se në vende të tjera. Në Amerikë kursimet e tepërta mund të kalojnë së shpejti 10% të PBB-së, pjesërisht për shkak të planit stimulues prej $ 1.9trn të Presidentit Joe Biden, i cili kaloi Senatin në 6 Mars.
Familjet zakonisht nuk kursejnë në një shkallë të tillë gjatë recesioneve. Të ardhurat e tyre zakonisht bien, pasi paga e tyre u shkurtohet ose ata humbin punën. Por qeveritë në botën e pasur kanë shpenzuar 5% të PBB-së së tyre të kombinuar në skemat e mëparshme, përfitimet e papunësisë dhe kontrollet stimuluese gjatë pandemisë. Si rezultat, të ardhurat e familjeve janë rritur në të vërtetë gjatë vitit të kaluar. Në të njëjtën kohë, bllokimet kanë zvogëluar mundësitë për të shpenzuar.
Çfarë do të bëjnë konsumatorët me paratë e gatshme? Nëse ata do t’i shpenzonin të gjitha në një lëvizje, rritja e PBB-së në botë të pasur ndoshta do të kalonte 10% në 2021, një shifër kaq e çuditshme sa do ta turpërojë rimëkëmbjen e pasluftës. (Kjo ndoshta do të gjeneronte gjithashtu një rritje të inflacionit.) Në ekstremin tjetër, familjet nuk mund të shpenzonin asnjë nga kursimet e tyre, ndoshta nëse parashikonin që pagesat e taksave të tyre përfundimisht do të duhej të rriteshin në mënyrë që të paguanin për paketat e stimulimit të madh.
Realiteti do të jetë diku në mes. Kërkimet nga JPMorgan Chase, një bankë, sugjerojnë që në shumë vende të pasura konsumi së shpejti do të rikthehet afër nivelit të tij para-pandemik, duke mundësuar një rikuperim të fortë global. Goldman Sachs, një tjetër bankë, mendon se në Amerikë shpenzimi i kursimeve të tepërta do të shtojë dy pikë përqindje në rritjen e PBB-së në vitin pas rihapjes së plotë. Kjo tregon për një rikuperim mjaft të shpejtë si në prodhim, ashtu edhe në punësim. Në 9 Mars, OECD, një institucion mendimi për vendet e pasura, azhurnoi parashikimin e tij për rritjen e PBB-së për grupin e vendeve G20 në 6.2% në 2021, duke argumentuar se kursimet e familjeve përfaqësonin “kërkesën e mbyllur”.
Llogaritjet e tilla janë shumë të pasigurta, megjithatë, dhe jo vetëm sepse ka pak precedentë përveç luftës së dytë botërore. Dy faktorë kanë rëndësi: si shpërndahen vazot e grumbulluara të parave në familje; dhe nëse njerëzit i trajtojnë ato si të ardhura apo si pasuri.
Merrni shpërndarjen së pari. Duket se ka pak dyshim se në të gjitha vendet e pasura njerëzit e pasur kanë grumbulluar shumë nga kursimet e tepërta. Ata kanë qenë më pak të rrezikuarit për të humbur punën. Një pjesë e madhe e shpenzimeve të tyre është diskrecionale, të themi gjatë festave ose vakteve jashtë dhe janë shumë nga këto shërbime që janë mbyllur gjatë pandemisë. Një pjesë e madhe e kursimeve në duart e të pasurve kufizon potencialin për një fond të shpenzimeve pas bllokimit sepse, sugjerojnë provat, ata kanë një prirje më të ulët për të shpenzuar atë që fitojnë.
Megjithatë, shtrembërimi pro-pasur në kursime ndryshon në të gjithë vendet. Në shumë vende, njerëz me të ardhura të ulëta nuk do të kenë kursime të tepërta për të shpenzuar, edhe kur mbarojnë bllokimet. Gjatë pandemisë, tremujori më i varfër i familjeve evropiane ka qenë gjysma më e mundshme për të rritur kursimet e tyre si më të pasurat. Në Britani, i pesti me gjendjen më të keqe thotë se ata kanë kursyer më pak gjatë pandemisë se më parë. Kanadezët më të varfër nuk arritën të ndërtojnë ndonjë fole vezësh gjatë pandemisë.
Amerika duket ndryshe. Stimuli i tij fiskal ka qenë jashtëzakonisht bujar. Raundi i tretë i kontrolleve, për 1,400 dollarë, së shpejti do t’u dërgohet shumicës së të rriturve. Plotësimet e përfitimeve të papunësisë kanë siguruar që shumë njerëz që kanë humbur punën kanë fituar më shumë nga shteti sesa kishin në punën e tyre. Rezultati është se amerikanët me të ardhura të ulëta mund të kenë kursyer edhe më shumë se të pasurit, në raport me të ardhurat e tyre.
Një studim i ri nga Instituti JPMorgan Chase zbuloi se në fund të Dhjetorit bilancet e bankave të amerikanëve më të varfër ishin rreth 40% më të larta se një vit më parë, krahasuar me rreth 25% më të larta për më të pasurit. Gjysma më e varfër kanë parë pasuritë e tyre likuide të rriten në vlerë me 11% në vitin e kaluar, gati dyfishi i rritjes për 1% më të pasurit. Fituesit me të ardhura të ulëta dhe të moderuara kanë më shumë gjasa të shpenzojnë kursimet e tyre pasi ekonomia të hapet përsëri, duke nxitur rimëkëmbjen.
Ekziston një pasiguri më e madhe rreth faktorit të dytë që ndikon në rimëkëmbjen: nëse familjet i perceptojnë grumbujt e parave të gatshme si të ardhura ose pasuri. Ky nuk është thjesht një dallim semantik. Shumë studime zbulojnë se familjet kanë më shumë gjasa të rrisin shpenzimet në përgjigje të një rritje në të ardhura (të themi, një rritje page) sesa ato për një rritje të pasurisë së tyre (të themi, një rritje në vlerën e shtëpisë së tyre). Familjet kanë krijuar kursime të tepërta në mënyra të ndryshme në vende të ndryshme. Ata në Britani dhe në zonën e euros e kanë bërë këtë duke shpenzuar më pak. Njerëzit nuk ka gjasa ta trajtojnë këtë si “të ardhura shtesë”, argumentoi Gertjan Vlieghe, një anëtar i komitetit të politikës monetare të Bankës së Anglisë, në një fjalim të fundit. Në Amerikë dhe Japoni, përkundrazi, kursimet e tepërta janë rezultat i të ardhurave më të larta për shkak të pagesave të stimulit, jo shpenzimeve të shkurtimeve. Në atë situatë, tha Z. Vlieghe, kursimi i tepërt “mund të interpretohet në mënyrë më të arsyeshme si të ardhura shtesë “, të cilat konsumatorët mund të jenë më të lumtur t’i shpenzojnë.
Dhe kjo tregon për një kontrast të jashtëzakonshëm me bumin e pasluftës. Rimëkëmbja e Amerikës ishte mjaft mbresëlënëse, por ajo e Evropës ishte edhe më shumë, me rritjen e PBB-së që ecën 50% më shpejt gjatë gjithë viteve 1950. Kjo kohë është ndryshe. Ndërsa pandemia zbehet është Amerika, ku ka më shumë stimul dhe ku konsumatorët kanë më shumë gjasa ta shpenzojnë atë, që duket se do ta lërë pjesën tjetër të botës së pasur në pluhurin e saj.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Dështimi me vaksinimin do kushtojë 9,2 trn dollarë
